عکس‌های دیده نشده از سپهبد جهانبانی "ژنرال چشم‌آبی"

سپهبد نادر جهانبانی متولد ۲۷ فروردین سال ۱۳۰۷ از خلبانان ویژه نیروی هوایی ارتش ایران پیش از انقلاب اسلامی بود. از او به عنوان یکی از بهترین خلبانان عصر خود نام می‌برند.

نادرجهانبانی در سن ۱۸ سالگی وارد دانشگاه خلبانی نیروی هوایی روسیه شد. پس از اتمام تحصیلات وارد نیروی هوایی ایران شد. پس از آن نادرجهانبانی برای آموزش دوره خلبانی جت راهی آلمان شد. نادر جهانبانی در آلمان با لیدر تیم آکروجت آمریکا آشنا می‌شود و از طریق او فنون آکروباسی هوایی با هواپیمای جت را فرا می‌گیرد. سپهبد نادر جهانبانی پس از بازگشت به ایران اولین تیم آکروجت ایران را به تشکیل می‌دهد.

پدر سپهبد نادرجهانبانی، امان‌الله جهانبانی از فرماندهان ارتش، وزیر و سناتور بود. مادر او نیز روس‌تبار بود. همسر نادر جهانبانی فرخ زنگنه و دو فرزند او انوشیروان و گلنار نام دارند.

او بنیان‌گذار و سرپرست تیم آکروجت تاج طلایی ایران بود.

نادر جهانبانی تیم آکروجت تاج طلایی را در سال ۱۹۵۸ بنیان نهاد.

یک سال پس از تشکیل تیم آکروجت تاج طلایی، در مسابقه‌ای با حضور ایران، نیروی هوایی آمریکا و نیروی هوایی بریتانیا، تیم ایران مقام نخست را به دست آورد.

تیم آکروجت تاج طلایی ایران تا زمان انحلال آن یعنی در بهمن‌ماه سال ۱۳۵۷، جزو قدرتمندترین تیم‌های آکروباسی هوایی با هواپیمای جت در دنیا بود که در چندین رقابت بین‌المللی، مقام‌هایی را نیز کسب کرد.

سپهبد نادر جهانبانی (راست) در حال اهدای جایزه به هوشنگ تیموری. هوشنگ تیموری از پیشکسوتان و قهرمانان تیم ملی پرش با اسب در ایران بود که در سال ۱۳۹۲ بر اثر حمله قلبی درگذشت. سپهبد جهانبانی پیش از انقلاب اسلامی به مقام اول قهرمانی کشور در رشته سوارکاری رسیده بود.

سپهبد نادر جهانبانی (سوارکار سمت چپ) قهرمان مسابقات سوارکاری کشور در سال ۱۳۵۴ شد. علی اکبر رضایی (سوارکار وسط) در آن مسابقات به مقام دوم دست پیدا کرد. داود بهرامی سوارکار (سمت راست) نیز سوم شد. فردی که جایزه قهرمانان سوارکاری را اهدا می‌کند، پل شکوموله "Paul Schockemöhle" سوار کار معروف آلمانی و قهرمان جهان است.

با وقوع انقلاب اسلامی در سال ۵۷، سپهبد نادر جهانبانی دستگیر و ۲۲ اسفند ۱۳۵۷ به حکم صادق خلخالی حاکم شرع وقت در پشت بام مدرسه علوی تیرباران شد.

از خاطرات منتشر شده‌ خلبانان ارتش جمهوری اسلامی ایران که در جنگ ایران و عراق شرکت کردند و پیش از انقلاب نیز در نیروی هوایی خدمت می‌کردند، بر می‌آید که سپهبد نادرجهانبانی از محبوب‌ترین چهره‌ها بین پرسنل نیروی هوایی پیش از انقلاب بوده است.

داستان‌های بسیاری درباره توانایی‌های سپهبد نادر جهانبانی در خلبانی وجود دارد که برخی غیرواقعی هستند و برخی حقیقت دارند.

انوشیروان جهانبانی برای اولین‌بار پس از تیرباران پدرش در سال ۵۷ در گفت‌وگو با دویچه‌وله از زوایای پنهان زندگی او حرف می‌زند.

«پدرم خلبان شجاعی بود ولی خلبان بسیار با انضباطی بود. او هیچ وقت کاری نمی‌کرد که درس بدی برای خلبان‌های جوان‌تر باشد. کارهای دیگری می‌کرد. شجاعت‌شان در پرواز فوق‌العاده بود یا هنر خلبانی‌شان که در آکروجت نشان دادند.»

انوشیروان جهانبانی در زمان وقوع انقلاب اسلامی ۳۰ ساله و مدیرعامل شرکت هواپیمایی "ایرتاکسی" بود. با وقوع انقلاب و یک هفته پس از تیرباران سپهبد نادر جهانبانی، او نیز دستگیر شد و ۵ ماه زندان کشید.

انوشیروان جهانبانی درباره روایت‌های نادرست از سپهبد نادر جهانبانی می‌گوید: «متاسفانه خیلی از این داستان‌ها غلو است. مثلا این‌که پدرم با هواپیما از زیر پل کارون پرواز کرد دروغ است. این کار بی‌انظباطی است و پدرم خلبان بسیار با انضباطی بود و ابدا چنین کاری نمی‌کرد و این داستان سال‌های سال است که روایت می‌شود.»

«داستان غیرواقعی دیگر این است که پدرم بدون اجازه پادشاه به عراق پرواز کردند و هواپیماهای عراقی ایشان را محاصره کردند و به بغداد بردند و پدرم با مهارت از چنگ آن‌ها فرار کرد. این داستان از ابتدا تا انتها دروغ است.»

«یکی دیگر هم این‌که می‌گویند پدرم فانتوم را از روی جاده بلند کرده است، ‌آن هم در حالی که آمریکایی‌هایی که آن‌جا بودند می‌گفتند این کار خیلی اشتباه و خطرناکی‌ست. پدرم هیچ وقت چنین کاری نکرده است. متاسفانه این داستان‌ها مدام دارد بیشتر و بزرگ‌تر می‌شود و زیاد باعث افتخار نیست.»

«داستانی که حقیقت دارد این است که در یکی از دوره‌هایی که پدرم آموزش آکروجت می‌دادند، یکی از خلبانان جوان از بغل به بال هواپیمای پدرم زد. جفت هواپیماها صدمه زیادی دیدند. پدرم به خلبان جوان دستور می‌دهد که با چتر نجات از هواپیما بیرون بپرد. خودشان ولی با سختی هواپیمایشان را روی باند نشاندند.»

در صفحات اینترنتی بسیاری، متنی با عنوان دفاعیه سپهبد جهانبانی در دادگاه وجود دارد. فرزند سپهبد نادر جهانبانی در این باره می‌گوید: «درباره دادگاه خیلی چیزها نوشته شده که به نظر من خیلی دور از حقیقت هستند. واقعا چه در دادگاه پیش آمد، ما نمی‌دانیم. خیلی جمله‌ها وجود دارد که پدرم هیچ وقت نمی‌گفتند و این جمله‌ها را بعدها مرتب اضافه می‌کنند.»

انوشیروان جهانبانی: «البته یک نوشته‌ای با دست‌خط خودشان وجود دارد که از ما خداحافظی کردند. یک چیز دیگری هم که داریم ساعتی است که پدرم دستشان بود و الان دست من است و این باارزش‌ترین چیزی است که من در زندگی‌ام دارم.»

با وقوع انقلاب اسلامی در سال ۵۷ تیم آکروجت تاج طلایی منحل شد و برخی از خلبانان آن در نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران جذب شدند. برخی نیز یا توسط انقلابیون اعدام شدند یا به خارج از کشور مهاجرت کردند.

انوشیروان جهانبانی: «پدرم روز آخر در پست نیروی هوایی در دوشان تپه بودند. بعدازظهر روز انقلاب بود. من هر یک ساعت یک‌بار با ایشان صحبت می‌کردم. آخرین باری که با پدرم صحبت کردم ساعت ۷ شب بود. از ساعت ۸ شب به بعد هر چه قدر زنگ ‌زدم می‌گفتند نیستند تا این‌که آخرهای شب بالاخره یک افسری گفت پدرتان را بردند به آن مدرسه (رفاه). دیگر نتوانستم با پدرم تماس داشته باشم، اجازه هم نمی‌دادند بروم ایشان را ببینم.»

انوشیروان جهانبانی: «بعد از گذشت یک‌ماه، یک روز که در حال رفتن سر کار بودم از رادیو این خبر وحشتناک (تیرباران سپهبد نادر جهانبانی) را شنیدم.»

گفت‌وگوی کامل با انوشیروان جهانبانی که اولین گفت‌وگوی رسانه‌ای فرزند سپهبد نادر جهانبانی است را در این لینک بشونید و فایل صوتی را ذخیره کنید: www.dw.de/p/1A8ok