نسبیت ارزش‌ها و بازتاب آن در فیلم "درباره الی"
۱۳۸۷ بهمن ۲۱, دوشنبه
اصغر فرهادی پس از نمایش فیلم "درباره الی" در جشنواره‌ی برلین به همراه جمعی از بازیگران فیلم در مصاحبه‌‌ای مطبوعاتی شرکت کرد و به پرسش‌های خبرنگاران پاسخ گفت.
در آغاز تصویر بود
فرهادی درباره‌ی شکل‌گیری داستان فیلم به تصویری در ذهن خود اشاره کرد، که درآغاز ساخت این فیلم مبنای کار بوده است. تصویر خیالی فرهادی، مردی را تجسم می‌کند، که تنها در کنار دریا به انتظار دریافت جنازه‌ای ایستاده است. وی می‌افزاید، این تصویر همچون «دگمه‌ای بود که من برای آن کت و شلوار ساختم.»
فرهادی در این فیلم وظایفی چندگانه را برعهده گرفته است. او از جمله نویسنده و کارگردان این فیلم، است. فرهادی اشاره می‌کند که صحنه‌های فیلم پیش از فیلمبرداری در ذهن او کاملاً نقش بسته بودند. این مسئله، به لحاظ تکنیکی، سبب ایجاد دشواری‌هایی در ساخت فیلم شد. فرهادی در بخشی از توضیحات خود به ویژگی فراجغرافیایی فیلم‌اش اشاره کرد. به نظر وی، این فیلم با این انگیزه ساخته شده، که هرکس در هر جای دنیا آن را درک کند و با آن ارتباط برقرار کند.
آزادی برداشت و اندیشه‌ورزی
به نظر فرهادی، تماشاچی امروزی سینما شریک سینماگر است و به خواست و سلیقه‌ی خود حق دارد از فیلم برداشتی مستقل را ارائه دهد. بدین ترتیب سینماگر دیگر مجاز نیست، عقیده و نظر خود را به تماشاچی تحمیل کند. فرهادی می‌گوید سینماگر تنها زمینه‌ای را فراهم می‌کند که از طریق آن بیننده به اندیشه‌ورزی دعوت شود. ارائه‌ی طرحی کلی و واحد از سوی فیلمساز در شرایط کنونی جهان سینما شایسته نیست.
فرهادی که از عرصه‌ی تئاتر به سینما آمده است، نظریه‌ی ارسطویی پیرامون تاثیر نمایش بر تماشاچی را تغییر داده است. ارسطو در نظریه‌ی "کاتارسیس" به اندوه، شادی و دیگر هیجانهای احساسی انسان اشاره می‌کند که در ضمن نمایش بر بیننده غلبه کرده و سبب پالایش روح او می‌گردند. تماشاچی متوجه می‌شود، که تزکیه‌ی نفس از طریق شرکت احساسی در نمایش امکان‌پذیر است. اصغر فرهادی به جای تزکیه و پالایش روح، بر اندیشه‌ورزی تماشاچی از طریق اندوه یا شادی تاکید می‌کند. به نظر وی وجود درکی واحد از فیلم، نطفه‌ا‌ی از رادیکالیسم را در خود حمل می‌کند.
به باور فرهادی، فیلم باید از دایره‌ی ملی خود پا فراتر نهد. او نمی‌خواهد که فیلم‌هایش به عنوان دایر‌‌‌‌ة‌المعارفی برای فهم جامعه‌ی ایران به کار گرفته شوند. او مایل است بطور کلی انسان (و نه حتماً انسان ایرانی) را موضوع کار خود قرار دهد.
دوری از مطلق‌گرایی
بنا به گفته‌ی فرهادی، داستان "درباره الی" می‌تواند در هر جای دنیا به وقوع بپیوندد و قابل فهم باشد. تنها برخورد‌ها، بنا به تصمیمات افراد، می‌توانند متفاوت باشد. شاید تنها بدین لحاظ بتوان رفتار ایرانی را در این فیلم مشاهده کرد.
فرهادی جنبه‌های مشترکی میان همه‌ی فرهنگ‌ها می‌بیند. مسایلی نظیر حقیقت، دروغ یا اخلاق در همه‌ی جوامع وجود داشته که کمابیش دارای تعریف‌های مشابهی بوده‌اند. اما در شرایط کنونی این تعریف‌ها دیگر پاسخگو نیستند. اخلاق و مسایلی از این دست همه نسبی هستند و نمی‌توان به آنها بصورت مطلق نگریست.
به نظر فرهادی، در جهان امروز بحرانی نیز وجود دارد که می‌توان آنرا تقابل میان فرد و جمع دانست. جمع به خاطر منافع خود، فرد را قربانی می‌کند. در نیمه‌ی دوم فیلم نیز، جمع به خاطر منافع خود تصویری منفی از "الی" را ارائه می‌دهد، در حالیکه "الی" مرتکب هیچ خطایی نشده است. فاجعه در این فیلم تنها مرگ "الی" نیست، بلکه بیشتر قربانی شدن فرد از سوی جمع دوستان است.
دردسرهای فیلم
فرهادی در زمینه‌ی مشکلهایی که برای فیلم بوجود آمده، به نقش منفی برخی از مطبوعات در ایران اشاره کرد. برخی از روزنامه‌های ایران با ایجاد کارزاری تبلیغاتی تلاش کردند با بزرگ‌نمایی حاشیه، اصل موضوع را زیر سؤال برند. فرهادی افزود، برخی از روزنامه‌ها کار را حتا به جایی رساندند که رییس جمهور نیز درگیر مسئله شد.
به نظر فرهادی فیلم "درباره الی" از همان آغاز نیز با هیچ مشکلی روبرو نبوده و نمایش آن در “جشنواره‌ی فجر“ نیز اثبات این مطلب است. فرهادی افزود، این فیلم رو راست است و دارای پنهانکاری خاصی نیست.
شهرام اسلامی