1. پرش به گزارش
  2. پرش به منوی اصلی
  3. پرش به دیگر صفحات دویچه وله

«ظهور آقازاده‏های نوگرا و معترض به پدرخوانده‏ نظام»

۱۳۹۰ فروردین ۲۱, یکشنبه

یک تحلیل‌گر مسائل سیاسی ایران، ویژگی رفتاری آقازاده‌های نوگرا در دو سال گذشته را «چشم‌پوشی نسبی بر منافع بالقوه و مخالفت آشکار با حاکمیت» می‌داند. آقازاده‌هایی که «اقلیتی کوچک اما بسیار موثر در ساخت قدرت ایران» هستند.

https://p.dw.com/p/RGsJ
عکس: AP
محسن روح‌الامینی از کشته‌شدگان بازداشت‌گاه کهریزک، فرزندعبدالحسین روح‌الامینی
محسن روح‌الامینی از کشته‌شدگان بازداشت‌گاه کهریزک، فرزندعبدالحسین روح‌الامینی

از حسن یونسی، فرزند وزیر سابق اطلاعات که در راه‌پیمایی اول اسفند بازداشت شد تا کنون خبری در دست نیست. دو فرزند آیت‌الله بیات زنجانی در راه‌پیمایی ۲۵ بهمن ۸۹ بازداشت شدند. سایت‌های نزدیک به محمود احمدی‌نژاد از دستگیری فرزند سردار علی فضلی در اسفند ۸۹ خبر دادند.

ماه گذشته فائزه و محسن هاشمی توسط کسانی که خود را «بچه حزب اللهی‌های شابدولعظیم» خواندند مورد هتاکی قرار گرفتند. مهدی هاشمی دیگر فرزند آیت‌الله هاشمی نیز بعد از انتخابات سال ۸۸ از ایران خارج شد.

با تغییر روند اجتماعی ایران پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸، آیا نقش آقازاده‌ها هم تغییر کرده است؟ مهدی مهدوی آزاد، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مسائل سیاسی در گفت‌و‌‌گو با دویچه وله به بررسی وضعیت "آقازاده‌های نوگرا" در ساخت سیاسی و اجتماعی ایران پرداخته است.

دویچه‏ وله: مهم‏ترین ویژگی به‏اصطلاح "آقازاده‏ها" را بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ در ایران، در چه می‏دانید؟

مهدی مهدوی‏آزاد: متأسفانه در سه دهه‏ی گذشته، واژه‏ی "آقازاده‏ها" مترادف با سرقت اموال عمومی، رانت‏خواری، دزدی و زیر پا گذاشتن قانون بوده است. اما بعد از انتخابات سال ۸۸ و اتفاقاتی که افتاد، نسل جدیدی از آقازاده‏ها بروز کردند. آن‌ها با چشم‌پوشی نسبی از منافعی که بالقوه می‏توانستند به آن دست پیدا کنند یا با توبه از گذشته‏ی خودشان، وارد مخالفت آشکار با قدرت حاکم در ایران شدند که در راس آن، آیت‏الله خامنه‏ای قرار دارد.

از آقازاده‌های منتقد حکومت ایران چه نمونه‌هایی را در ذهن دارید؟

در لیست بازداشت شدگان وقایع پس از انتخابات، طیف متنوعی از آقازاده‏ها قرار دارند. از سید علیرضا بهشتی، فرزند آیت‏الله بهشتی تا فرزندان همت و باکری، فرزند آیت‏الله خزعلی، فرزند آقای لاریجانی، فرزند آقای یونسی، فرزندان آیت‏الله بیات زنجانی، فرزندان آقای هاشمی رفسنجانی یا حتی کسانی مانند محسن روح‏الامینی در لیست بازداشت‏شدگان پس از انتخابات و یا لیست مغضوبین قدرت قرار دارند.

اسم این طیف جدید از آقازاده‏ها را می‌گذارم، "آقازاده‏های نوگرا و معترض به پدرخوانده‏ی نظام". آن‌ها کسانی هستند که ولایت مطلقه‏ی فقیه در ایران را به چالش کشیده‏اند. آن‏ها با اطلاعات نسبتا دقیق و خوبی که از کاست قدرت و پشت پرده‏ی قدرت در ایران دارند، حاکمیت بلامنازع شخص ولی‌فقیه و رییس‌جمهور منصوب ایشان را به چالش می‏کشند و سعی می‏کنند جای پای جدیدی از خودشان در فضای سیاسی ایران بر جای بگذارند.

برخورد حکومت ایران با پدیده‏ی "آقازاده‏های نوگرا" را بعد از خرداد ۸۸ چگونه تحلیل می‏کنید؟

حاکمیت مطلقه‏ی آیت‏الله خامنه‏ای، در مواجه با آقازاده‏های نوگرا دو راه بیشتر پیش رو ندارد؛ یا این‏که آن‏ها را تحمل کند که در این صورت، این طیف از آقازاده‏ها به دلیل حضور نسبی در قدرت و اطلاعات دقیق از پشت صحنه‏ی قدرت، به یک اقلیت بسیار مؤثر در صحنه‏ی سیاسی ایران تبدیل خواهند شد. البته یک حکومت دیکتاتوری، چنین چیزی را تحمل نخواهد کرد. راه دوم، سرکوب، قلع و قمع یا ساکت کردن این آقازاده‏ها به هر طریقی ممکن است و جمهوری اسلامی راه دوم را انتخاب کرده‌است.

در ۱۹ اسفند ۸۹، سایت‌های نزدیک به آقای احمدی‌نژاد از جمله باکری‌آنلاین اعلام کردند، حتی فرزند سردار علی فضلی، یعنی فرمانده‏ی وقت سپاه سیدالشهدای تهران که نقش مستقیمی در سرکوب خونین مردم داشت هم جزو بازداشت شدگان بوده است. سایت‏های نزدیک به دولت آقای احمدی‏نژاد همچنین افشا کردند، فرزند علی لاریجانی، رییس مجلس اصول‏گرای هشتم، دو بار، یک بار در عاشورای ۸۸ و یک‌بار در تظاهرات روز قدس ۸۸، جزو بازداشت شدگان و جزو معترضین بوده است.

در واقع جمهوری اسلامی، الان در سه جبهه در حال نبرد است. در یک جبهه، در حال نبرد با نیروهای بیرونی و خارج از کشور، اعم از دولت‌های خارجی، نیروهای بین‏المللی و اپوزیسیون خارج از کشور است. در جبهه‏ی دوم، در حال نبرد با اپوزیسیون داخل کشور و نیروهای منتقد است. در جبهه‏ی سوم، در خانه‏های خود، در حال نبرد با فرزندان خود، دختران و پسران خود است؛ چرا که نمی‏تواند آن‏ها را قانع کند و دلیل موجهی برای شرایط فعلی و امروزی ایران بیاورد.

در ماه‏های گذشته نمایندگان مجلس ایران از لزوم برگرداندن فرزندان مسئولان که در اروپا، به‏ویژه در کشور انگلیس تحصیل می‏کنند، صحبت کرده‌اند. بهانه‏ی این صحبت‏ها هم، «امکان سواستفاده از فرزندان مسئولان در خارج از ایران» مطرح شده است. این امر را به چه نحو در برخورد حکومت ایران با فرزندان مسئولان حکومت ارزیابی می‏کنید؟

این مسئله دو بعد دارد؛ یک بعد آن این است که بله، آن‌ها درست می‏گویند. فرزندان مسئولان ارشد جمهوری اسلامی، نه تنها جمهوری اسلامی که هر حاکمیت مستبد دیگری، همواره در معرض استفاده‏ی سرویس‏های اطلاعاتی یا اپوزیسیون برای افشاگری یا دادن اطلاعات هستند. همان‏ اتفاقی که حدود ۱۵ سال پیش در مورد فرزند آقای محسن رضایی رخ داد و ایشان به آمریکا پناهنده شد که همه داستان آن را می‌دانیم.

بعد دوم قضیه که مهم‏تر از سایر ابعاد است، همان مسئله‏ای است که پیش‏تر به آن اشاره کردم. کسانی که از ایران و فضای بسته و خفقان‏آور آن خارج می‏شوند و در یک فضای دمکرات نفس می‏کشند، دنیا را می‏بینند، برخورد حکومت‏های دمکرات با مردم خود را می‏بینند، آزادی را می‏بینند، آزادی رسانه‏ها، گروه‏های اجتماعی، سازمان‏های غیردولتی و غیره را می‏بینند.

طبیعتا هنگام بازگشت به خانه‏ی خودشان در ایران، نمی‏توانند روش حکومت‏داری ایران را مورد تأیید قرار دهند. حتی اگر این فرزندان برای ورود به قدرت، به قول شیعیان تقیه هم بکنند، بعد از مدتی عمل‏کرد آن‏ها، صددرصد مخالف عمل‏کردی است که رژیم ولایت مطلقه‏ی فقیه از خود بروز می‏دهد.

اوایل تابستان سال ۱۳۸۸، من به عنوان مدیرمسئول یکی از رسانه‏های داخلی، در نشستی حاضر بودم که به دعوت یا بهتر بگویم به احضار دادستان وقت تهران، آقای سعید مرتضوی صورت گرفت. در آن نشست که حدود ۱۶ تن از مدیران رسانه‏های داخلی هم حاضر بودند. در آن نشست توأم و سرشار از تهدید روزنامه‏نگاران، آقای سعید مرتضوی دادستان وقت، به صراحت اعلام کرد، طیف قابل توجهی از کسانی که در جریان اعتراضات بعد از انتخابات بازداشت شده‏اند، یا آقازاده‏ها هستند یا از منسوبین به مدیران و مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران هستند که سعی می‏کنند با وساطت آن‏ها را آزاد کنند.

مهدی خزعلی، پزشک و نویسنده منتقد حکومت ایران، فرزند آیت‌الله ابولقاسم خزعلی
مهدی خزعلی، پزشک و نویسنده منتقد حکومت ایران، فرزند آیت‌الله ابولقاسم خزعلیعکس: Mehdi Khazali
مهدی هاشمی، فرزند آیت‌الله هاشمی رفسنجانی
مهدی هاشمی، فرزند آیت‌الله هاشمی رفسنجانیعکس: Inn.ir
نرگس کلهر فرزند مهدی کلهر مشاور سابق محمود احمدی‌نژاد که سال ۲۰۰۹ در آلمان پناهنده شد
نرگس کلهر فرزند مهدی کلهر مشاور سابق محمود احمدی‌نژاد که سال ۲۰۰۹ در آلمان پناهنده شدعکس: Youtube

فکر می‏کنید نظرات انتقادی "آقازاده‏های نوگرای ایران"، تا چه حد از سوی حکومت قابل کنترل است؟

به‏هرحال حکومت ایران در بعد بیرونی، با استفاده از ابزارهایی که دارد و آن‌ها را در ارتباط با سایر نیروهای منتقد هم مورد استفاده قرار می‏دهد، می‏تواند تا حدی این طیف از آقازاده‏ها را به سکوت وادار کند. همان‏طور که هم‌اکنون می‏بینیم، بخش قابل توجهی از آقایانی که فرزندان آن‏ها بازداشت شده‏اند، ترجیح می‏دهند سکوت کنند.

نمونه‏ی بارز آن فرزند علی یونسی است. ایشان وزیر اطلاعات دولت اصلاح‏طلب آقای خاتمی بود، فرزند ایشان وکیل دادگستری و وکیل تعدادی از بازداشت شده‏های پس از انتخابات بود. بیش از دو ماه که ایشان در زندان و تحت شدیدترین بازجویی‏ها قرار دارد. اما می‏بینیم که هیچ خبری در مورد ایشان منتشر نمی‏شود و کسی خبر ندارد که آقای حسن یونسی در بازداشت به‏سر می‏برد.

فکر می‌‌کنید نظرات انتقادی "آقازاده‌های نوگرا" تا چه حد اثر گذار باشد؟

بسیاری از تحلیل‏گران منصف معتقد هستند، بخشی از تغییر مواضع آیت‏الله هاشمی رفسنجانی پس از انتخابات، ناشی از فشارهای فرزندان ایشان، به خصوص مهدی هاشمی و فائزه‏ هاشمی بود. این طیف از آقازاده‏ها با جدل‏هایی که در داخل خانه‏ها می‏کنند و با بردن بحث‏هایی که در فضای عمومی وجود دارد، به داخل خانه‏های سران حاکمیت، آن‏ها را به نحو جدیدی به چالش می‏کشند و در نهایت آن‏ها را دچار تردید می‏کنند.

یکی از آقازاده‏هایی که در دو سال اخیر، نام او در شعارهای معترضان بارها شنیده شد، مجتبی خامنه‏ای فرزند آیت‏الله خامنه‏ای است. شاید بتوان او را مقابل آقازاده‏های منتقد دسته‏بندی کرد. فکر می‏کنید در دو سال گذشته، نقش آقازاده‏هایی مانند مجتبی خامنه‏ای، تا چه حد در امور سیاسی و اقتصادی ایران پررنگ‏تر شده است؟

داستان آقامجتبی خامنه‏ای، حکایت دیگری است. به همان میزان که از نقش و نفوذ آقازاده‏های منتقد در داخل قدرت کاسته شد، و البته بر میزان محبوبیت و اعتبار آن‏ها در میان اجتماع افزوده شده است، به همان میزان بر نقش آقازاده‏هایی که هنوز به ولایت مطلقه‏ی فقیه وفادارند و حاضر به سرکوب مردم در این راه هستند، افزوده شد. در رأس آن‏ها، آقای مجتبی خامنه‏ای قرار دارد. فرزندان آیت‏الله مصباح، فرزندان آیت‏الله مکارم شیرازی و افراد دیگری هم هستند که در دو سال گذشته از این بحران برای خودشان کلاهی دوختند و قدرت خودشان را افزایش داده‏اند.

اما باید مجتبی خامنه‏ای فرزند آیت‌الله خامنه‏ای و داماد آقای حداد عادل را از هر لحاظ با سایر آقازاده‏ها، چه منتقد حاکمیت و چه وفادار به حاکمیت، مجزا بدانیم. شواهد و اخبار متعدد، حاکی از آن است که مجتبی خامنه‏ای نقش مستقیم و بلاواسطه‏ای در سرکوب خونین و بی‏سابقه‏ی مردم و منتقدین طی دو سال اخیر داشته است.

اخبار حاکی از آن است که مجتبی خامنه‏ای برای ارتباط با دادستانی تهران نماینده‏ی مستقیمی دارد. در مواقع بحرانی، یعنی اعتراضات خیابانی، مستقیما با فرمانده‏ی سپاه و فرمانده‏ی نیروی انتظامی،در تماس است. در تمام جلسات فراتر از شورای عالی امنیت ملی که با هدف سرکوب کردن اعتراضات مردمی تشکیل می‏شود، مجتبی خامنه‏ای نقش اصلی و کلیدی را بازی می‏کند. او برای بر قدرت نشاندن دوستان خود که همان جناح راست افراطی در ایران است، از هیچ اقدامی فروگذار نمی‏کند.

حسین کرمانی
تحریریه: شیرین جزایری

برای شنیدن فایل صوتی گفت‌و‌گو با مهدی مهدوی آزاد، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مسائل سیاسی، روی لینک پایین صفحه کلیک کنید!