عارضه "پای بی‌قرار" و بی‌خوابی

این بیماری بیشتر زنان را گرفتار می‌سازد و بین ۵ تا ۱۵ درصد از مردم به آن دچار هستند. با این همه چنانچه دکتر مریم نوروزیان، متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب، در گفتگو با دویچه‌وله می‌گوید، بسیاری نمی‌دانند که این عارضه یک بیماری است. آنها ممکن است سالها با آن درگیر باشند و هیچ وقت به فکر مراجعه به پزشک نیافتند. این بیماری حتی ممکن است از سوی پزشکان نیز مورد بی‌توجهی قرار بگیرد.

دویچه وله: نشانه‌های عارضه پای بی‌قرار چیست؟

مریم نوروزیان: علامتش این است که فرد به محض اینکه در سکون قرار می‌گیرد، که بیشتر اوقات در ابتدای خواب است، به محض اینکه چشمش گرم می‌شود و شروع می‌کند به خواب رفتن، احساس بسیار ناخوشایندی در پاهایش شروع می‌شود. بیشتر در ساق است ولی می‌تواند در ران هم باشد. در موارد شدید، حتی تا شانه‌ها کشیده می‌شود و این احساس را اصلا فرد نمی‌تواند توجیه کند. افراد، به شکل‌های مختلفی این احساس را توضیح می‌دهند، می‌گویند چیزی کشیده می‌شود، ضعف می‌رود، من مریض‌هایی داشتم که می‌گفتند، یک مار در پایم می‌خزد، یا اینکه انگار توی پایم را می‌کشند، خالی می‌کنند، اما درد ندارد.

یعنی باید بگوییم که به هیچ وجه درد از نشانه‌های سندرم پای بی‌قرار نیست. فقط احساس بسیار ناخوشایندی وجود دارد که افراد بر اساس فرهنگشان آن را تعریف می‌کنند. حتی مریضی داشتم که می‌گفت، پایم را قلقلک می‌دهند. مهم این است که بدانیم این در شروع خواب است و آنقدر فرد را آزار می‌دهد که نمی‌گذارد بخوابد. مهم‌تر این‌که در این بیماری، وقتی این حالت به وجود می‌آید، فرد مجبور است پاهایش را تکان بدهد و وقتی حرکت می‌دهد، خوب می‌شود. اگر بلند شود و راه برود، از بین می‌رود، ولی اگر دوباره بخواهد، این احساس به سراغش می‌آید.

یعنی فقط ابتدای خواب این احساس را دارد یا در مواقع دیگر هم این حس را می‌کند؟

بعضی از افراد هستند که می‌گویند، وقتی می‌نشینیم، این حالت را داریم. مریضی داشتم که می‌گفت، من هرگز نتوانستم در یک میهمانی بنشینم و بیماری‌اش فقط موقع نشستن بود. بیمار ممکن است حتی موقع رانندگی این احساس را پیدا کند. ولی به هر حال اصل تشخیصی این است که این حالت در موقع سکون رخ می‌دهد. یعنی وقتی شما پایتان را تکان نمی‌دهید، شروع می‌شود و وقتی آن را حرکت می‌دهید، خوب می‌شود.

بعضی از افراد وقتی خیلی مضطرب‌اند پایشان را تکان می‌دهند. این علتش اضطراب است یا همان سندرم پای بی‌قرار؟

نه، اگر اشخاص فقط موقع اضطراب پایشان را تکان می‌دهند‌، هیچ مشکلی در خواب ندارند. در این صورت ممکن است علت اضطراب باشد. ولی معمولا این افراد اختلال خواب هم دارند. اینها با هم ارتباط دارد.

آیا شدت و ضعف هم دارد؟

موارد شدید و خفیف ‌دارد. خفیف‌ها ممکن است، گاه‌گاهی اینگونه شوند. هر موقع ناراحتند، استرس دارند یا تحت فشارهای روحی هستند، به این حالت مبتلا می‌شوند. در حالیکه در دوره بارداری و با افزایش سن شدت می‌یابد. ولی نوع خفیفش ممکن است گه‌گاه بیاید و برود و مشکلی نداشته باشد. فرد مجبور است دائم زانوها‌یش را خم کند. او رانش را در شکمش خم می‌کند و انگشت‌های پایش را دائم بالا و پایین می‌برد تا بتواند به خودش احساس کشش بدهد. بعضی از افراد، دوست‌دارند یک چیز بسیار سنگین روی پایشان بگذارند. حتی از بچه‌هایشان می‌خواهند، پاهایشان را فشار و ماساژ بدهند. چرا که با فشار و ماساژ خوب می‌شود. این افراد، در مدت روز هیچ مشکلی ندارند، اما وقتی که صبح بیدار می‌شوند، به علت آن بی‌خوابی به شدت خسته‌اند و به تدریج افسرده شده و در کارشان اختلال ایجاد می‌شود.

چه عواملی بیماری را ایجاد یا تشدید می‌کند؟

برخی از داروها می‌تواند آن را تشدید کند. مثلا داروهای ضد افسردگی مثل «اس اس آر آیز» (SSRI`S) ، سیتالوپرام و فلوکستین این حالت را تشدید می‌کنند.

عارضه پای بیقرار دو نوع دارد، یکی ارثی است که معمولا از سن پایین و از ابتدای جوانی آغاز می‌شود. این نوع، معمولا با افزایش سن زیاد می‌شود. یک نوع آن اکتسابی است، یعنی یک علتی برایش وجود دارد. کسی که اصلا هیچ مشکلی نداشته، ناگهان به این بیماری دچار می‌شود. علت خیلی مهمش، کم‌خونی و فقر آهن است که با آهن، اسید فولیک و داروهای گروه ویتامین‌ B، بخصوص B12 درمان می‌شود. ممکن است اوره‌ی بالا این حالت را ایجاد کند. نوعی که خیلی شایع است، نوع ارثی است.

درمان ندارد؟

چرا درمان دارد. اگر موردش خفیف باشد باید سعی کنند‌، با کاهش استرس‌ها و همین‌طور ریلکس بودن موقع خواب و چیزهایی شبیه به این درمانش کنند. ولی معمولا مواردی که خفیف نیست را، بدون دارو نمی‌توانیم درمان کنیم. برای درمان این بیماری، داروهای متعددی توصیه شده است. مثل کاربامازپین و گاباپنتین (از داروهای ضد صرع). ولی بهترین داروها دوپامین‌‌آگونیست‌ها هستند‌. این داروها میزان دوپامین مغز را افزایش می‌دهند. ‌ثابت شده که در مغز این افراد، دوپامین (یکی از مواد شیمیایی مغز است که پیام‌هایی را برای کنترل حرکات عضلات می‌فرستد) کم است.

یک نکته‌ی جالب این است که معتادان به تریاک و مشتقات آن، که می‌کوشند با روش‌های سم‌زدایی ترکشان بدهند و مواد را از بدنشان خارج کنند، به شدت دچار این بیماری می‌شوند. یعنی احساس کسانی که مبتلا به سندرم پای بیقرار هستند، شبیه احساس معتادانی است که دارند اعتیادشان را ترک می‌کنند. به خاطر این‌که به غیر از دوپامین، سیستم مرفینی افرادی که این بیماری را دارند هم اشکال دارد.