نمايشگاه كتاب لايپزيگ

در حالی كه نمايشگاه جهانى كتاب در فرانكفورت بيشتر محل ديدار كارشناسان اين رشته است، اين خوانندگان و نويسندگان هستند كه در لايپزيگ به هنگام برگزارى نمايشگاه كتاب به ديدار يكديگر ميشتابند. اين نمايشگاه، كه هفته ی گذشته از ۱۶ تا ۱۹ مارس برگزار شد، به محيط نمايشگاه محدود نبود، بلكه گستره ی شهر لايپزيگ را به محلِ نمايشگاه تبديل كرد.

نويسندگان و مترجمانی از ۳۶ كشور جهان، در ۱۸۰۰ برنامه و نشست ويژه، در محّلِ نمايشگاه و مجامع عمومی شهر، مانند كتابخانه ها، تالارهاى دانشگاه، خانه های جوانان شهر و قهوه خانه ها، آثار تازه و حتی چاپ نشده شان را برای علاقه مندان خواندند و با ايشان به گفتگو نشستند. تنها در محّل نمايشگاه، طی ۴ روز، ۱۲۰ هزار نفر حاضر شدند و از تازه های بيش از ۲۰۰۰ انتشاراتی ديدن كردند. از آنجا كه نمايشگاه لايپزيگ به محّل برگزارى، محدود نميشود، نميتوان آمار دقيقی از كّل كسانی كه برای ديدار از اين نمايشگاه به شرق آلمان سفر كرده اند، تهيه كرد.

شهر لايپزيگ، از ديرباز، در كتابداری و كتابخوانی سرآمد بوده است. كتابخانه هاى عظيمی چون كتابخانه ی تاريخى آلمان، كه در سالِ ۱۵۴۳ بنا شده و انتشاراتى هايی مانند ركلام، كار خود را در لايپزيگ آغاز كرده اند و مؤسسه ی فرهنگ نگارى بروكهاس كه برابر دهخداى خودمان است، در همين شهر بنياد نهاده شده و به آنجا وفادار مانده است.

لايپزيگ تنها شهری است كه دانشكده ی ادبيات آن، رسماً رشته ی تحصيلى ويژه ای برای پرورشِ نويسندگان دارد و تا كنون نويسندگان موّفق و پرباری به جامعه ی ادب آلمان تحويل داده است. تاريخ برگزارى نمايشگاه كتاب در لايپزيگ، به سده ی ۱۷ ميلادی باز ميگردد. در سال ۱۶۳۲ ميلادی، كتابهای عرضه شده، اين شهر را در مقام بالاتری از فرانكفورت قرار داد. اين مقام را لايپزيگ تا سال ۱۹۴۵ يعنی پايان جنگ دوم جهانى، تقريباً هميشه حفظ كرد.

در دوره ی تقسيم آلمان كه از پايان جنگ دوم جهانی تا ۱۶ سال پيش به طول انجاميد، لايپزيگ با وجود مانعهای اداری و سياسی ميان دو آلمان، يكی از مركزهای مهم كتاب در سراسر كشورهايِ آلمانى زبان باقی ماند. نمايشگاه كتاب نيز چهره ی بين المللی خود را نگه داشت و يكی از استثناهائى بود كه به هنگام برگزاری آن، دگرانديشان ميتوانستند با يكديگر تبادل نظر كنند.

پس از وحدت دو آلمان، دست اندركاران و علاقه مندان به كتاب، نگران بودند كه با تعطيل بسياری از انتشاراتی هاى آلمان شرقی يا پيوست آنها به شاخه های غربى شان، نمايشگاه لايپزيگ هم دچار مشكلات جّدی شود. ولی از همان سالهای آغازين پس از وحدت، نمايشگاه لايپزيگ، به جای اين كه رقيبی برای همتاى فرانكفورتی باشد، با تكيه بر ويژگيهای خود، جايش را باز در ميانِ كارشناسان و علاقه مندان باز كرد. برای نمونه بايد از فستيوال كتاب خوانی در لايپزيگ نام برد كه بزرگترين اين گونه فستيوال ها در اروپا ست.

اوليور سيله Oliver Zille مدير عامل نمايشگاه لايپزيگ، در گفت وگو با گزارشگر صدای آلمان ميگويد: «راز موفقيت لايپزيگ در اين است كه هر نويسنده و اهل قلمى، به نسبت خود، ميدان عرضه ی كارش را در اينجا پيدا ميكند. اينجا تنها نمايشگاه ستارگان بزرگ نويسندگی نيست، بلكه بسياری از نويسندگان كارشان را با عرضه در نمايشگاه لايپزيگ آغاز كرده اند.»

از ويژگيهاى برجسته ی اين نمايشگاه، توجه به كتابهاى شنيداری است. كتابهايی كه بر روى نوار و ديسك توسط نويسندگان آثار يا كتابخوانان حرفه ای ضبط شده و عرضه ميشوند. در چهارچوب نمايشگاه لايپزيگ، چندين جايزه ی فرهنگی و ادبی نيز تقديم ميشوند. يكی از اين جايزه ها به بهترين كتاب شنيداری است.

مهمترين جايزه ای كه در لايپزيگ به برترين نويسنده، تقديم ميشود، جايزه ی بزرگداشت تفاهم در اروپا است. اين جايزه به نويسنده ای تعلق ميگيرد كه آثارش در اين راه و هدف ثمربخش بوده باشند. امسال، برنده ی اين جايزه، يوری آندروخويچ بود كه يكی از رمانهايش به نام دوازده انگشتری به تازگی به زبان آلمانی چاپ شده است.

يوری اندروخويچ در سال ۱۹۶۰ ميلادی در غرب اوكراين زاده شد. تحصيلاتش را در شهر لمبِرگ يا لوُو Lvow در رشته ی روزنامه نگاری به پايان رساند و سپس يك سال در خدمت نظام بود. پس از اتمام يك دوره ی دو ساله در دانشكده ی ادبيات ماكسيم گوركی در مسكو، به مدت پنج سال يك مجّله ی فرهنگی ادبی به نام چِتور Tschetwer را اداره ميكرد.

آندروخويچ كار رسمی ادبی خود را با انتشار چند شعر در مجلات ادبی در سال ۱۹۸۲ آغاز كرد. از او تا كنون ۲۳ اثر به چاپ رسيده است كه بسياری از آنها برخوردی طنزآميز به جامعه ی اوكراين پيش و پس از استقلال از اتحاد شوروی دارند. در سال ۱۹۸۵ او به همراه دو همكار ديگرش گروه طنزپردازان ”بو با بو” را تشكيل داد كه با نوشتن و اجرای چند نمايش تآتر، سر و صدی بسياری در اوكراين به پا كردند. اين نويسنده، همچنين آثار تحقيقی مردم شناسانه و جامعه شناختی هم دارد كه هركدام به نظر داوران نمايشگاه لايپزيگ، به نوبه ی خود تلاشی در راه پيشبرد تفاهم در اروپا محسوب ميشوند.

همه ساله در لايپزيگ، افزون بر جايزه ی بزرگداشت تفاهم در اروپا، سه جايزه ی مهم ديگر، به بهترين اثر ادبى، بهترين اثر تحقيقی و بهترين ترجمه به زبانِ آلمانی داده ميشود. اين جايزه ها، گرچه از نظر مالی مبلغ چشمگيری نيستند، ولی هميشه نويسنده را در محافلِ ادبی و رسانه هاى همگانی به خوبی شناسانده و عامل مهمی برای فروش آثار او بوده اند. بهترين ترجمه به زبان آلمانی، از ديد داوران لايپزيگ، رمانِ حركتها از آنتونيو مورسكو است كه توسط خانم ماريا آگنس گشونك Gschwenk از زبان پرتغالی به آلمانی گردانده شده است.

در پايان اشاره ميكنيم كه متأّسفانه هيچ غرفه ی ايرانی اعم از درون يا برونمرزی، در نمايشگاه لايپزيگ وجود نداشت و حضور ايرانيان تنها به شركت علاقه مندان به كتاب در برنامه های مختلف نمايشگاه و شهر لايپزيگ محدود ميشد.