ميكيس تئودوراكيس، صداى مردم يونان، هشتاد ساله شد

تئودوراكيس با خلق موسيقى متن فيلم زورباى يونانى به شهرت جهانى رسيد و اگر چه در آن زمان بسياريها او را بيش از همه آفرينده آثار فولكلور ميدانستند، اما بايد گفت كه طيف آثار اين موسيقيدان يونانى بسيار گسترده است و تئودوراكيس تا به حال سنفونيها، اوراتوريوها و همچنين اپراهاى زيادى خلق كرده است. نام او سمبل بعدى تازه در موسيقى يونانى محسوب ميشود كه در آن عناصر موسيقى سنتى اين كشور با عناصر موسيقايى شعر پيوند خورده اند.

خود او ميگويد: «تمايز بين موسيقى جدى و موسيقى به اصلاح سبك براى من قابل قبول نيست. به نظر من موسيقى يا خوب است يا بد. من خود به ترانه اهميت زيادى ميدهم و معتقدم كه ترانه اى خوب از يك اثر سنفونى از لحاظ ارزش چيزى كم ندارد.»

در سال ۱۹۷۴ بود كه رژيم نظامى يونان سرنگون شد و با اين تغيير و تحولات صفحه فروشيهاى اين كشور پر شد از آلبومهاى اين موسيقيدان پرآوازه. بازگشت تئودوراكيس به آتن و اولين كنسرتهايش در خاك وطنش، پس از چشديدن طعم طولانى تبعيد، به اسطوره بدل شده اند.

تئودوراكيس پس از بازگشت به يونان، با جنب و جوشى بيشتر وارد صحنه سياسى كشورش شد و حتى به نمايندگى پارلمان درآمد. نكته در خور توجه اينكه تئودوراكيس بارها خط مشى سياسى خود را تغيير داد و به گفته خودش هميشه با گروه هايى همراه شده كه در راه برقرارى عدالت مبارزه ميكنند.

عليرغم اين تلاشها و فعاليتهاى زياد، تئودوراكيس هيچگاه خود را يك سياستمدار حرفه اى نميدانسته و در اينباره ميگويد: «بين سياست و سياستمدار تفاوت بزرگى وجود دارد. يك سياستمدار خوب نبايد هميشه حقيقت را به زبان بياورد و به اخلاقيات پايبند باشد، او بايد تملق مردم را بگويد، شغل و حرفه يك سياستمدار همين است. از اين رو من هميشه با به كار رفتن لفظ سياستمدار در مورد خودم مخالفت كرده ام. من حقيقتگويى را دوست دارم، هيچوقت تملق مردم را نميگويم و به ارزشهاى اخلاقى ايمان دارم. به عقيده من سياست بزرگ و راستين، مدافع ارزشهاى اخلاقى است و از اين ديد، من سياستمدار نيستم، بلكه يك «ضد سياستمدار» هستم.»

باوجود فعاليتهاى پيگير و قابل ستايش سياسى، بايد گفت كه شهرت تئودوراكيس در عرصه موسيقى به مراتب بيشتر است. اين موسيقيدان بلندآوازه، موسيقى يونانى را متحول كرد. پيش از تئودوراكيس هيچ كسى اين جرات و شهامت را به خرج نداد كه موسيقى فولكلور يونان، يعنى در واقع موسيقى اقشار پايين و محروم جامعه و همچنين ساز بازوكى و خوانندهاى موسيقى به اصلاح مردمى را در كنار يك اركستر سنفونى قرار بدهد.

تئودوراكيس تا به حال آثار زيادى بر اساس موسيقى فولكلور و اشعار شاعران صاحبنام يونان و جهان از جمله، يانيس ريتسوس، پابلو نرودا و اياكووس كامپانيليس خلق كرده و با اين كار توانسته است سروده هاى اين شاعران را به توده مردم بشناساند.

شعار تئودوراكيس هميشه اين بوده كه يك هنرمند بايد نه تنها در عرصه هنر كه در صحنه سياسى اجتماعى هم فعال باشد. فعاليتها و تلاشهاى گسترده تئودوراكيس در اين عرصه باعث شد كه او بازداشت و شكنجه شود و ناگزير گردد، وطنش را ترك كرده و مدتى در تبعيد به سر ببرد.

به ويژه در دوران رژيم نظامى يونان در سالهاى ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۴، بسيارى از آثار تئوداراكيس ممنوع بود و خود او هم به نماد مقاومت و ايستادگى مردم بدل شده بود. نقش او در اين عرصه آنقدر پراهميت و كليدى بود كه يونانيها دست به جمع آورى امضا زدند تا تئودوراكيس را به عنوان يكى از نامزدهاى جايزه صلح نوبل پيشنهاد كنند.

يكى از اهداف و روياهاى بزرگ ميكيس تئودوراكيس، برقرارى آشتى و دوستى بين يونان و تركيه بوده و هست. اين هنرمند مشهور در اين راه سعى كرده كه با زولفو ليوانيلى، يكى از موسيقدانان معروف تركيه همكارى كند و با تاسيس انجمن دوستى تركيه و يونان، و مخصوصا با اجراى كنسرتهاى مشترك، پلى پديد بياورد تا تركها و يونانيها به سوى هم گام بردارند و دست آشتى به هم دراز كنند.

تئودوراكيس آهنگسازى را در دوران نوجوانى شروع كرد و در سن پانزده سالگى اولين قطعات خودش را ساخت. مجموعه آثار اين موسيقيدان برجسته يونانى، بيش از يكهزار ترانه، يكصد سنفونى، اپرا، اراتوريو و نمايشنامه را در بر ميگيرد. تئودوراكيس تا به حال در ساختن موسيقى متن بيش از سى فيلم سينمايى سهيم بوده، از جمله دو فيلم معروف زورباى يونانى اثر، ميخاييل كاكويانيس و فيلم Z ساخته كوستا گاوراس كه موسيقى متن آن در بين سالهاى ۱۹۶۷ و ۱۹۷۴ شكل گرفت.

ناگفته نماند كه اين هنرمند هشتاد ساله، تحصيلات موسيقيش را در كنسرواتورا آتن و همچنين پيش اوليويئر مسيان در پاريس گذرانده. در آثار تئودوراكيس هم جريانات و تحولات موسيقى معاصر جهان بازتاب پيدا كرده و هم سبكهاى گوناگون موسيقى كشورش يونان. ترانه هاى تئودوراكيس در يونان به ترانه هايى مردمى بدل شدند، ترانه هايى كه گوش و دل همه يونانيها با آنها انس گرفته و بايد گفت كه اين، بزرگترين جايزه اى است كه ميتواند نصيب يك هنرمند بشود و او را جاودانى سازد.

شهرام احدى