نادر ابراهیمی، آتشی که فرو فسرد
۱۳۸۷ خرداد ۱۷, جمعه
نادر ایراهمی هنگام مرگ ۷۲ سال داشت. او تجربیات بسیاری از طریق مشغولیتهای مختلف اندوخته بود که دستمایهی آثار او را تشکیل میدادند. او در دو کتاب ”ابن مشغله” و ”ابوالمشاغل” از تجربههای زندگی خود میگوید.
ابراهیمی نخستین کتاب خود را در سال ١٣۴٢ با عنوان ” خانهای برای شب” منتشر کرد. پس از آن آثار فراوانی آفرید: از داستان بلند (رمان) گرفته تا قصه برای کودکان. به عنوان سناریست و کارگردان نیز تجربههای بسیار موفقی داشت. رمان هفتجلدی”آتش بدون دود” از آثار مهم داستانی او هستند.
نادر ابراهیمی و ترکمنها
نادر ابراهیمی بخشی از عمر خود را در میان ترکمن های ایران گذرانده و آشنائی او با ترکمن ها سبب شده بود که رمان "آتش بدون دود" را بنویسد. آقای امین گلی، پژوهشگر و نویسنده کتاب "سیری در تاریخ سیاسی، اجتماعی ترکمن ها" به سئوالات دویچه وله در خصوص موضوع ترکمن ها و نادر ابراهیمی پاسخ می دهد.
دویچه وله: نادر ابراهیمی، درگذشته است. "آتش بدون دود" اثر نادر ابراهیمی شاهدی است بر پیوند عمیق او با ترکمنها. بر اساس این کتاب یک سریال تلویزیونی ۳۶ ساعته تولید شده، که بسیاری آن را دیدهاند. شما لطفا از نادر ابراهیمی و ترکمنها حکایت کنید.
امین گلی: من با نادر ابراهیمی در سال ۱۳۵۶ که به همراه مریم زندی، عکاس معروف ایرانی که از ترکمن صحرا برای گرفتن عکس آمده بودند، آشنا شدم.
آن زمان سریال معروف، "آتش بدون دود" نادر ابراهیمی درسراسر ایران مشهور شده بود. دوستان ایرانی هر وقت یک ترکمن را می دیدند وی را "گالان اوجا"، یعنی قهرمان اصلی این داستان خطاب می کردند. بنابراین ایشان با نوشتن این سریال گوشه هائی از تاریخ و زندگی ترکمن ها را به تصویر کشیدند و این سریال یکی از سریال های موفق در تاریخ تلویزیون ایران به شمار می رفت که حدود ۵ تا ۶ سال ادامه پیدا کرد. ابراهیمی در رمان بزرگ خود سعی می کند اختلافاتی را که در بین برخی از قبایل ترکمن ها مثل یموت ها و گوگلان ها وجود داشته را نشان بدهد. وی همچین به نقش سیاست حکومت مرکزی در بروز اختلاف بین اقوام نیز اشاره میکند. در قسمت پایانی سریال و داستان "آتش بدون دود" مسئله وحدت بزرگ را با نشان داد یک سماور و قوری بزرگ در زیر یک درخت مقدس تاکید می کند.
دویچه وله: از ابراهیمی به عنوان "نويسنده برگزيده ادبيات داستاني ۲۰ سال بعد از انقلاب"، بهخاطر داستان بلند و هفتجلدي "آتش بدون دود" تجلیل شد و جایزه ای را بهدست آورده بود. بنظر شما نادر ابراهیمی چه نقشی را در شناخت ترکمن های ایران برای دیگر شهروندان ایرانی داشته است؟
امین گلی: وجود تنوع ملی در داخل ایران مسئله ای است که مورد توجه نویسندگان، فیلمسازان مختلفی قرار گرفته و نقش نادر ابراهیمی در شناساندن صحیح فرهنگ ترکمن به دیگر ایرانیان بسیار اهمیت دارد، چرا که ما پیش از ساخته شدن سریال "آتش بدون دود" فیلم هائی را به نام "آرازخان" و یا فیلم "ترکمن" را داریم که ناصر ملک مطیعی هم بازی کرده و متاسفانه در آن ترکمن ها بصورت "وحشی" و کسانی که با لباس های کهنه و پوسیده به تهران می آیند نشان داده می شد و تصویر منفی از ترکمن ها ارائه می شد.
ولی در سریال و در رمان، نادر ابراهیمی شجاعت و رزمندگی ترکمن ها را نشان می دهد که چگونه گالان اوجا سولماز را که دلدادهاش بوده از قبیله رقیب می دزد و شجاعت او را برای رسیدن به عشق نشان می دهد. نادر ابراهیمی فقط با این فیلم و رمانش مشهور نشد؛ او پیش از آن "صدای پای صحرا" را به تصویر کشیده بود. سریال معروف "هامی و کامی"را که در تلویزیون ایران نشان داده شده بود، روانشناختی کودکان و نوجوانان را در رابطه با خانواده هایشان نشان می داد و ایشان کارهای مهمی را در عرصه هنر، صنعت سینما و رمان نویسی انجام دادند.
دویچه وله: نام رمان "آتش بدون دود" از کجا گرفته شده است؟
گلی: نام این اثر برمی گردد به یک ضرب المثل ترکمنی که حدود هزار سال پیش، محمود کاشغری در کتاب "دیوان الغات" خودش هم آورده که کامل آن"آتش، بدون دود نمی شود و جوان، بدون گناه" است . اصل ترکمنی آن، "اوت توسسه سیز بولماز، ییگیت یازیق سیز" است.
دویچه وله: در یادداشت پایانی کتاب سوم تحت عنوان "اتحاد بزرگ"، نادر ابراهیمی می نویسد: "من عاشق صحرا هستم و انکار نمی کنم که شیفته ترکمن ها هستم و آتش بدون دود تمام نخواهد شد تا من تمام بشوم و قصدم این است که با این داستان ستمی را که بر ترکمن ها روا شده را بیان کنم."
بنظر شما آیا ابراهیمی توانسته با این داستان مشکلات اجتماعی و فرهنگی ترکمن را بیان بکند؟
گلی: من به عنوان یکی از محققان تاریخ و فرهنگ ترکمن انتقاداتی به این رمان و سریال داشتم و دارم. چرا که نادر ابراهیمی گاه ریشه حوادث تاریخی را در این واقعه بجای حوادث داستانی نشان داده. بزرگ نشان دادن نقش قهرمانان داستان در سایه یک سری روایات حوادث تاریخی را کم سایه نشان داده است. ولی باید از شخصیت ایشان برای شناساندن تاریخ و فرهنگ ترکمن ها به ایرانیان تقدیر کرد.