نامه تاجزاده، اعدام‌های ۶۷ و بخششی نیازمند دادرسی عادلانه
۱۳۹۵ مرداد ۲۵, دوشنبه
مصطفی تاجزاده، عضو سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و جبهه مشارکت ایران اسلامی، معاون سیاسی وزارت کشور در دولت اصلاحات و معاون امور بین‌الملل وزارت ارشاد در دولت میرحسین موسوی اخیرا نامه‌ای منتشر کرده و در آن ضمن عذرخواهی از خانواده‌های اعدام‌شدگان سال ۱۳۶۷ از آنها خواسته تا عاملان این اعدامها را ببخشند هرچند این جنایت را فراموش نکنند.
او البته در بند اول نامه خود به تفصیل شرحی از اقدامات سازمان مجاهدین خلق داده و این سازمان را "فاشیستی و غیرانسانی" نامیده و رفتارهای آنها را با داعش قابل قیاس دانسته است.
در بند دوم نوشته خود نیز نقش و سهم سازمان مجاهدین در سوق دادن جمهوری اسلامی به سمت خشونت را "نقشی استراتژیک" دانسته است.
با این وجود و با استناد به نقل قولی از پدر یکی از اعدام‌شدگان سال ۶۷ از خانواده‌های قربانیان خواسته تا "به کینه و نفرت پایان دهند" و آنان را دعوت به "مهر و دوستی" کرده است.
از حاکمیت نیز خواسته تا از خانواده‌های اعدام‌شدگان "حلالیت" بطلبند و از ملت عذرخواهی کنند.
"مسئله بر سر ۱۵ هزار کشته است"
امید منتظری، فرزند حمید منتظری از اعدام‌شدگان سال ۱۳۶۷ به دویچه‌وله می‌گوید: «من اول خوشآمد میگویم به آقای تاجزاده و فکر میکنم که حالا دیگر نقطه اشتراکی داریم در مورد این موضوع. اینکه حداقل هر دو فکر میکنیم یک جنایتی شکل گرفته و این به نوبه خودش اتفاق خوبیست. اما من فکر میکنم که کانون توجه در صحبتهای آقای تاجزاده جدا از مسئله عذرخواهی ایشان، باید این باشد که مسئله دادخواهی به حلالیتطلبی و پوزشخواهی فروکاسته شده و ماجرای جنایت جمهوری اسلامی در دهه ۶۰ نیز فقط به کشتار ۶۷ محدود شده است. ما داریم در مورد ۱۵ هزار کشته حرف می‌زنیم، ما در مورد کشتارهایی صحبت نمیکنیم که فقط در فاصله دو ماهه تابستان در زندانها اتفاق افتاد. بلکه ما داریم از یک جمعیت ۱۵هزار نفری صحبت میکنیم.»
نکته دیگر در نامه تاجزاده، مقدمهای است که او درباره عملکرد سازمان مجاهدین خلق نوشته است. امید منتظری معتقد است این نوع برخورد با کشتار دهه ۶۰، نوعی نگاه کنش و واکنشی به یک جنایت سازمان‌یافته است.
بیشتر بخوانید: اعدام‌های ۶۷؛ یک فایل صوتی، چندین صدا و یک نام ماندگار
او می‌گوید: «مشکل اصلی من با صحبتهای آقای تاجزاده این است که ایشان، همانند بسیاری دیگری که در گفتار اصلاحطلبی نسبت به این ماجرا عذرخواهی میکنند و فاصله خودشان را اعلام میکنند، این ماجرا را به کنش و واکنش فرومیکاهند. یعنی اینکه یک خشونتی اتفاق افتاده و بعد جمهوری اسلامی یک کاری کرده و حالا اگر جمهوری اسلامی عذرخواهی کند تمام میشود. نه، مسائل اجتماعی را با کنش و واکنش نمیشود تحلیل کرد. از طرف دیگر من نمیدانم چرا وقتی که اینها میخواهند درباره کشتار ۶۷ صحبت کنند، ابتدا یک مقدمه میگذارند در مورد اینکه مجاهدین چه کردند و چه نکردند و بعد همه گروه‌های دیگر را هم با طناب مجاهدین به ته چاه میفرستند و میگویند که خب یک اتفاقی افتاده، آنور یک کارهایی کرده، اینور هم یک کارهایی کرده. برای مثال سازمان اکثریت و حزب توده که نه اسلحهای بلند کرده بودند و نه اعلان قیام مسلحانه و زمانی هم حتی همراه و همدل جمهوری اسلامی بودند، خب اینها را برای چه زدید؟ یعنی این مقدمه آقای تاجزاده کل ماجرا را توجیه نمیکند.»
"بخشش و عذرخواهی نیازمند یک پروسه مشخص است"
حامد فرمند، خواهرزاده دو تن از اعدام‌شدگان مجاهد سال‌های ۱۳۶۰ است. مادرش نیز در همان سالها زندانی بوده. او معتقد است تاجزاده که سالها پست‌‌های مهم سیاسی و امنیتی داشته باید بداند که بخشش و عذرخواهی نیازمند یک پروسه مشخص است.
فرمند به دویچه‌وله می‌گوید: «ما یا قبول میکنیم که این جنایت اتفاق افتاده یا نمیکنیم. وقتی که قبول میکنیم که جنایتی اتفاق افتاده و یکسری افراد حکم مشخصی داشتند و ناعادلانه بدون طی شدن روال قانونی حکمشان تغییر میکند و کشته میشوند و خانواده‌های آنها از مجموعه حقوق‌شان محروم میشوند، حتی نمیدانند که آن افراد چه بلایی به سرشان آمده و نه میدانند کجا دفن شدهاند و نه میتوانند برایشان عزاداری کنند و در عین حال تهدید میشوند، تحقیر میشوند و به آنها فشارهای سیاسی وارد میشود و بعضیهاشان حتی بهخاطر صحبت کردن راجع به این موضوع به زندان میروند و هنوز هم که هنوز است افرادی که این کار را انجام دادهاند، نه تنها محکوم نشدهاند، محاکمه نشدهاند، بلکه برعکس مقام هم گرفتهاند و الان هم دارند رسما کار میکنند. خب همه اینها را ما میگذاریم کنار هم و به آن افراد میگوییم بیایید عذرخواهی بکنید و این گروه قربانی هم آنها را ببخشد. خب این خیلی غیرانسانیست و اصلا با روال طبیعی که این جریان باید طی بکند نمی‌خواند و مثالهایی که این افراد دائما تکرار میکنند، نقل قولی از نلسون ماندلا، بدون اینکه او را بشناسند، فقط یک جمله "ببخش، ولی فراموش نکن!" ماندلا را تکرار میکنند. خب اینها به نظر من بخش غیرانسانی نامه آقای تاجزاده را نشان میدهد.»
"تاجزاده خود باید در دادگاه پاسخگو باشد"
مصطفی تاجزاده در دو قسمت از نامه خود واژه "انتقام" را به کار می‌برد. در جایی می‌گوید: «یکی از دلنشین ترین اخباری که پس از آزادی شنیده‌ام سخنان پدر یکی از قربانیان سال ۶۷ در جمع گروه دیگری از والدین اعدام‌شدگان همان سال بود که برخلاف روال سالیان گذشته و برخلاف مضامین سرودهای رایج مجاهدین خلق که دعوت به کینه‌ورزی و انتقام‌گیری میکند، وی خواهان آن شد که به کینه و نفرت پایان داده شود و به جای آن دعوت به مهر و دوستی کرد.»
و در جای دیگری می‌نویسد: «من به سهم خود از خانواده‌های اعدام‌شدگان آن فاجعه از جمله بازماندگان قربانیانی که عضو مجاهدین خلق نبودند، پوزش می‌طلبم. و متواضعانه آنان را فرامی‌خوانم تا با تأسی به ماندلا "ببخشند، اما فراموش نکنند" تا ایران و ایرانی از چرخه شوم نفرت و کینه و انتقام رها شوند.»
امید منتظری درباره این بخش از نامه تاجزاده چنین می‌گوید: «من نمیدانم چرا آقای تاجزاده مفهوم دادخواهی را که میتواند یک پروسه کاملا حقوقی باشد، و میتواند منجر به زندانی شدن و صدور احکام سنگین برای عاملان و آمران شود، با انتقام و کینه یکی میگیرد. این پروسه دادخواهی معنای انتقام و کینه نمیدهد. ازجمله خود آقای تاجزاده که در آن سالها در حکومت بودند و احتمالا بهعنوان مطلع باید به دادگاه بیایند. ایشان در جایگاهی نیستند که پیشنهاد کنند که ببخشیم یا فراموش کنیم و یا نکنیم و من فکر میکنم که نکته مهم این است که ایشان به جایگاه خودشان در آن زمان بیش از هر چیزی توجه کنند.»
تفکیک میان مجاهدین و سایر گروه‌ها
این جمله تاجزاده: "من به سهم خود از خانواده‌های اعدام شدگان آن فاجعه، از جمله بازماندگان قربانیانی که عضو مجاهدین خلق نبودند، پوزش می‌طلبم" برای برخی این گمان را به وجود آورده که او بازماندگان اعدام‌شدگان مجاهد را مشمول عذرخواهی خود نکرده است.
حامد فرمند که از خانواده اعدام‌شدگان مجاهد است می‌گوید ابتدا برداشتش همین بوده اما با چندبار خواندن این جمله، به این نتیجه رسیده که شاید آنگونه که برخی میگویند منظور تاجزاده این بوده که هم از خانواده‌های مجاهد و هم غیرمجاهد عذرخواهی کند.
بیشتر بخوانید: واکنش مقامات و شخصیت‌ها در ایران به انتشار فایل صوتی آیت‌الله منتظری
با این حال آقای فرمند می‌گوید: «من این جمله را میگذارم کنار بقیه عباراتی که به کار می‌برد و مثل بسیاری از افراد حکومتی و داخل ایران که تا میخواهند از این جنایت صحبت بکنند، بلافاصله شروع میکنند به مقدمهای مفصل و احتمالا مؤخره‌ای کامل راجع به جنایت‌ها و خیانتهای سازمان مجاهدین و فکر میکنم که خیلی از اینها این برداشت را ایجاد کردهاند و به آن دامن میزنند که اولا این کشتارها بهخاطر سازمان مجاهدین بوده، بهخاطر فعالیتها و خیانتها و جنایتهای سازمان مجاهدین بوده. این توجیه تا حدی میتواند قابل قبول باشد ولی کسان دیگری هم به صورت ناعادلانه این وسط اعدام شدهاند که باید اینها را هم در نظر بگیریم.»
امید منتظری اما همان برداشت اول را از این جمله تاجزاده دارد و می‌گوید: «تعداد زیادی از نخبگان و فرهیختگان سیاسی سالها به زندان رفتند، با محاکمههایی صحرایی اعدام شدند و آنوقت آقای تاجزاده میگویند که از ایشان عذرخواهی نمیکنند. مسئله ایشان اگر دادرسی عادلانه است، بهتر است از همه عذرخواهی کنند.»
مرحله‌ای تازه از پروسه دادخواهی
اعدام‌های گروهی سال ۱۳۶۷ تا سال‌های زیاد در ایران در محاق سکوت بود؛ چه از سوی حکومت و چه از سوی جامعه و رسانهها. چند سالی است که این تابو شکسته شده و رسانهها در این باره صحبت میکنند.
عذرخواهی یکی از چهره‌های سرشناس اصلاح‌طلب و معتقد به نظام جمهوری اسلامی از بازماندگان این اعدامها آیا مرحله جدیدی از پروسه دادخواهی قربانیان است؟
بیشتر بخوانید: دفتر خمینی: اظهارات منتظری تحریف‌شده و نامنصفانه است
امید منتظری می‌گوید: «من فکر میکنم بعد از ۲۸ سال ما وارد دوره تازهای شدهایم، یعنی دورهای که دیگر این صدای دادخواهی فقط از خانوادهها بلند نمیشود. این صدا بین‌المللی شده است. بسیاری از افراد درون حکومت حداقل این را میپذیرند که این بخشی از جنایتهای جمهوری اسلامی بوده. نکته مهم این است که ما این را باور کنیم که دادخواهی تا حدی به ثمر نشسته و موضوع، بهعنوان موضوع فراگیر جامعه مطرح شده است. زمانی بوده که نه تنها فقط جمهوری اسلامی سکوت میکرد و جامعه هم سکوت میکرد و رسانهها هم سکوت میکردند، خبری از این اعدامها نبوده. ما امروز در موقعیت دیگری قرار گرفتهایم و من فکر میکنم این موقعیت بسیار خوشایندیست برای ما، چون ما وارد دوره تازهای از دادخواهی شدهایم. دورهای که دستکم بسیاری از کسانی که آن موقع در حکومت بودند و یا زمانی در حکومت بودند، حداقل میپذیرند که این عمل انجام شده، این عمل جنایت است و عملی قابل پیگیریست.»