موسيقی موتزات، بارانى در برهوت
۱۳۸۴ بهمن ۱۱, سه‌شنبه
�ام، روح موتزارت در همه جا محسوس است.
كتابفرشی‌هاى آلمان و اتريش و ديگر كشورهايى اروپايى پر است از كتاب‌هاى متنوع درباره موتزارت. در اين روزها بيش از يكصد كتاب فقط به زبان آلمانى درباره اين نابغه دنياى موسيقى روى پيشخوان كتابفروشی‌ها ديده می‌شود. زندگى جذاب و شگفت موتزارت سبب شده كه كه نويسندگان و صاحبنظران زيادى به كندوكاو در زواياى مختلف زندگى اين آهنگساز بزرگ بپردازند و تاليفاتى جديد ارائه دهند.
موسيقى و شخصيت خود موتزارت هميشه شگفت‌آور بوده و هست. دانشمندان به اين نتيجه رسيده‌اند كه ماهی‌‌هاى درياى اژه در سواحل يونان با شنيدن موسيقى موتزارت استرس كمترى دارند و ميل جفتگيرى در آنها به مراتب بيشتر است. ظاهرا گاوهاى شيرده هم با شنيدن نواى موتزارت شير بيشترى توليد می‌كنند.
البته موسيقى موتزارت فقط بر اين موجودات تاثير نمی‌گذارد، در ايستگاه‌هاى متروى نيويورك هم از بلندگوها صداى موسيقى موتزارت به گوش می‌رسد تا تاثيرى مثبت و آرامبخش بر روحيه افرادى بگذارد كه بی‌صبراته منتظر رسيدن متروى بعدى هستند. پزشكان در پى تحقيقات خود پى برده‌اند كه جنين در رحم مادر، با شنيدن موسيقى موتزارت احساس آرامش و رضايت بيشترى می‌كند.
اريك امانوئل اشميت نويسنده سرشناس معاصر فرانسه تاثيرات به اصطلاح درمانى و آرامبخش موسيقى موتزارت را در يك جمله خلاصه می‌كند و می‌گويد: «موسيقى موتزارت مثل بارانى است در بيابان.» و يهودى منوهين يكى از ويلون‌نوازان صاحبنام قرن بيستم بر اين باور است كه موسيقى موتزارت به ما می‌آموزد كه رفتارى ظريف و مؤدبانه اختيار كنيم، بر خشم‌مان غلبه كنيم و منظم‌تر از پيش باشيم.»
طبيعی‌ست كه در اين روزها همه جور آمار و ارقامى درباره زندگى موتزارت به گوش می‌رسد و در دسترس است. موتزارت مجموعا ۶۲۶ اثر موسيقى آفريد، ۱۳ هزار و ۹۷ روز زندگى كرد، ۳ هزار ۷۲۰ روز از عمرش را در سفر بود و در طى اين سفرهاى كوتاه و بلند هم، از بيش از ۲۰۰ شهر ديدن كرد.
بايد گفت كه در زندگى موتزارت لحظات سكون و استراحت به ندرت وجود داشته است. او كه از همان كودكى پرجنب و جوش بود، پس از كسب موفقيت‌هاى كوچك و بزرگ در زادگاهش سالزبورگ و همچنين در طى سفرهاش از جمله به ايتاليا، با اعتماد به نفس راهى وين پايتخت اتريش شد و مدتى هم نگذشت كه به يكى از چهره‌هاى محبوب جشن‌ها و مهمانی‌هاى اشراف بدل شد و زندگى كم و بيش اشراف‌مآبانه‌اى هم داشت.
در مورد موتزارت كه در فقر از دنيا رفت، افسانه‌هاى زيادى بر سر زبان‌هاست. دست كم اين نكته صحت دارد كه موتزارت و همسرش كنستانتزه در وين خانه‌اى بزرگ و نسبتا مجلل داشتند، وضع مالى او در مجموع بد نبود، دست كم براى آثارى كه می‌ساخت، پول خوبى می‌گرفت و مانند ستارگان پاپ امروزى در صحنه ظاهر می‌شد، اگر چه موتزارت در اواخر عمرش موفقيت مالى چندانى نداشت و سرانجام هم در فقر درگذشت.
ناگفته نمونه كه فالكو، يكى از خوانندگان معروف موسيقى پاپ اتريش كه به ويژه در دهه هشتاد ميلادى در اروپا و آمريكا سر زبانها افتاده بود، در يكى از ترانه‌هاى معروفش به ولفگانگ آمادئوس موتزارت می‌پردازد و او را ستاره پاپ و راك آن زمان می‌خواند. ترانه Rock me Amadeus در سال انتشارش، يعنى ۱۹۸۵، در صف ترانه‌هاى پرفروش روز قرار داشت.
بد نيست نيم نگاهى هم به زندگى ولفگانگ آمادئوس موتزارت بياندازيم كه در روز بيست و هفتم ژانويه سال ۱۷۵۶ در سالزبورگ به دنيا آمد و از همان دوران كودكى استعداد و نبوغ خاصى در موسيقى داشت: موتزارت در سه سالگى نوازندگى پيانو را ياد گرفت، اولين قطعاتش را در ۵ سالگى ساخت، در هفت سالگى نوازندگى ويلون و ارگ را بطور خودآموز ياد گرفت، در هشت سالگى اولين سونات‌هايش را براى ساز پيانو نوشت و در دوازده سالگى هم اولين اثر اپرايی‌اش را خلق كرد.
پدرش لئوپولد موتزارت كه خود موسيقى و ويلون تدريس می‌كرد، مشوق اصلى موتزارت بود و در سفرهاى مختلفى كه به همراه او به شهرهاى مختلف اروپا انجام داد، در دربار پادشاه‌ها، ملكه‌ها و در حضور اشراف توانايى و نبوغ پسرش را به نمايش می‌گذاشت. موتزارت بعد از اقامت و فعاليت در نقاط مختلف اروپا، سرانجام در وين ماندگار شد و می‌توان او را يكى از نخستين آهنگسازهايى دانست كه به اصلاح حقوق بگير دربار نبوده‌اند.
موتزارت در سال ۱۷۸۲، يعنى در ۲۶ سالگى با «كنستانتزه وبر» ازدواج كرده و بيش از همه از طريق تدريس پيانو امرار معاش می‌كرد. البته يكى از ديگر از منابع درآمد او، ساختن اثر بطور سفارشى بود. براى نمونه اپراى معروف عروسى فيگارو با حمايت يوزف، قيصر اتريش، ساخته شد. موتزارت در آخرين سالهاى عمرش، يكى از معروفترين قطعاتش را خلق كرد: سرناد موسيقى كوچك شبانه (Eine kleine Nachtmusik).
موتزارت كه در روز پنجم دسامبر سال ۱۷۹۱ در وين درگذشت، در طول ۳۵ سال عمرش، ۶۲۶ اثر خلق كرد كه لحاظ نوع و موضوع بسيار متنوع هستند و از جمله سمفونى، سونات، كنسرتو، اپرا و همچنين قطعات آوازى و مذهبى را دربر می‌گيرند.
جالب توجه اينكه موتزارت در نامه‌اى به يكى از دوستانش در پاسخ اين سوال كه اين همه اثر موسيقى را كى و چطور خلق كرده، گفته است: «راستش استراحت كردن بيشتر به من فشار می‌آورد و خسته‌ام می‌كند تا كار كردن».
بد نيست به اين هم اشاره كنيم كه درباره زندگى موتزارت فيلم‌هاى متعددى ساخته شده كه هر كدام چهره‌اى متفاوت و ويژگى ديگرى از او را به تصوير می‌كشند. در بين اين فيلم‌ها می‌توان به فيلم «آمادئوس» ساخته ميلوش فورمن اشاره كرد كه در سال ۱۹۸۴ ، هشت جايزه اسكار نصيب آن شد.
شهرام احدى