«نيم قرن سينماى عرب» در موزه فيلم آلمان در فرانكفورت
۱۳۸۳ اسفند ۲۳, یکشنبه
اين فستيوال كه در روز هفتم اكتبر سال ۲۰۰۴ در حضور يوسف شاهين، يكى از فيلسازان برجسته جهان عرب گشايش يافت، تا روز ۲۰ آوريل سال جارى ميلادى برابر با اول ارديبهشت ماه ۱۳۸۴، تحت عنوان «نيم قرن سينماى عرب» ادامه خواهد داشت. موزه فيلم آلمان از فيلمهايى از ۲۲ كشور عضو اتحاديه عرب اكران كرده و ميكند كه از لحاظ فرهنگى همگون نيست.
در سال ۱۸۹۷ اولين فيلم اروپايى در كشورى عربى تهيه شد. در اين سال برادران لوميئر در مصر دست به ساختن فيلمى زدند. از آن پس قدرتهاى استعمارى حاكم در سرزمينهاى اعراب، صدها فيلم سينمايى تهيه كردند، اما در آغاز در بسيارى از كشورها مانع آن شدند كه صنعت مستقل سينماى عرب شكل گيرد.
در مصر توليد فيلمهاى تجارى مصرى در همان دوران فيلمهاى صامت آغاز شد. بيشتر اين فيلمها ملودرام و يا كمدى بودند و با آمدن سينماى ناطق، فيلمهاى موزيكال نيز به اين توليدات اضافه شدند. سينماى تجارى مصر تا به امروز پرتوليدترين سينما در بين كشورهاى عربى محسوب ميشود و از آغاز فعاليت خود تا به حال حدود ۲ هزار و ۸۰۰ محصول سينمايى عرضه كرده است.
در كشورهاى لبنان و سوريه نيز ميتوان رويكردهايى مشابه مشاهده كرد، با اين تفاوت كه در هر يك ازاين دو كشور، تا كنون حدود ۲۰۰ فيلم سينمايى ساخته شده است. بسيارى ازكشورهاى عربى پس از دستيابى به استقلال موفق به بنيانگذارى سينمايى مستقل شدند. شمار فيلمهاى تهيه شده در تونس، الجزاير، مراكش بر حدود ۱۵۰ فيلم بالغ ميشود. عراق و فلسطين نيز شمارى فيلمهاى درخور توجه ساخته اند.
در كشورهاى عربى بكارگيرى فيلم به عنوان وسيله بيان براى يافتن هويتى ملى، در اكثر موارد در قالب محصولات سينمايى غيرتجارى صورت گرفته است. سينماى رئاليستى عرب كه در پى استقلال كشورهاى عربى شكل گرفت، بيش از همه به سياستهاى سركوبگرايانه استعمارگران و همچنين معضلات اجتماعى ميپرداخت و آن را مورد انتقاد قرار ميداد.
اين ژانر در سراسر جهان عرب گسترش يافت، البته با گرايشهاى مختلف. سينماى الجزاير و فلسطين، پيش از انقلاب، بخشى از جنبشهاى آزادى بخش محسوب ميشد و در سوريه نيز سينماى موسوم به «سينماى ديگر» پديد آمد.
سينماگران فلسطين، الجزاير و سوريه معمولا به اين گرايش داشتند كه به جاى به تصوير كشيدن بيطرفانه واقعيتهاى اجتماعى به آن رنگ و بوى انقلابى ببخشند. رويكردهاى رئاليستى و همچننين تا اندازه اى مستندگرايانه در ساخه هاى فيلمسازان تونس، مراكش و عراق نيز به چشم ميخورد.
اوايل دهه هشتاد ميلادى، دوران شكوفايى رئاليسم نو سينماى مصر است كه در قالب فيلمهاى اكشن و جنايى، با ديدى انتقادى قشر ثروتمند و همچنين تازه به دوران رسيده ها را به تصوير ميكشد و همچنين ماديگرايى حاكم در جامعه را مورد انتقاد قرار ميدهد.
در طى پانزده سال گذشته، سينمايى جديد در جهان عرب پديد آمده كه در برگيرنده گرايشها و جريانات مختلف است. سينماگران عرب امروز در تلاشند كه از طريق سوژه و فرمهاى گوناگون به شيوه بيان خاص خود دست يابند و ساختارهاى معمول روايت در جهان عرب را بشكنند و در آن نوآورى كنند.
به ويژه سينماگران جوان مراكشى و لبنانى و همچنين شمارى از زنان فيلمساز عرب در طى هفت سال گذشته در جشنواره هاى بين المللى گوناگون توانسته اند، توجه برگزاركنندگان و منتقدان فيلم را به خود جلب كنند. نمايشگاه و جشنواره درازمدتى كه در موزه فيلم آلمان در فرانكفورت جريان دارد، تلاشى است در راه معرفى طيفهاى گوناگون فعال در سينماى عرب.
از هر يك از كشورهاى عضو اتحاديه عرب، هفت تا ده فيلم در موزه فيلم آلمان نمايش داده شده و يا ميشود. تنها استثنا، مصر است كه با ۲۵ فيلم در جشنواره مزبور حضور دارد. ناگفته نماند كه بخشى ويژه از اين جشنواره نيز به بزرگان موسيقى عربى، از جمله ام كلثوم، فريد الاطرش، و فيروز اختصاص دارد كه در عرصه فيلم و موسيقى فيلم نيز فعاليتهاى زيادى داشته اند.
شهرام احدى