میهن بیگانه، فستیوال فیلم مستند در لایپزیک
۱۳۸۷ آبان ۱۵, چهارشنبهپنجاه و یکمین فستیوال فیلم مستند در آلمان «میهن بیگانه» نام داشت. موضوع مهاجرت به آلمان و مهاجرت از این کشور به سرزمینهای دیگر، موضوع محوری جشنواره بود. این موضوع دورهای زمانی را در بر میگیرد که آلمان از دو کشور غربی و شرقی (جمهوری دموکراتیک آلمان) تشکیل میشد. یورگ تاتسمن Jörg Taszman دو فیلم مستند را که بیش از سی سال پیش ساخته شدهاند، مورد بررسی قرار داده است:
«همهی آنچه که من دربارهی ماریا میدانم»
«ماریا اسپانیایی است. ۱۳ ساله است و یک خواهر و دو برادر دارد. خانوادهاش به نام تودشی شهرت دارند و در شهر کوچکی در هولشتاین سکونت دارند. ماریا چهار سال است که در اینجا زندگی میکند و در مدرسه در کلاس هفتم درس میخواند. او میخواهد مهماندار هواپیما شود.»
فیلم «همهی آنچه که من دربارهی ماریا می دانم» با این جملات شروع می شود، فیلمی که در سال ۱۹۷۳ توسط گیزلا توختنهاگن ساخته شده است. این فیلم سیاه و سفید هیجده دقیقهای چهرهی حساس دختر یک خانوادهی کارگر اسپانیایی در آلمان را نشان می دهد. این دخترک ۱۳ ساله میگوید: «بعضی از دخترهای کلاس ما دوست پسر دارند. من هم دلم میخواست با یک دوستم بیرون میرفتم. او به دبیرستان میرود. اما خانوادهام مخالف هستند. آنها معتقدند که من هنوز برای اینکار خیلی جوانم.»
گیزلا توختنهاگن، کارگردان فیلم، صحنههایی از زندگی روزمره در کارخانهی محل کار پدر و مادر وی را نشان میدهد. آنها ساعات طولانی کار میکنند و صبح زود از خانه خارج میشوند. در این فیلم در عین حال تمایلات خارجیستیزی برخی از معلمان مدرسه نیز نشان داده میشود.
با نگاه به فیلم دیگری به نظر میآید که در همین مقطع زمانی، کارگران فصلی که از لهستان برای کار به جمهوری دموکراتیک آلمان، آلمان شرقی، میآمدند، در وضعیت بهتری بسر میبردند.
«و فردا زنان کارگر لهستانی میآیند»
«و فردا زنان کارگر لهستانی میآیند» نام فیلمی است از یوتا نیکل Jutta Nickel در مورد زنان کارگر لهستانی که برای مدت چهار هفته در آلمان شرقی ضمن گذراندن یک دوره آموزشی، در بخش قصابی شرکت بزرگی کار میکنند. آنها از نظر ظاهری شباهت زیادی به زنان آلمان شرقی دارند.
«بله، وقتی که آدم نتونه زبان اونها رو بفهمه، خیلی سخته. ممکنه که اونها اصلا نمیخوان یاد بگیرن. شاید این بهتر باشه که اونها برای مدت طولانیتری اینجا کار کنند. بعد از گذشت چهار هفته میرن. بعد از چهار هفته تازه میتونن چیزی بگن.»
همهی فیلمهایی که در جشنواره نمایش داده شدند، چنین نگاه واقع بینانهای به زندگی روزمرهی کارگران مهمان در آلمان غربی و شرقی نمیافکنند. گریت لمکه Grit Lemke مدیر این فستیوال، در مورد اینکه چرا اصولا موضوع مهاجرت از آلمان و مهاجرت به آلمان به عنوان موضوع این جشنواره انتخاب شده، میگوید: «علت اصلی به انتخاب موضوع مهاجرت به "آرشیو فیلم آلمان" برمیگردد. این موضوع عرضه شده بود و ما هم فکر کردیم که برای فستیوال ما هم میتواند تم بسیار جالب توجهی باشد. حول این مسئله ما فیلمهایی را تا بهحال داشتهایم، اما دیدیم که این موقعیتی است که اینبار نگاهی تاریخی به این موضوع بیندازیم. با دیدن چند فیلمی که من آنها را نمیشناختم، واقعا متقاعد شدم که فستیوال فیلم را به این مسئله اختصاص دهیم. زیرا برایم روشن شد که چه نگاه دیگری در این فیلمها نسبت به پدیدهی مهاجرت نشان داده میشود.»
متأسفانه فیلمهای این فستیوال بهندرت برای عموم به اکران در میآیند. اینها نه فقط اسناد تاریخی دورهی خاصی هستند، بلکه نشان میدهند، شرایط زندگی کارگران مهمان در آلمان چگونه بوده و چطور در جامعه با آنان رفتار میشده است؛ موضوعی که فقط تاریخی نیست، بلکه به شرایط حال نیز مربوط میشود.
رادیو دویچه وله