نفت در ایران: قاتق نان یا قاتل جان
۱۳۸۶ اسفند ۱۶, پنجشنبه
چندی پیش غلامحسین نوذری، وزیر نفت جدید کابینه‌ی محمود احمدی‌نژاد، اعلام کرد که ایران در سال جاری شمسی (۱۳۸۶) به میزان تولید ۲ /۴ میلیون بشکه نفت در روز دست یافته است که این میزان از زمان پیروزی انقلاب اسلامی، بی‌سابقه بوده است. این آمار شگفتی برخی کارشناسان را بر‌انگیخت. آنان به آمار تولید نفت خام در سال‌های گذشته و پیش از جنگ عراق و ایران اشاره می‌کنند که در برهه‌ای به ۶ میلیون بشکه در روز نیز رسیده بود.
به هر روی با استخراج ۲/ ۴ میلیون بشکه نفت خام در روز، ایران درآمدی معادل ۶۳ میلیون دلار کسب خواهد کرد و با توجه به قیمت کنونی نفت در بازارهای جهانی، پیش‌بینی می‌شود این درآمد در سال جدید میلادی هم محقق شود.
سرمایه‌گذاری جدید یک ضرورت است
سال‌هاست که مرتب گزارش‌هایی در مورد کاهش میزان استخراج نفت در ایران منتشر می‌شود. برخی آمار حتی حاکی از آن است که ظرفیت تولید نفت ایران، به‌دلیل فرسودگی شبکه، سالانه تا ۱۲ درصد کاهش می‌یابد. دلیل آن از نظر مدعیان این آمار کاملاً روشن است: تجهیزات استخراج، پالایش و شبکه‌ی انتقال در ایران فرسوده‌اند و سال‌هاست که به‌دلیل تحریم‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری جدی در حوزه‌ی نفت و گاز این کشور صورت نمی‌گیرد.
یکی از مشکلات جدی که ایران در حوزه‌ی نفت و انرژی با آن روبه‌رو است، فرآوری نفت خام است. بخش عمده‌ای از تولید پالایشگاهی این کشور، فرآورده‌های نفتی سنگینی هم‌چون قیر و نفت کوره است. نفت کوره در حالت طبیعی، قیمتی معادل نصف قیمت نفت خام دارد. به این معنا که نفت ۱۰۰ دلاری در این پالایشگاه‌ها به نفت کوره‌ی ۵۰ دلاری تبدیل می‌شود. به زبان ساده‌تر، فروش نفت به‌صورت خام، دو برابر محصول فرآوری‌شده درآمدزاست.
در پالایشگاه‌های استاندارد کشورهای پیشرفته، تولید فرآورده‌های نفتی اصطلاحاً "سبک" حدود نود درصد است و تنها ۱۰ درصد از کل تولید به‌صورت مواد سنگین‌تر در سطوح پایین‌دست‌تر برج‌های تقطیر رسوب می‌کند. در مورد پالایشگاه‌های ایران اما تولید محصولات سنگین، گاهی تا بیش از ۵۰ درصد هم عنوان می‌شود.
این مشکل در واقع همان عاملی است که اجازه نمی‌دهد ایران از واردات بنزین رهایی یابد. مصرف روزانه‌ی بین ۶۰ تا ۷۰ میلیون لیتر بنزین، حدود دو برابر ظرفیت تولید پالایشگاه‌های داخلی است.
ایران از نفت چطور استفاده می‌کند؟
بر اساس آمار ارائه شده از سوی وزیری هامانه، وزیر پیشین نفت در دولت نهم، مبلغی در حدود ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید لازم است تا سطح تولید از ۲ /۴ میلیون فعلی به ۵ میلیون بشکه در روز، در سال ۲۰۱۰ افزایش یابد و پالایشگاه‌ها و شبکه‌ی انتقال بهینه شوند تا نیاز روزافزون انرژی در ایران در حال توسعه پوشش داده شود.
هم‌اکنون حدود یک‌چهارم از سرمایه‌ی مورد نیاز در حوزه‌ی انرژی جذب شده است. البته اخیراً سعی شده تا مشکل سرمایه‌گذاری ، با مشارکت کشورهای چین و روسیه برطرف شود. شرکت دولتی گازپروم روسیه، با ایران در مورد سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفتی میدان پارس جنوبی به توافق رسیده است.
یک کنسرسیوم انرژی چینی، موسوم به " ONOOC" نیز بنا بر گزارش خبرگزاری فارس، قراردادی ۱۶ میلیارد دلاری در زمینه‌ی نفت و انرژی با ایران منعقد کرده است.
راهی دیگر
راه دیگری نیز برای استفاده از نفت وجود دارد که به مراتب آسان‌تر از فرآوری این طلای سیاه است: فروش به‌صورت خام. فروش نفت به‌شکل خام را بسیاری از کشورها انجام می‌دهند. مشکل زمانی بروز می‌کند که درآمدهای نفتی به اقتصادی تزریق شود که پتانسیل تولید ندارد. در این حالت، بازار سرمایه یا بورس که ظرفیت جذب پول سرگردان در جامعه را ندارد آن را به‌سوی بخش‌های دیگر سرازیر می‌کند و اقتصاد دچار بیماری هلندی (تورم شدید ناشی از تزریق سرمایه‌ی هنگفت) می‌شود.
ایران هم‌اکنون یک از بزرگترین دارندگان ذخایر نفت و گاز جهان است. این کشور اما به پیش‌بینی برخی کارشناسان، با روند کنونی مصرف و مشکل استخراج، پالایش و فرسودگی شبکه‌های انتقال، در آینده به واردکننده‌ی نفت خام تبدیل خواهد شد.