ششم ژانویه، کریسمس ارمنی‌ها
۱۳۸۴ دی ۱۶, جمعه
مسیحیان گرچه بر سر تاریخ تولد مسیح اتفاق نظر ندارند، سال نو در تمام کشورهایی که تقویم میلادی را به رسمیت می‌شناسند اول ژانویه آغاز می‌شود و شب اول این ماه به عنوان شب ورود به سال جدید جشن گرفته می‌شود. تولد مسیح یا عید کریسمس به روایتی ۲۵ دسامبر و به روایتی ۶ ژانویه است. بسیاری از محققان ۲۵ دسامبر را که امروز به عنوان روز تولد مسیح در میان اکثریت مسیحیان جشن گرفته می‌شود برگرفته از جشن یلدا می‌دانند که بلندترین شب سال و پایان دوران تاریکی و ورود به جهان مهر و روشنایی قلمداد می‌شود.
واژه «یلدا» در زبان سریانی به معنای میلاد است و ظاهرا تولد میترا خدابانوی آیین میتراییسم را مدنظر دارد. تا اوایل قرن چهارم که رومیان آیین میترایسم را پاس می‌داشتند از روز ۱۷ تا ۲۴ سپتامبر را به عنوان «جشن خدای زحل» جشن می‌گرفتند. رفته رفته و با رشد مسیحیت، در سال ۳۳۶ میلادی روز ۲۵ دسامبر رسما روز میلاد مسیح خوانده شد. در این میان تنها بخش کوچکی شامل مسیحیان ارتدکس و ارامنه همان روز ششم زانویه را معتبر می‌دانستند و اغلب مسیحیان تا پایان سده‌ی چهارم میلادی بر سر میلاد مسیح به توافق رسیدند.
خاچیک خاچر، نویسنده و مترجم ارمنی می‌گوید: «کلیسای ارمنی برای اعلام ششم ژانویه دلیل هم دارد و آن اینکه ارمنستان اولین کشوری است که مسیحیت را به عنوان دین رسمی پذیرفت، و در سال ۳۰۱ میلادی آن را دین رسمی کشور اعلام کرد. هفت هشت سال بعد از ارمنستان دولت روم مسیحیت را پذیرفت. جشن تولد مسیح و غسل تعمید او که ۳۳ سال پس از تولدش و دقیقا در همان روز بوده، روز ششم ژانویه جشن گرفته می‌شده. ولی چون ۲۵ دسامبر را قرن‌ها و شاید هزاره‌ها مردم به عنوان روز تولد میترا، خدای خورشید، جشن می‌گرفته، نمی‌توانستند این روز را عوض کنند و به ملت بگویند شما حالا دیگر نه روز ۲۵ دسامبر که ششم ژانویه را، که تولد مسیح است، جشن بگیرید. به همین خاطر کلیساها و دولت‌هایی که آن زمان مسیحی شده بودند آمدند و با هم جلسه کردند و روز را عوض کردند. کلیسای ارمنی این را نپذیرفته و به همین دلیل تولد مسیح را سایرین روز ۲۵ دسامبر و ما ششم ژانویه جشن می‌گیریم.»
به نظر می‌رسد امسال به نسبت سالهای پیش توجه به تولد مسیح و آغاز سال نوی میلادی در ایران بیشتر شده است. گرچه ارامنه تولد مسیح را روز ششم ژانویه جشن می‌گیرند برخی از مقامات دولتی و نهادها همزمان با جشن کریسمس در کشورهای اروپایی و آمریکایی این روز را به مسیحیان ایران و جهان تبریک گفتند. برخی این تحرک را واکنشی نسبت به انعکاس سخنان رئیس جمهور احمدی‌نژاد، در مورد یهودیان می‌دانند و معتقدند دولت ایران که قبلا بارها در گزارشهای سازمان ملل به خاطر نادیده گرفتن حقوق اقلیتهای مذهبی محکوم شده است می‌کوشد چهره‌ی معتدلی از خود و نسبت به اقلیتهای مجاز نشان دهد.
امسال خبرگزاریها گزارشهای مصور از خرید درخت کاج ارائه کردند، خبری مبنی بر اهدای پنج هزار درخت کاج از سوی دولت به مسیحیان منتشر شد، رادیو و تلویزیون طی چند روز به پخش فیلم و گزارشهایی در ارتباط با تولد مسیح و آغاز سال نو پرداخت و گزارشهای بسیاری در این ارتباط در مطبوعات و دیگر رسانه‌ها انتشار یافت.
روز پنجم دیماه، ۲۶ دسامبر، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب قم نیز بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن تولد مسیح و فرا رسیدن سال نوی میلادی را تبریک گفت. در این بیانیه آمده است «روزهای طربناک و شاد میلاد پیام آور رحمت عیسی مسیح (ع) را پشت سر گذاشتیم و مدتی بعد نیز دوران شاد دیگری فرا می‌رسد، ایام سال نو میلادی.»
در قانون اساسی جمهوری اسلامی تنها پیروان ادیان مسیحی، زرتشتی و یهودیان به عنوان اقلیت به رسمیت شناخته می‌شوند. از پنج کرسی نمایندگان اقلیتهای مذهبی دو کرسی به ارامنه می‌رسد و آسوریان، یهودیان و زرتشتیان هر یک یک کرسی دارند. ارامنه‌ی جنوب کشور و اصفهان در مجلس نماینده‌ای دارند که عضو فراکسیون اقتصادی نیز هست. او روز سوم دیماه در مورد آزادی اقلیتهای مذهبی در برگزاری مراسم و آیینهای خود ضمن اشاره به این که اقلیتها در چارچوب قانون اساسی جمهوری اسلامی مجاز به برگزاری مراسم خود هستند گفت «جامعه مسیحیت در رابطه با برگزاری مراسم دینی که تنها به لحظه تحویل سال میلادی و تولد حضرت مسیح (ع) محدود نمی شود، در تمام طول سال، اعیاد و مراسم با هیچ گونه محدودیتی مواجه نیستند.»
روبرت بگلریان به خبرگزاری مهر گفته است «بخش دیگر این جشنها در حوزه خصوصی خانواده ها صورت گرفته و بخش عمومی تر آن با هماهنگی و تعاملی که بین دستگاه های نظارتی از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وجود دارد، جوامع مسیحی می توانند از سالنها و هتلهای مورد نظر خود استفاده کنند.»
ارامنه‌ی ایران که در دوران شاه عباس، سالهای نخستین قرن هفدهم به ایران کوچیده‌اند اغلب در استانهای تهران، اصفهان و آذربایجان ساکن‌اند. تمرکز ارامنه در جلفای اصفهان از دیگر نقاط بیشتر است و این شهر با ۲۰ کلیسا صاحب بزرگترین و زیباترین کلیساهای ایران است. ظاهرا ۸۵ درصد مسیحیان ایران ارمنی هستند، اما آمار و ارقام دقیقی از تعداد آنان در دست نیست. مطابق سرشماری سال ۱۹۹۶ از سه درصد غیرمسلمان ایرانی تنها کمتر از ۸۰ هزار نفر مسیحی هستند، اما روز اول ژانویه خبرگزاری جمهوری اسلامی، ایرنا، تعداد ارامنه را بیش از ۱۵۰ هزار نفر اعلام کرد. از سوی دیگر مطابق برآوردهای سازمان ملل وجود جمعیتی تا ۳۰۰ هزار نفر مسیحی در ایران محتمل است. گفته می‌شود سالانه ۱۵ تا ۲۰ هزار مسیحی از ایران مهاجرت می‌کنند.
آیینهای ارامنه ترکیبی از آیینهای کهن ایرانی و ارمنی ـ مسیحی است. در حالی که خانه‌تکانی و خوردن پلو ماهی و کوکو با مراسم نوروز همسان است تزیین درخت کاج و دریافت هدیه از بابانوئل، یا آنگونه که ارامنه می‌گویند بابای زمستان، همان است که با اختلاف اندکی در میان بقیه‌ی مسیحیان نیز رایج است.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران