فراهم شدن زمینه قانونی خط لوله "تاپی" در افغانستان
۱۳۹۱ اردیبهشت ۲۲, جمعه
در ۱۱ دسامبر سال ۲۰۱۰ تفاهم‌نامه‌ی احداث خط لوله‌ی تاپی یا "ترانس افغان" بین سران چهار کشور ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هندوستان درعشق‌آباد امضاء شد. آمریکا، روسیه، اتحادیه اروپا، "بانک توسعه آسیا" و حتی برخی از مخالفان دولت افغانستان از جمله گلبدین حکمتیارازاحداث این خط لوله حمایت کردند.
عنایت‌الله نبی، رئیس امور اقتصادی وزارت امور خارجه افغانستان و پاسخگو در امور خط لوله‌ی تاپی در گفت‌وگو با دویچه وله اظهار امیدواری کرد که افغانستان به کشور ترانزیت گاز منطقه تبدیل خواهد شد.
۴۰۰ میلیون دلار درآمد افغانستان از ترانزیت گاز
جواد عمر سخنگوی وزارت صنایع و معادن افغانستان در مصاحبه با بخش فارسی دویچه وله تائید کرد که زمینه‌های قانونی این پروژه در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۱ از سوی مجلس نمایندگان افغانستان آماده و طرح آن در مجلس تصویب شد. بنا به گفته‌ی این مقام دولتی، افغانستان سالانه ۴۰۰ میلیون دلار ازعبور خط لوله‌ی گاز ترکمنستان از خاک این کشور درآمد خواهد داشت.
آقای عمر افزود که مطالعات فنی این پروژه در سال ۲۰۱۲ آغاز شده و تا سال ۲۰۱۴ مرحله نخست آن پایان خواهد یافت. وی همچنین گفت که مرحله دوم این خط لوله تا سال ۲۰۱۶ نهایی می‌شود و انتقال گاز انجام خواهد گرفت.
سخنگوی وزارت صنایع و معادن افغانستان اظهار امیدواری کرد که تمامی موارد مربوط به موافقت‌نامه‌های ضمنی، نهایی شود و زمینه برای اجرای عملی این پروژه فراهم گردد. ظرفيت صدور خط لوله‌ی تاپی حدود ۳۳ ميليارد مترمكعب گاز طبيعی در سال برآورد می‌شود.
مراحل اجرایی خط لوله تاپی نزدیک می‌شود
مانموهان سینگ نخست وزیر هند نیز پیشرفت‌های حاصله پس از امضای موافقت‌نامه‌ی اولیه این طرح در دسامبر ۲۰۱۰ را ستود.
مقام‌های افغان به دویچه وله گفتند، زمینه‌های لازم برای انعقاد قرارداد نهایی در عشق‌آباد پس از دیدار وزیر صنعت و معادن افغانستان با رئیس جمهور ترکمنستان فراهم شده است. قرار است با حضور نمایندگان چهار کشور یاد شده قرارداد نهایی بزودی امضاء شود.
گفته می‌شود قرار است در ۲۴ مه ۲۰۱۲ نشست چهار جانبه میان وزرای نفت و گاز و معادن با حضور مسئولین "بانک توسعه آسیایی" در شهر عشق آباد برگزار شود. هدف از آن امضای توافقنامه قیمت خرید و فروش گاز، تکمیل جزئیات پروژه مذکور و همچنین امضای موافقتنامه حق‌العبور یا ترانزیت خواهد بود.
سه مشکل اساسی پروژه خط لوله‌ی تاپی
علیرغم پیشرفت‌های حاصله و فراهم شدن زمینه‌ی قانونی پروژه تاپی برخی از کارشناسان تردیدهای خود را بیان کرده‌اند. ظریف نظر، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر امور افغانستان و منطقه معتقد است که ۳ مشکل اساسی مانع اجرایی شدن این پروژه شده است.
وی در این رابطه چنین توضیح می‌دهد: «این خط لوله گاز از ولایت‌های هلمند و قندهار که تحت نفوذ طالبان قراردارند و همچنین از کویته، مناطق آشوب زده‌ی بلوچستان پاکستان عبور می‌کند تا به فاضلیکای هندوستان برسد، بنابراین مسئله تامين امنیت ۱۷۰۰ کیلومتر خط لوله که حدود ۷۳۰ کیلومتر آن از خاک افغانستان عبورمی‌کند مهم‌ترین چالش این پروژه است.»
آقای نطر درباره ۲ مشکل دیگر این پروژه هم می‌گوید: «حدود ۸ میلیارد دلارهزینه‌ی اجرای این پروژه برآورد می‌شود. منابع تامین هزینه‌ی آن مشخص نیست. علاوه بر آن ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هندوستان دارای چهار رژیم متفاوت، از دیکتاتوری گرفته تا دمکراسی هستند و این رژیم‌های متفاوت چگونه می‌توانند با هم کنار بیایند، یعنی مشکل سیاسی هم وجود دارد.»
افغناستان، پاکستان و هند پاسخگوی تامین امنیت خط لوله
اما مقام‌های افغان از برخی چاره‌اندیشی‌ها برای تامین امنیت خط لوله خبردادند جواد عمر، سخنگوی وزارت صنایع و معادن افغانستان درباره‌ی تامین امنیت خط لوله‌ی تاپی به دویچه له می‌گوید: «وقتی موافقتنامه امضاء شد هر کشوری توافق کرد که تامین امنیت را در خاک خود تقبل کند.»
وحیدالله شهرانی، وزير معادن و صنايع افغانستان نیز پیش از این اعلام کرد که «وزارت كشور ۱۲ هزار نیروی ویژه نظامی را برای تأمين امنيت آن استخدام خواهد کرد.»
مخالفت ایران با خط لوله تاپی
اما برخی از تحلیل‌گران افغان گفتند گرچه روسیه، آمریکا، اتحادیه اروپا با این طرح موافق‌اند، اما ایران با اجرای آن مخالفت می‌کند و خط لوله تاپی را جایگزین خط لوله صلح که قرار بود گاز ایران را به پاکستان و هند انتقال دهد، تلقی می‌کند.
جواد عمر در این رابطه به دویچه وله گفت: «ایران به هر نحوی تلاش دارد منافع خود را تامین کند. اما موافقتنامه بین‌الحکومتی میان چهار کشور امضا شده بسیار جدی است و مذاکرات در سطح بالا جریان دارد و ما امیدواریم در ۲۴ ماه مه ۲۰۱۲ موافقت‌های نهائی هم امضاء شود.»
موافقت مخالفان دولت افغانستان با پروژه‌ی خط لوله‌ی تاپی
پروژه‌ی تاپی در زمان رژیم طالبان مطرح بود و گفته می‌شود مخالفان دولت افغانستان با اجرای آن موافق‌اند. اما آگاهان سیاسی به جنگ سال‌های اخیر طالبان با دولت اشاره می‌کنند و اجرایی شدن آن را واقعی نمی‌دانند.
اما سخنگوی وزارت صنایع و معادن افغانستان در این زمینه خوشبین است. وی در گفت‌وگو با دویچه وله اظهار داشت: «این پروژه اهمیت ملی برای افغان‌ها دارد و حتی "حزب اسلامی" هم اعلام کرد که آماده است در تامین امنیت آن همکاری کند. اما تامین امنیت آن بر عهده‌ی دولت و ارگان‌های امنیتی ماست. ولی چون منافع بزرگی مطرح است همکاری‌های همه جانبه‌ای نیز لازم است.»
ظریف نظر تحلیل‌گر امور افغانستان و منطقه هم در این خصوص می‌گوید به لحاظ امنیتی افغانستان فعلا قادر نیست بدون همکاری جامعه بین‌المللی و ناتو امنیت خود را تامین کند. وی تاکید می‌کند: «پروژه‌ی تاپی فرصتی است برای افغان‌ها که گاز شیبرغان واقع در شمال کشور را هم از طریق خط لوله به مناطق مختلف افغانستان انتقال دهند.»
اول صلح بعد خط لوله تاپی
مقام‌های افغان از جمله جواد عمر، سخنگوی وزارت صنایع و معادن افغانستان از امیدواری مردم و دولتمردان این کشور برای اجرای پروژه انتقال گاز از طریق خاک افغانستان صحبت می‌کنند و خاطرنشان می‌کنند که بر سر آن همه‌ی افغان‌ها ازجمله مخالفان دولت توافق دارند.
کارشناسان امور گاز هم حل شدن "تعیین قيمت گاز و تعرفه‌ی ترانزيت" را گامی جدی برای اجرایی شدن این طرح می‌دانند. مضاف برآن تامین امنیت خط لوله‌ی تاپی توسط ۱۲ هزار نیروی ویژه نظامی افغان را نیز زمینه‌ای برای سرمایه‌گذاری‌ها در این پروژه تلقی می‌کنند.
اما ظریف نظر تحلیل‌گر امور افغانستان نتیجه می‌گیرد، اجرای خط لوله تاپی با برقراری صلح درکشورش ارتباط دارد. وی تاکید می‌کند که افغان‌ها ۳۰ سال است آرزو دارند در کشورشان صلح برقرار شود. اما این آرزوی آنها عملی نشده است. وی تاکید می‌کند، هر زمانی که در افغانستان صلح حاکم شود، پروژه‌ی تاپی نیز اجرا خواهد شد.