كاشف كبريت بى‌خطر
۱۳۸۵ اردیبهشت ۸, جمعه
رودولف كريستين بوتگا كاشف فرمول نيتروسلولز، كبريت بى‌خطر، تكنيك گالوانيزه كردن فلزات و رديفى طولانى از اختراعات و اكتشافات ديگر دويست سال پيش در چنين روزى در Aschersleben شهر كوچكى نزديكى فرانكفورت و درخانواده‌اى از طبقه متوسط ديده به جهان گشود. پدرش خادم كليسا بود، شايد به همين علت با آنكه شيفته علوم پايه بود، پس از به پايان رساندن دوره دبيرستان مشغول تحصيل در رشته الهيات شد و چهار سال بعد در سن بيست و دوسالگى به خدمت كليسا در آمد. اما پس از مدت كوتاهى اين شغل را رها كرد و براى تحصيل در رشته شيمى و فيزيك دانشگاه فريدريش شيلر به ينا (Jena) شهرى در شرق آلمان كوچ كرد. اولين پروژه او تحقيق بر روى ملكول هيدروژن بود.
بوتگا چندى بعد به عضويت انجمن فيزك شهر فرانكفورت درآمد. انجمنى كه بانى تأسيس آن كسى نبود جز يوهان ولفگان گوته. هدف تأسيس اين انجمن ايجاد پل ارتباطى ميان دانشمندان آن دوره و صنعتى كردن شهر فراكفورت بود. بوتگا كمتر از سى سال داشت كه از سوى انجمن فيزيك شهر فراكفورت به درجه معلمى شيمى و فيزيك رسيد و تنها دو سال بعد در دوره تكميلى دكتراى شيمى دانشگاه ينا مشغول به كار شد. درست در همين سال تكنيك گالوانو پلاستيك در آلمان كشف شد، تكنيكى كه بوتگا طرح آنرا تكميل كرد و به معروفيت جهانى رساند. گالوانيزه كردن در واقع يك پروسه الكتروشيميايى است كه طى آن سطح فلزات براى جلوگيرى از خوردگى و زنگ‌زدگى با فلز ديگرى مانند پلاتين اندوده مى‌شود.
صفى از اكتشافات و اختراعات بوتگا در چهل سالگى به درجه پروفسورى رساند. پروفسورى كه چندى بعد فرمول نتيروسلولز را كشف كرد. بعدها از فرمول نيتروسلولز فرمول سلولوييد متولد شد، ماده اوليه‌اى كه در ساخت محصولاتى از فيلم‌هاى عكاسى تا جوراب شلوارى زنانه كاربرد دارد.
همزمان با بوتگا شيمىدان سويسى بنام كريستيان فريدريش شون‌باين (Christian Friedrich Schönbein) نيز به فرمول نيتروسلولز دست يافت. دو دانشمند به سرعت با يكديگر ارتباط برقرار كردند و تيم تحقيقاتى كوچكى تشكيل دادند. آزمايشگاه آنها اتاق كوچكى بود در زيرزمين موزه سنكن برگ (Senckenberg) شهر فرانكفورت درست زير سالن جمع آورى فسيل‌هاى نادر و با ارزش جانورشناسى! البته مسولين موزه جانورشناسى روحشان هم خبر نداشت زير زمين موزه آزمايشگاه تحقيقاتى شيمى‌دانان بزرگى مانند بوتگا و شون‌باين است و هر لحظه اين احتمال وجود دارد كه ساختمان موزه روى هوا برود!! ناگفته نماند بوتگا تمامى فرمول‌هاى تازه‌اش را ابتدا در آشپزخانه خانه‌اش آزمايش مى‌كرد.
همكارى بوتگا و شون‌باين برگ‌هاى زرينى به تاريخ علم شيمى افزود. اين دو دانشمند تمامى فرمول‌ها و اختراعات خود را به ثبت رساندند. اما دركمال تعجب در ميان مجموعه اكتشافات به ثبت رسيده رودولف كريستين بوتگا جاى معروفترين كشف او خالى است. كشفى كه به سرعت جهانگير شد و به هر خانه‌اى در هر نقطه از اين كره خاكى راه پيدا كرد. كبريت بى‌خطر. تا آن زمان براى مشتعل كردن كبريت سر چوب كبريت‌ها را به فسفر سفيد آغشته مى‌كردند. تركيبى كه نه تنها سمى بود بلكه گاه‌گاهى نيز خود به خود مشتعل مى‌شد. بوتگا تركيب شيميايى ساخت كه متشكل از كلسيم كلرات، سولفيدآنتيمون يا همان سولفيد سنگ سرمه و خرده شيشه بود. تركيبى كه همان ماده قرمز رنگ سر چوب كبريت‌هاى امروزى است و تنها در اثر سايش روى سطح سمباده‌اى مشتعل مى‌شود.
ارتباط نزديك رودولف كريستين بوتگا و انجمن فيزيك فرانكفورت موجب شكوفايى و محبوبيت هر چه بيشتر اين انجمن شد. بوتگا پيشنهاد كرد هر عضو انجمن يادداشت‌ها و گزارش‌هاى تمامى تحقيقاتش را در اختيار ساير اعضا قرار دهد. فرصتى كه انتقال اطلاعات و يافته‌ها حتى اشتباهات يك پروژه را ميان تمامى اعضا و گذشته از آن امكان تدريس اين دست نوشته در تمامى دانشگاها و مراكز تحقيقاتى آلمان فراهم كرد.
شهر فراكفورت دو مجسمه از رودولف كريستين بوتگا به يادگار دارد. اولى تنديس گوتنبرگ كاشف صنعت چاپ كه پس از كشف تكنيك گالوانيز و در زمان حيات بوتگا ساخته شد و دومى طرح برجسته‌اى كه بر ضلع غربى ساختمان معروف شهردارى فرانكفورت خودنمايى مى‌كند.
شبنم نوريان