شانس ایران برای فروش گاز به اروپا

روزنامه "دی ولت"، چاپ آلمان، می‌نویسد مردم این کشور از گازپروم روسیه وحشت دارند. گاز روز به روز گرانتر می‌شود و کشور نیز وابسته‌تر. در سال ۲۰۰۸ میلادی کتابی تحت عنوان "گازپروم، تجارت با تکیه بر قدرت" (Gazprom: Das Geschäft mit der Macht) وارد بازار آلمان شد که پیش‌بینی می‌شد در فهرست پرتیراژترین کتابها قرار گیرد.

نویسندگان این کتاب والری پانیوشکین و میخائیل سویگار، خبرنگاران روس، هستند که بیش از ۴ سال برای تحقیقات خود وقت صرف کردند. در این کتاب آمده است که ۴۵ درصد گاز آلمان، ۷۵ درصد گاز اتریش و ۱۰۰ درصد گاز فنلاند را گازپروم تامین می‌کند.

حال گازپروم صادرات بخشی از گاز خود را به ده کشور اروپائی قطع کرده و اروپائی‌ها نیز به این اندیشه افتاده‌اند که منابع گازی دیگری، از جمله منابع گازی ایران، را جایگزین آن کنند. برخی از صاحب‌نظران غربی این فکر را مطرح می‌کنند که شانس فروش گاز ایران به اروپا، اکنون بیش از هر زمانی افزایش یافته است.

گازپروم یا گاز ایران؟

گاز سلاحی است که می‌سوزد، منفجر می‌شود و می‌تواند جان آدمی را بگیرد. این سخنان ویچسلاو شرمت، یکی از روسای اسبق گازپروم است. حال بنا به ادعای ولادیمیر سوکور، کارشناس موسسه تحقیقی "بنیاد جیمز تاون، در واشنگتن، روسیه این سلاح را علیه اروپا به‌کار گرفته است.

ولی سوکور نیز هم‌چون برخی دیگر از کارشناسان آلمانی تاکید دارد که قطع گاز روسیه "فرصت طلائی" برای کشورهای دیگر صاحب انرژی گاز، از جمله ایران و کشورهای آسیای مرکزی، فراهم کرده است تا وارد بازار گاز اروپا شوند. گاز ایران و حوزه دریای خزر، به نظر این کارشناس، می‌تواند در آینده وابستگی اتحادیه اروپا به روسیه را کاهش دهد.

فرصت‌های "طلائی" ایران

کارشناس بنیاد تحقیقی "جیمز تاون" معتقد است که ایران به عنوان دومین کشور صاحب ذخائر گازی دنیا، در حال حاضر با یک "فرصت طلائی" مواجه شده است. وی در مصاحبه با بخش فارسی دویچه وله تاکید می‌کند که اگر ایران در قبال گاز سیاست نوینی را اتخاذ کرده و فعالتر عمل نماید، قادر خواهد بود در آینده با روسیه در بازار اروپا رقابت کند.

سوکور با مثال‌آوردن مواضع برژینسکی، مشاور امنیت ملی آمریکا در دوره ریاست جمهوری جیمی‌کارتر، و رابرت گیتس، وزیر دفاع آمریکا، به رویکرد جدید ایالات متحده در رابطه با ایران نیز اشاره می‌کند و می‌گوید که در آمریکا نغمه‌هایی شنیده می‌شود که مذاکره با ایران را مطرح می‌کنند. طرفداران "سیاست دیالوگ" در آمریکا موفق خواهند شد.

ولی سوکور نیز مانند برخی دیگر از کارشناسان غربی بر این بارو است که ایران برای فروش گاز خود به اروپا، از گروههای حماس و حزب‌الله دوری جوید: «بالاخره ایران باید نشان دهد که منافع ملی این کشور و آسایش مردم مهمتر از هر چیز دیگری است. مقام‌های ایران باید درک کنند که اگر جمهوری اسلامی حمایت خود را از گروه‌های تندرو ادامه دهد، برای اروپائیان نیز دشوار خواهد بود به آسانی از تحریم‌های اقتصادی دست بکشند.»

موانع سیاسی فروش گاز ایران

به نظر میشائل لاوبش، رئیس بنیاد مدافع آزادی و حقوق شهروندی در آسیای میانه، غرب نیاز شدیدی به گاز دارد و انرژی جایگزینی نیز تا به حال یافت نشده است. بیشترین گاز آلمان از هلند و نروژ خریداری می‌شود. آلمان و اروپا بایستی برای رفع نیازهای خود به تنوع منابع گازی اولویت دهند. لاوبش در رابطه با ایران به موانع سیاسی نیز اشاره می‌کند.

ولی دکتر هومن پیمانی، استاد دانشگاه دیپلماسی و روابط بین‌الملل در ژنو، موانع سیاسی را از جانب غرب نیز می‌بیند: «من فکر می‌کنم یک بخشی از این سیاست، بهترشدن روابط ایران با این کشورهاست. ولی بخش عمده آن مسئله نوعی واقع‌گرائی و واقع‌بینی در سیاست کشورهای غربی است. یعنی قبول بکنند که نمی‌توانند ایران را از معادله سیاسی، اقتصادی و امنیتی منطقه دریای خزر بیرون نگاه‌دارند و بالاجبار قبول بکنند که ایران در این زمینه نقشی را داشته باشد.»

خطر کنترل گاز ایران توسط روس ها

به نظر برخی از کارشناسان غربی، مخالفت با سرمایه گذاری در صنعت گاز ایران به ضرر اروپاست. آنها دلیل می‌آورند که این مسئله به نزدیکی بیشتر ایران و روسیه انجامیده است. به‌ویژه سوکور به این مسئله اشاره می‌کند که روسیه مخالف ورود ایران به بازار گاز اروپاست و دولت ایران نیز به دلیل خرید سلاح‌های روسی و سیاست ضدیت با غرب، با روسیه همراه شده است.

این کارشناس هشدار می‌دهد که مشارکت روسیه و ایران در امور گاز سبب خواهد شد که کنترل گاز ایران در درازمدت به دست روس‌ها بیافتد. وی به این مسئله هم اشاره می‌کند که با ادامه روند کنونی، جمهوری اسلامی مجبور شود گاز خود را از طریق لوله‌های گازپروم به اروپا صادر کند. ایران به روسیه وابسته خواهد شد و مسکو در سیاست‌های آتی ایران در حوزه انرژی، حق تصمیم گیری خواهد داشت. در نهایت مسکو در حجم و مقدار تولید گاز ایران و این‌که به کدام کشور فروخته شود نیز تاثیرگذار خواهد بود.

سوکور در ادامه صحبت‌های خود، با اشاره به پروژه‌های مختلف خط لوله روسیه ادعا می‌کند که گاز روسیه کاهش خواهد یافت و پاسخگوی بازارهای اروپا نخواهد بود. ولی روسیه از طریق ترانزیت گاز دیگر کشورها، قصد دارد بازار گاز اروپا را در انحصار خود نگاه‌دارد.

امید به تغییر سیاست آمریکا

با توجه به قطع صدور بخشی از گاز اروپا، اکنون بحث پیرامون "منابع غیر روسی" نیز شدت یافته است. کشورهای عضو اتحادیه اروپا مصمم هستند با دور زدن از روسیه، برای دسترسی مستقیم به گاز حوزه دریای خزر اقدام کنند.

ولادیمیر سوکور، کارشناس بنیاد تحقیقی "جیمزتاون"، بر این باور است که با روی کار آمدن باراک اوباما در آمریکا، مذاکره با ایران در خصوص تامین گاز اتحادیه اروپا ضرورت بیشتری پیدا خواهد کرد. وی اشاره می‌کند که عدم سرمایه‌گذاری در صنایع گاز ایران، سیاست نابخرادانه‌ای است و قطع صدور گاز روسیه به اروپا نیز نادرستی این سیاست را تائید کرده است.

ولی اتحادیه اروپا به‌نظر دکتر اشتفان مایستر، کارشناس امور انرژی شورای روابط خارجی آلمان، نخست باید در انتظارسیاست اوباما در قبال ایران باشد. اشتفان مایستر اضافه می‌کند: «شانس خوبی برای رئیس جمهور ایران، احمدی نژاد، فراهم شده که با اروپائیان در مورد گاز مذاکره کند. این به نفع هر دوطرف است. اروپا به گاز ایران و جمهوری اسلامی به دانش و تکنیک پیشرفته و سرمایه‌گذاری اروپایی‌ها نیاز دارد.»

این کارشناس به این مسئله اشاره کرد که نمایندگان "RWE"، کنسرن بزرگ انرژی آلمان، که در پروژه "نابوکو" مشارکت دارند به‌طور آشکار از خرید گاز ایران نیز صحبت می‌کنند.

تاسیس "کمپانی انرژی خزر"

با شدت یافتن "بحران گازی" در اروپا، اتحادیه اروپا برای نخستین بار، تامین امنیت انرژی را یکی از اولویت‌های سیاست خارجی خود اعلام کرده است. ولادیمیر سوکور، کارشناس در امور گاز، به این مسئله چنین اشاره می‌کند: «اروپا بالاخره پس از ۱۰ سال درک کرد که مسئله خرید گاز ایران و ترکمنستان نه توسط بخش خصوصی، بلکه از سوی مقامات بلندپایه بروکسل، مستقیما برنامه‌ریزی شود.»

تاسیس "شرکت انرژی خزر" موسوم به "Caspian Energy Comany" توسط "RWE" آلمان و شرکت "OMV" اتریش، نخستین اقدام جهت صدور گاز حوزه دریای خزر است که توسط دولت‌های اروپایی، حمایت سیاسی و اقتصادی می‌شود. این کمپانی قصد دارد نخست در زمینه صدور گاز حوزه دریای خزر به اروپا تحقیق کند.

ولی میشائل لاوبش، کارشناس آلمانی، به نتایج فوری این شرکت با تردید می‌نگرد. به نظر وی، حتی با تاسیس "شرکت انرژی خزر" نیز سالها طول خواهد کشید تا گاز این منطقه مستقیما وارد بازار اروپا شود.

دکتر اشتفان مایستر، تاسیس "شرکت انرژی گاز" در لندن را حتی اولین نشانه تغییر سیاست‌های آمریکا در قبال ایران ارزیابی می‌کند. این کارشناس شورای روابط خارجی آلمان می‌گوید که گفت‌وگوها پیرامون گاز، هم‌زمان با کشورهای آسیای مرکزی، باید با ایران نیز انجام گیرد.