نمايشگاه بين‌المللى كتاب قاهره، در نوسان ميان سانسور و فضاى باز
۱۳۸۳ بهمن ۱۶, جمعه
يحيى ابراهيم نويسنده مصرى ساكن پاريس زمان ديدار خود از وطنش را با برگزارى نمايشگاه كتاب قاهره مصادف كرده است. براى او مانند بسيارى ديگر از نويسندگان و روشنفكران عرب، نمايشگاه كتاب در قاهره حادثه‌اى مهم محسوب مى‌شود: ”طبيعى‌ست كه من در اينجا كتاب مى‌خرم. از كتابهاى تازه منتشر شده هم باخبر مى‌شوم و براى تازه‌ترين رمان خودم هم تبليغ مى‌كنم. در نمايشگاه كتاب دوستانى را هم مى‌بينم كه در تمام دنيا پراكنده‌اند“.
در هواى بهارى شهر، هزاران مصرى را مى‌بينى كه به سوى عمارت عظيم نمايشگاه در محله «نصر» سرازير مى‌شوند. فضا بيشتر شبيه است به يك جشن ملى. خانواده‌ها بر روى چمن سفره پهن مى‌كنند و پيك‌نيك راه مى‌اندازند. فروشندگان دوره‌گرد بساط پهن كرده و همه چيز مى‌فروشند. در اينجا براى هر سليقه‌اى چيزى پيدا مى‌شود.
برنامه امسال نمايشگاه بين‌المللى كتاب قاهره با شعار «تاثيرات نوزايى عرب و شانس براى اصلاحات» برگزار مى‌شود. بحثها حول اين موضوع با شركت افرادى مانند «حسن حنفى» پروفسور فلسفه و يا «ابولعلا مدى» انجام مى‌گيرد. سعيد محمود مقاله‌نويس روزنامه الاحرام در اين مورد مى‌گويد: ”انتخاب اين موضوع را بايد در چارچوب بحثهاى روز سياسى در مصر در نظر گرفت. فشارهاى جهانى و بخصوص فشار از سوى آمريكا نيز در نقش مهمى را بازى مى‌كند. در اينجا تلاش مى‌شود كه رنسانس عرب كه ۲۰۰ سال پيش با به قدرت رسيدن «محمود على» به عنوان حكمران مصر به ظهور رسيد، با بحث مزبور درباره اصلاحات پيوند داده شود“.
مهمترين موضوع ناشران در روزهاى آينده در نمايشگاه، مسئله سانسور بى‌ملاك و معيار در مصر است. گرچه برگزاركنندگان نمايشگاه هرگونه تعرضى را به عرصه نشر منكر مى‌شوند، اما ناشران از مواردى از كتابهاى توقيف‌شده گلايه مى‌كنند. موسسه انتشاراتى «در ورد» از سوريه اجازه ندارد كه چند كتاب از طاهر بن جلون و پائولو كوئلو را به بازار بفرستد. همين مسئله در مورد انتشارات «مركز فرهنگى عربى» (بيروت/ كازابلانكا) نيز صادق است. تقريبا تمامى كتابهاى «نصر حامد ابوزيد» كه توسط اين موسسه انتشاراتى منتشر شده نيز توقيف شده‌اند. نظر سعيد محمود را در همين زمينه مى‌شنويم: ”مشكل اينجاست كه نه من به عنوان عضو تحريريه بخش فرهنگى الاحرام، و نه ناشر مى‌تواند بگويد كه چه كسى در پس توقيف كتابها ايستاده است. سازمانهاى امنيتى و يا شايد وزارت اطلاعات؟ كتابها توقيف مى‌شوند و هيچ مدركى به دست ناشر نمى‌رسد. به اين شكل ناشر مدرك محكمه‌پسندى ندارد كه با آن به دادگاه شكايت ببرد“.
در ميان كتابهايى كه غرفه آلمان به نمايشگاه بين‌المللى قاهره عرضه كرده است عناوين بسيارى را مى‌توان در حوزه‌هاى ادبيات، علوم طبيعى، ادبيات كودكان و كتابهاى درسى مشاهده كرد. غرفه آلمان با اين عنوانها مى‌خواهد ناشران عرب را به ترجمه اين آثار ترغيب كند.