غيبت ايران در جشنواره كن / گفتگو با زاون قوکاسیان
۱۳۸۵ اردیبهشت ۲۲, جمعهاشاره: جشنواره کن، که یکی از معتبرترین جشنوارههای سینمایی جهان است همواره توجهی ویژه به فیلمهای کشورهای «جهان سوم» داشته است. سینمای ایران نیز بهخصوص از اوایل دهه ۷۰ از این توجه نصیب بسیار برده است؛ بسیاری از فیلمسازان ایرانی با این جشنواره آوازهای جهانی یافتند و کارهایشان در دیگر فستیوالها نیز مورد توجه قرار گرفت. حضور سینماگرانی از ایران در این جشنواره و به عنوان داور نیز یکی از پیامدهای توفیق فیلمهای ایرانی در کن بوده است که در مجموع سینمای ایران را در سطح جهان اعتباری خاص بخشید. با این همه امسال به علت شرکت ندادن فیلمی از ایران بسیاری از سینماگران و دستاندرکاران فیلم واکنشهای تندی علیه مسئولان این جشنواره از خود نشان دادند و آنها را متهم به تصمیمگیری سیاسی کردند. در این میان عدهی اندکی نیز وجود دارند که معتقدند شاید کیفیت نازل فیلمهای ارسالی ایران که ظاهرا تعداشان به ۴۵ فیلم نیز میرسیده، در قیاس با فیلمهای دیگر کشورها علت اصلی کنار گذاشتن آنها باشد. در شرایطی که هنوز فیلمهای جشنوارهی کن دیده نشدهاند به نظر میرسد حملات تند به مسئولان این جشنواره و متهم کردنشان به توطئه و سیاسیکاری، از ملاحظه و احتیاط و انصاف به دور باشد. گفتگويی در اين باره با آقای "زاون قوکاسیان" نويسنده و منتفد سينمايی.
مصاحبهگر: بهزاد کشمیریپور
دویچهوله: امسال در جشنوارهی سینمای «کن» فیلمی از ایران حضور ندارد. شما آقای قوکاسیان بهمن ماه سال گذشته در گفتوگویی به من گفتید که «ویترین جشنوارهی فیلم فجر امسال خالیست». با این حساب، علت عدم حضور فیلمی از ایران در «کن» سطح نازل تولیدات سینمای ما در سال گذشته است؟
زوان قوکاسیان: بدون شک، من فکر میکنم، مهمترین مسئله همین باشد. از طرف دیگر ما یک مسئله را فراموش میکنیم و آن اینکه امسال اولین باری بود که ما با فیلمهای بسیار زیادی در فستیوال برلین شرکت کردیم. چون قبلا، مثلا، یک یا دو فیلم داشتیم، ولی این بار مجموعهای از بهترین فیلم هایی که تولید شده در فستیوال برلین شرکت کردند. یعنی اگر نگاه بکنید به آن ۵ فیلمی که ما در فستیوال برلین داشتیم، میبینیم که از بهترین یا حداقل ۸۰درصد از بهترین فیلمهای ما بوده که به برلین رفته است. در نتیجه فستیوال «کن» طبیعتا نمیآید فیلمهایی که انتخاب شده یا در فستیوال برلین نمایش داده شده است را بردارد و خودش نمایش بدهد. از این جهت من فکر میکنم کاملا طبیعی بود و من منتظر بودم که ما امسال در «کن» حضور نداشته باشیم، چون هم سطح کیفی فیلمها پایین بود و هم اینکه ما بخشی از بهترین کارهایمان را در فستیوال برلین ارائه داده بودیم.
دویچهوله: عدهای که معتقدند، عدم پذیرش فیلمی از ایران در بخش مسابقه ناشی از مسایل سیاسی بوده است، دست برقضا به همین مسئله اشاره میکنند؛ به حضور فیلمهای ایرانی در فستیوال برلین. اما شایع بوده که در جلسات هیات مدیره خانه سینما حتا صحبت از تحریم جشنوارهی «کن» شده که بعدا البته تصمیم گرفته شد در بازار تجاری این جشنواره شرکت بکنند. اگر فرض را بر این بگذاریم که انتخاب سیاسیست، آیا باید نتیجه گرفت که حضور فیلمهای ایرانی در سالهای قبل هم شامل این حکم میشود؟
زوان قوکاسیان: من فکر میکنم، اصلا این صحبتها شایستهی کارگردانها و گویندگان آن نبود، به دلیل اینکه ما اگر یک نگاه حتا شتابزدهای بکنیم، ما بعد از انقلاب بلافاصله دو فیلم داشتیم، یکی فیلم «سایههای بلند باد» بود و دیگری «چریکه تارا» که در سالهای ۵۸ و ۵۹ شمسى در «کن» نمایش داده شدند و بعد دیگر غیبت داشتیم تا سال ۷۰ که سال حضور فیلم «در کوچههای عشق» خسرو سینایی بود. بعد از آن، سالی یکی یا دوتا فیلم در بخشهای مختلف داشتیم. و اگر نگاه بکنیم، آن سالها سالهای توانمند سینمای ایران است. آغاز سینمای جدید ایران است و حضورش در جشنوارهها و نباید فراموش کنیم که فستیوال «کن» چقدر پشتیبانی کرد و راه را باز کرد، چون از فسیتوالهاییست که از اوایل سال میلادی شروع میشود و به حضور سینمای ایران در جشنوارههای دیگر خیلی کمک کرد. از طرف دیگر در مورد خود بازار «کن»، فیلمهایی که در بازار «کن» نمایش داده میشود، به نظر من، بنیاد فارابی بسیار هوشیارانه در این سالها عمل کرده و گفت که ما شرکت میکنیم . اصلا این مسایل سیاسی و این صحبتها شایسته نبود برای این جشنواره که امتحانش را پس داده بود. و یکی از واقعا امتیازات فستیوال «کن» برای ما مطرحشدن چندین فیلمساز بود، از جمله خود آقای کیارستمی، سمیرا مخملباف، پناهی و خیلی دیگر از فیلمسازان که از این طریق آمدند و در سینمای جهان مطرح شدند.
دویچهوله: در تایید صحبتتان آقای قوکاسیان، زمانی جشنواره «کن» مهمترین و شاید تنها راه ورود فیلمهای ایرانی به بازار جهانی بود و سینمای ایرانی همواره مورد توجه برگزارکنندگان این جشنواره قرار داشت. آیا روند ساختهشدن فیلمهای «مخاطب محور» دلیلی بر تنزل کیفیت فیلمهای ایرانی نیست؟
زوان قوکاسیان: یکی از دلایل عمدهاش همین مسئله است که شما میفرمایید. به دلیل اینکه ناگهان سینمای ما مخاطب محور شد و همه سعی کردند فیلمهایی بسازند که مخاطبین بیشتری را جذب کند که فروشهای خوبی هم کرد. ما نباید انتظار داشته باشیم که هم فروش خیلی خوب داشته باشیم و هم فیلمهایمان خیلی هنری باشد. اصولا این دو مسئله را ما در کمترین فیلمی میتوانیم داشته باشیم. از طرف دیگر از ۳ـ۲ سال پیش، من در یکی از گزارشهای جشنوارهها گفتهام، از ۳ـ۲ سال پیش خطر کمرنگشدن حضور سینمای ایران در جشنوارهها کاملا پیدا بود؛ موضوعات تکراری و ارسال بیرویه فیلمها به جشنواره. ببینید، این که امسال ۴۵ـ۴۰ فیلم فرستادهاند، این واقعا شوخیست. چطور ممکن است از یک مملکتی ۴۵ فیلم... در مملکت ما، اگر خیلی خوشبینانه فکر کنیم، در سال ۹۰ تا ۱۰۰ فیلم ساخته میشود، آنوقت ما ۴۵تا فیلم بفرستیم برای «کن»!. من فکر میکنم در اینمورد باید یک فکری کرد. حالا که هیچگونه محدودیتی برای ارسال فیلمها نیست، پس خود ما باید یک فکری بکنیم. چطوریست که قوانین اسکار به ما فقط اجازهی ارسال یک فیلم برای بخش بینالمللی را میدهد، ولی در مورد «کن»، من هر جوانی را میدیدم میگفت، من میخواهم اول فیلمام در «کن» باشد و جشنوارههای دیگر را اصلا قبول نمیکرد. و خوب، میدانید، به این صورت، وقتی فیلمی برود «کن» و رد بشود و این هیاهو را هم مطبوعات در ارزیابیهایشان بنویسند، شانس بقیهی جشنوارهها را هم از فیلم میگیرند. از این جهت، ضمن اینکه من واقعا متاسفم برای یکی دو فیلمی که فکر میکردم بتواند وارد بخش مسابقه یا بخش «پانزده روز کارگردانان» بشود، ولی از طرف دیگر چون ما فیلمهای دیگر کشورها را هم ندیدیم، نمیتوانیم قضاوت کنیم. اما من معتقدم که ما اصلا نباید مسایل سیاسی را وارد جریان کنیم و بهتر است که برویم و فیلم خوب بسازیم و کمتر ادعا کنیم و بیشتر کار کنیم.
دویچهوله: توفیق فیلمهای ایرانی در جشنواره در هرحال همیشه به معنای استقبال تماشاگران اورپایی و آمریکایی نبوده، و بهقولی، فیلمهایی که در این جشنوارهها مورد اقبال واقع شدند، بعضا فیلمهای جشنوارهپسند بودند. آیا سینمای ما از ذائقهی برگزارکنندگان جشنواره دور شده، یا اینکه معیارها و پسندهای آنها تغییر کرده؟
زوان قوکاسیان: من فکر میکنم که ما دور شدهایم؛ به دلیل تکراری بودن. و مسئلهی مهمتر اینکه تقریبا فضاها و همینطور موضوعات فیلمهای ما یکنواخت شده و سعی میکنیم با سادهترین ترفندها فیلمهایمان را تمام بکنیم. و اصلا یک فقرزدگی که در فیلمهای جشنوارههای ما حضور دارد، کم کم، به نظر من، یک عامل تکراری شده است. این یکی از عوامل است. عوامل دیگری هم وجود دارند. شما ببینید، ساختار بعضی از این فیلمهای جشنواره چقدر نازل هست. شاید کم کم ما داریم خودمان را واقعا فریب میدهیم. مثلا شما در نظر بگیرید ما در سال گذشته در جشنواره فیلم فجر، با یکی دو فیلمی هم که موفق بودند، مثل «جزیرهی آهنی» یا فیلم «یک شب» خانم نیکی کریمی، اصلا خوب برخورد نکردیم و امسال هم که دوباره فیلم خانم نیکی کریمی را در بخش میهمان نمایش دادیم. خوب، این نگاهی که اینجا هست، اگر کسی بخواهد خود جشنوارههای ایرانی را ارزیابی بکند، پس حتما باید بگوید که چطوری اینهمه تفاوت هست. یعنی معیارهایمان اینقدر متفاوت است؟ در نتیجه وقتی میگوییم، فستیوال «کن» غرضورزی کرده و سیاسی عمل کرده، من فکر میکنم، به همان دلیل، این تفکر عقبمانده است و ما باید سعی کنیم از این شوخیها نکنیم. من اصلا انتظار نداشتم بخشی از کارگردانهای خوب سینمای ایران یک چنین نگاهی داشته باشند. من فکر کردم در این سالها رشد کردهاند و میدانند که چطوری صحبت کنند و اگر یکبار فیلمشان انتخاب نشده، خوب بروند بگردند و ببینند ضعف فیلمها چی هست. شما همان کارگردانها را، من نمیخواهم اسم ببرم، فیلمهای آخرشان را با فیلمهای ۲سال پیششان مقایسه کنید. متوجه میشوید چقدر آنها پسرفت داشتهاند. یعنی فکر نکنند اگر با یک فیلمشان در جشنوارهی جهانی موفق شدند، میتوانند دیگر فیلمهای ضعیفتر بسازند و هم بازار ایران را داشته باشند و هم پز روشنفکری بدهند و در حقیقت موفق هم باشند.
دویچهوله: آقای قوکاسیان، در آخرین صحبتی که من با شما کردم، نسبت به حضور فیلمسازان ایرانی در جشنواره خارجی خیلی خوشبین بودید. به نظر لحنتان امروز کمی بدبینانه است، تلقی من درست است؟
زوان قوکاسیان: نه بدبینانه نیست. من فکر میکنم، ما یکمقدار ارزیابیمان در مورد جشنواره شتابزده شده. خیلی وقت است که من به این کارگردانها که فیلمهای خیلی خوبی ساختهاند و یک چنین اظهارنظرهایی در مورد فستیوال «کن» کردهاند، واقعا خیلی خیلی شک کردم که چطور ممکن است این کارگردان، وقتی خودش اینطوری فکر میکند، با این نگاه بتواند برای مخاطب فرهیخته فیلم بسازد. ما باید از این سیاستزدگی واقعا دوری کنیم، برای اینکه بعد میتواند توی فیلمهایمان هم نتیجهی معکوس بدهد. اگر سینمای ما در دههی هفتاد شمسی موفقتر بوده، بخاطر خیلی مسایل بوده، از جمله نوجویی و ارائه فضاهای بکر. الان تمام فیلمها میروند در همان فضاهای واقعا تکراری و همان سینمای خانوادگی؛ که به شوخی یکی از مدیران جشنواره از من سوال کرد که سگ فلان کارگردانتان هم امسال فیلم میسازد، چون زنش که ساخته، دخترش ساخته، پسرش ساخته... ببینید، این زیادهرویها، این تبلیغات و این، به نظر من، ارائه فیلمهای کمارزش به «کان»، کم کم دارد ارزش فیلمهای سینمای ما را پایین میآورد. و متاسفانه، فیلمهای کشورهای خاور دور دارند جایگاه ایران را میگیرند. من امیدوارم که این ضربهای باشد که فیلمسازان ما را بخود بیاورد و مجددا یک بازنگری کنند به افکارشان، به فیلمنامههایشان و کارهایی ارائه بدهند که بتوانیم در سال ۸۶ قویتر در جشنواره «کن» شرکت کنیم.
دویچهوله: تشکر میکنم از شما و سپاگزارم از اینکه وقتتان را در اختیار ما گذاشتید.
زوان قوکاسیان: خواهش میکنم و ممنون از لطفتان. امیدوارم این سری برنامهها بتواند سازندگی خودش را برای بهتر شدن فیلمها و حداقل در ارائه بهتر فیلمها به جشنواره «کن» مفید باشد.