عليرضا رجايى / دو مشكل بزرگ كنونى ناشران در ايران
۱۳۸۵ خرداد ۳۰, سه‌شنبه
مصاحبه‌گر: بهنام باوندپور
دکتر رجایی، لطفا بفرمایید پس از شروع کار آقاى صفار هرندی به عنوان وزیر ارشاد چه تغییرات محسوسی را در عرصه نشر کتاب شما مشاهده کرده‌اید؟
علیرضا رجایی: مهمترین و جدیدترین اتفاقی که در زمینه نشر افتاد و البته حاصل فشارهایی بود که از اوایل دوره خاتمی هم قابل مشاهده بود از طرف وزارت ارشاد، طولانی بودن زمان اخذ مجوز برای انتشار کتاب است. گاه غریب به یک سال طول می‌کشد تا کتابی مجوز بگیرد، بدون اینکه براستی معلوم باشد که کتاب چه مشکلاتی ممکن است داشته باشد و ما هم به عنوان ناشر طبیعتا وقتی که خودمان هم سعی می‌کنیم ملاحظات رایج را رعایت بکنیم، چیزی در آن کتاب نمی‌بینیم که مستلزم طول کشیدن مثلا تا یک سال بشود که گاهی ممکن است بیشتر از این هم بشود. یک مورد الان در ذهنم هست: کتابی بود در مورد وضع اقتصاد ایران از زمان قاجار تا پايان دوران پهلوی که بیش از یک سال طول کشید. مسئله دیگر حمایتهایی بوده که وزارت ارشاد از طریق خرید کتاب انجام می‌داده و غالب کتابهایی که به نظر می‌آمده موجه بودند برای کتابخانه‌های سراسری، خودش خریداری می‌کرد که این هم کاملا متوقف شده. این دو مورد مواردی‌ست که کاملا از دوره دولت جدید محسوس است.
چه نوع کتابهایی و یا در چه حوزه‌هایی پس از روی‌کارآمدن دولت جدید بیشتر سانسور می‌شود و یا مجوز این نوع کتابها یا داده نمی‌شود و یا تمدید نمی‌شود؟
علیرضا رجایی: ما خودمان بیشتر یک ناشر فلسفی، سیاسی و تاریخی هستیم. در واقع اگر راجع به نشر خودم (گام نو) بخواهم صحبت کنم، کتابهای ما در حوزه فلسفه، سیاست و تاریخ و احیانا مذهب است. به موردی که اشاره کردم، کتابی به اسم «اقتصاد كوچه» کار محققانه‌ای‌ست در مورد بهای اجناس عمومی از دوره قاجار تا آخر دوره پهلوی به نظر می‌آید یک کتاب اقتصادی‌ـ اجتماعی‌ست و على‌الاصول شامل هیچگونه حساسیتی نباید بشود. ولی این کتاب یک سال یا بیشتر طول کشید تا اخیرا ما توانستیم مجوز چاپ این کتاب را بگیریم. سیستم نظارتی کلا سیستم کند و طولانی مدتی‌ست، به جهت اینکه ممکن است حساسیت نه روی موضوع، بلکه روی نویسنده و ناشر باشد. اینها باضافه‌ی همان مشکل‌داشتن اساس این سیستم.
حالا دکتر رجایی، آیا صرف نظر از مسئله کندی در امر نظارت و یا بررسی کتاب، خود شما با موردی مواجه شده‌اید که مجوزی به کتابی از شما نداده باشند و یا مجوز کتابی را تمدید نکرده باشند، یا اطلاع دارید كه آيا دیگر همکارانتان با چنین مسئله‌ای مواجه شده‌اند يا نه؟
علیرضا رجایی: ما خودمان قطعا نشده‌ایم. می‌دانم که موارد خیلی زیادی بوده که کتاب چاپ شده. برای نظارت نهایی ارشاد برای مجوز خیلی طول می‌دهند، حتا این مسئله پیش آمده که ممکن است جلوی مجوزی که قبلا داده‌اند را بگیرند. ولی در نهایت مجوز صادر شده و کتاب هم از چاپخانه نهایتا بیرون رفته.
برای مثال دکتر رجایی آیا اطلاعی ندارید یا این خبر را نشنیده‌اید که کتابهای صادق هدایت مجوز چاپ نگرفته‌اند؟
علیرضا رجایی: خاطرم نیست. الان که شما می‌فرمایید، بحث کتابهای صادق هدایت ممکن است مطرح شده باشد، ولی واقعا نمی‌دانم آیا چیزی که می‌فرمایید در مورد همه کتابهاست يا در مورد برخی از کتابهای اوست. الان حضور ذهن ندارم.
حالا دکتر رجایی کلا اگر بخواهید بگویید که ناشر امروز ایرانی، بخصوص پس از روی کار آمدن دولت جدید، با چه مشکل جدی‌يى مواجه است که تا پیش از روی کار آمدن دولت جدید با آن مواجه نبوده، چه مواردى را برخواهيد شمرد؟
علیرضا رجایی: وزارت ارشاد یکی از وزارتخانه‌هایی‌ست که همیشه در آن حساسیت بوده. سیاست دوره خاتمی معطوف بود به صدور مجوز به شکل خیلی راحت و آسان و همینطور صدور مجوز برای چاپ کتاب. این هر دو حساسیت در اواخر دوره آقای خاتمی در نتیجه فشارهایی که همان موقع اعمال شد و کار به محاکمه کشید و عزل مدیر کل فرهنگی در آن موقع، این فشارها از آن موقع این روند را کاملا کند کرد. در دوره جدید هم آن روند ادامه پیدا کرد و تا حدی هم تشدید شد. ولی ممکن است مواردی مثلا بعضی از همکاران ناشر الان در دست داشته باشند که بتواند بگویند، اگر زمان آقای خاتمی بود فلان کتاب مجوز می‌گرفت و الان نگرفته. ولی تصورم نیست که به سطح تواتر رسیده باشد و یک رویه شده باشد. فکر می‌کنم مشکل اساسی‌تر یک خرده بی‌ثباتی‌ست. یعنی شاید آدم انتظار دارد که الان محدودیت‌های جدیدتری اعمال بشود، ولی واقعیت‌اش این است که اساس این مشکل مربوط به یکی دوسال اخیر است و فشارهایی که معمولا هم از بیرون به وزارت ارشاد هست.