مخالفت ایران با موافقت‌نامه‌ی امنیتی عراق و آمریکا
۱۳۸۷ آبان ۳, جمعه
بیشترین موارد اعتراض مقامات ایرانی به موافقت‌نامه‌ی امنیتی عراق و آمریکا، که هنوز به امضا نرسیده، در مورد مدت حضور نیروهای آمریکایی در عراق است. همچنین ماده‌ی دیگری از این تفاهم‌نامه که می‌گوید خدمه نظامی آمریکا در عراق از تعقیب قضایی مصون هستند.
دکتر علیرضا حقیقی، استاد دانشگاه تورنتو معتقد است مخالفت‌های ایران و نیز فشارهای روحانیون عراقی ممکن است باعث شود تا آمریکا در مفاد این تفاهم‌نامه تجدیدنظر کند.
دویچه‌وله: آقای دکتر حقیقی چه موادی در پیمان‌نامه‌ی امنیتی عراق و آمریکا باعث واکنش‌های شدید مقامات ایرانی شده‌است؟
دکتر علیرضا حقیقی: واقعیت این است که از لحاظ دولت ایران، حضور نظامیان آمریکایی و پایگاههای نظامی آمریکا در عراق به عنوان یک عنصر دائمی تهدید برای ایران به شمار می‌رود. در عین حال این جنبه‌ی تهدید دائمی باعث می‌شود هزینه‌های دفاعی ایران افزایش پیدا کند و خب این از لحاظ اقتصادی برای ایران چندان مطلوب نیست. دوم این که از جنبه‌ی استراتژیک، حضور نیروهای آمریکایی در عراق باعث می‌شود که روابط اقتصادی و استراتژیک ایران و عراق بهبود پیدا نکند و ایران در حقیقت از سرنگونی صدام حسین منافع استراتژیکی نبرد. هم‌اکنون آمریکایی‌ها با فعالیت‌های اقتصادی شرکتهای ایرانی در عراق مخالفت می‌کنند و حتا با ساخت فرودگاه بصره به وسیله‌ی پیمانکاران ایرانی مخالفت کرده‌اند و همچنین مانع روابطی هستند که ممکن است از طریق آن، ایران نفوذ بیشتری در عراق به‌دست بیاورد. علاوه براین، ایران بخاطر دوستی با عراق، در مورد غرامت خودش از دولت صدام حسین سکوت اختیار کرده است چرا که براساس قطعنامه‌ی ۵۹۸ ، عراق در جنگی که علیه ایران آغاز کرده بود به‌عنوان متجاوز به رسمیت شناخته شد و می‌بایست به ایران غرامت می‌داد. بنابراین طبیعی‌ست در چنین وضعیتی که ایران منافعش را در این رابطه در نظر نمی‌گیرد، مایل است که از سقوط صدام حسین و روی‌کارآمدن دولت جدید برای منافع استراتژیکش بهره‌برداری کند. با حضور نظامی آمریکا در کشور عراق این امر امکان‌ناپذیر است. علاوه براین، حضور نظامی آمریکا مشکل دیگری را هم برای ایران ایجاد می‌کند. در حقیقت با بزرگترین پایگاهی که آمریکا در خارج از کشور دارد، ایران تحت محاصره‌ی آمریکایی‌ها قرار می‌گیرد. الان تعداد نیروهای آمریکایی در عراق بیش از هر پایگاهی‌ست که آمریکا در کشورهای ژاپن، کره، فیلیپین و جاهای دیگر دارد. تجربه هم نشان داده است که معمولا آمریکایی‌ها پایگاههایی را که بعد از انجام جنگها برقرار می‌کنند عملا تعطیل نخواهند کرد. در چنین وضعیتی، ایران می‌خواهد قبل از این که این موضوع به طور دائمی تثبیت بشود، با آن مخالفت کند که بتواند از آن بهره‌برداری کند.
مخالفت ایران چقدر می‌تواند بر امضای این تفاهم‌نامه تاثیر داشته باشد؟
مخالفت ایران نمی‌تواند به‌طور مستقیم تاثیر بگذارد. ولی به هرحال ایران سعی می‌کند از طریق ارتباطاتی که با برخی از مقامات عراقی که قبلا در ایران بوده‌اند و همچنین با برخی گروههایی که با مراجع شیعه ارتباط دارند، مخالفت خودش را ابراز کند و این مخالفت‌ها بهرحال بر افکارعمومی جامعه عراق تاثیر دارد. علاوه براین ایرانی‌ها با رسانه‌های عرب‌زبان خودشان سعی می‌کنند افکارعمومی عراق را در ارتباط با حضور آمریکایی‌ها تهییج کنند. یادمان نرود که با توجه به بحران‌های اقتصادی درون آمریکا، به نظر می‌رسد مشکلات آمریکا در عراق و افغانستان روزبه‌روز زیادتر بشود. علاوه براین ایجاد فضای جدیدی از تنش میان آمریکا و روسیه نیز باعث می‌شود که آمریکا به‌راحتی نتواند مسایلش را در عراق و افغانستان مانند گذشته از طریق مراجع بین‌المللی حل و فصل بکند. این مشکلی‌ست که آمریکایی‌ها با آن روبه‌رو هستند و ایران هم با درک این وضعیت سعی می‌کند از این وضعیت به‌خوبی استفاده کند و تلاش کند آمریکایی‌ها موقعیت ثبیت‌شده‌ای در عراق پیدا نکنند.
در داخل عراق وضع به چه صورتی هست؟ آیا اکثریت نیروهای حاکم، با این تفاهم‌نامه موافق هستند؟
واقعیت این است که وقتی کشوری با نیروی نظامی‌اش در کشور دیگری هست، نمی‌توان گفت که نظر واقعی عراقی‌ها دقیقا چیست. طبیعی‌ست که مردم هیچ سرزمینی مایل نیستند که سربازان خارجی در خیابانها و پادگانهای آنها قدم بزنند. ولی در میان نیروهایی که در عراق هستند کردها بخاطر این که حداقل از دهه‌ی ۹۰ مدیون دخالت آمریکا هستند که جلوی کشتار کردها را توسط صدام حسین گرفت، وهمچنین رابطه‌ی نزدیکی که با آمریکایی‌ها دارند مایلند که این پیمان‌نامه امضا بشود. ولی سنی‌ها و شیعیان، آن تمایلی را که کردها دارند ندارند. دقت کنید که الان حتا کردها نزدیک به چهار میلیارد دلار رابطه‌ی اقتصادی با ایران دارند. ولی آمریکایی‌ها در مورد تحریم اقتصادی ایران که به کشورهای دیگر توصیه می‌کنند، چیزی به کردها نمی‌گویند. برای این که در حقیقت اقتصاد ایران فضای تنفسی برای کردها ایجاد می‌کند. یعنی رابطه‌ی کردها و آمریکایی‌ها استراتژیک است. ولی سنی‌ها و شیعیان چندان تمایلی ندارند که آمریکا در آنجا باشد. در عین‌حال برخی از مقامات حکومتی شیعه معتقدند که ممکن است خروج آمریکا به خشونت میان گروههای سنی، بخصوص گروههایی که از سوی القاعده مسلح می‌شوند و شیعیان منجر بشود و آنوقت هزینه‌ی این درگیری بیش از گذشته بشود. بنابراین مایلند که این حضور حفظ بشود، اما با برخی از این مفاد پیمان‌نامه‌ی بین‌المللی مخالف‌اند. مثل چیزی که در اصل کاپیتالسیون نامیده می‌شود، این که نظامیان آمریکایی از مجازات مصون باشند. چنین چیزی بهرحال از سوی بسیاری از عراقی‌ها مورد استقبال واقع نشده است. عنصر دیگری را هم به نظر من باید آمریکایی‌ها در نظر بگیرند، و آن مسئله‌ی مراجع شیعه است. مراجع شیعه در عراق هرچند مانند مراجع در ایران سیاسی نیستند، ولی بهرحال اکثر آنها ممکن است با این زاویه و این حضور آمریکا در عراق مخالف باشند. بنابراین آمریکایی‌ها بایستی با انعطاف‌پذیری بیشتری به این پیمان‌نامه‌ی امنیتی نگاه کنند.