سکه­های کم وزن جایگزین اسکناس­های خرد

مدتهاست که دیگر «ریال» فقط در اسناد رسمی واحد پول ایران محسوب می­شود. در زندگی روزمره و حتا در معامله­های خرد، واحد پول «تومان» است. حسین قضاوی، قائم مقام بانك مركزی، شهریور سال ۸۷ می­گوید، یک اسکناس هزار تومانی امروز قدرت خریدی معادل ۲۵ ریال سی سال پیش را دارد.

به رغم کاهش سرسام­آور ارزش پول ملی هنوز اسکناس­های ده، بیست، پنجاه و صد تومانی در گردش­اند. بانک مرکزی در آستانه­ی دومین هفته­ی سال جدید اعلام کرد چاپ این اسکناس­ها به دلیل فرسودگی زودرس، صرفه اقتصادی ندارد و متوقف می­شود. قرار است به جای اسکناس­های خرد، سکه ضرب شود.

سکه­هایی که ارزش فلزشان بیشتر است

مدتهاست ضرب سکه­های ۵، ۱۰ و ۲۰ ریالی متوقف شده است. سکه­های رایج اکنون ۵، ۱۰، ۲۵، و ۵۰ تومانی هستند. دو سکه­ی آخری گرچه ارزشی ناچیز دارند، همچنان در معامله­های روزمره مورد استفاده قرار می­گیرند. ضرب این سکه­ها از چند سال پیش صرفه و توجیه اقتصادی ندارد. بهای فلز و هزینه­ی تولید هر سکه حدود ۴۰ تومان برآورد می­شود. مرغوبیت فلز به کار رفته در سکه­های ۲۵ تومانی و تفاوت ارزش وزنی آنها با ارزش پولی­شان این وسیله­ی داد و ستد را به کالایی باارزش تبدیل کرده است.

چند سالی است که عده­ای با خرید و جمع­آوری سکه­های ۲۵ تومانی آنها را تبدیل به شمش کرده و به صورت قاچاق در بازارهای خارجی می­فروشند. در دو سال گذشته خبرهایی متفاوتی از دستگیری ذوب‌کنندگان و قاچاق­چیان سکه در رسانه­ها منتشر شده است.

سکه­ی کم وزن جایگزین اسکناس خرد

به گزارش واحد مرکزی خبر، مجید صنیعی مدیر کل سازمان تولید اسکناس و مسکوک بانک مرکزی، در ششم فروردین ماه خبر داد، اسکناس­های کمتر از دویست تومانی دیگر چاپ نمی­شوند. صنیعی می­گوید «به جای این اسکناس­ها، سکه­های معادل، ضرب و توزیع شده است تا هزینه زیاد چاپ اسکناس­ها حذف شود.»

همچنین برای جلوگیری از سوء استفاده و ذوب سکه­های جدید، وزن آنها تا یک سوم وزن سکه­های قدیمی کاهش داده شده است. با توجه به گردش فراوان و سرعت فرسودگی، هزینه چاپ اسکناس­های خرد نیز مانند سکه­ها از ارزش پولی آنها بیشتر است. به گفته­ی محمود بهمنی، دبیر کل بانک مرکزی چاپ هر اسکناس ۳۷۰ ریال هزینه دارد.

عمر کوتاه اسکناس

در ایران سالانه حداقل ۷۰۰ میلیون قطعه اسکناس از گردش خارج می­شود. عمر متوسط این اسکناس­ها پنج سال است که در اسکناس­های ریز به یک سال نیز می­رسد. هزینه­ی از میان بردن اسکناس­های فرسوده سالانه نزدیک به ۱۸ میلیارد تومان است.

سرانه مصرف اسکناس در ایران ده برابر اروپاست. سهم مبادلات الکترونیکی در بازار ایران بسیار ناچیز است. خریدهای روزانه تقریبا فقط با پول نقد انجام می­شود و کم ارزش بودن پول، حجم اسکناس­های در گردش را افزایش می­دهد. در کشورهای توسعه‌یافته عمر متوسط اسکناس را حدود ده سال در نظر می­گیرند و پیش از آنکه به حال و روز اسکناس­های ایران بیفتند، آنها را از رده خارج می­کنند.

اسکناس­ها درشت­تر می­شوند

بانک مرکزی برای مقابله با این مشکل در سال ۱۳۷۹ طرح انتشار اسکناس­های درشت­تر را تهیه و پیشنهاد کرد. این طرح با مخالفت­ کارشناسانی روبرو شد که انتشار اسکناس درشت را تورم­زا می­دانند. به رغم این مخالفت­ها، اسکناس­های دو هزار تومانی از سال ۸۲، و اسکناس­های پنج هزار تومانی از اسفند ۸۵ رسما به چرخه­ی پولی کشور افزوده شدند.

دبیرکل بانک مرکزی وعده داده بود اسکناس­های ده هزار تومانی نیز تا خرداد ۸۷ منتشر شوند. ظاهرا نگرانی­های موجود از افزایش تورم این اقدام را به تأخیر انداخته و جلوی گسترش نشر پنج هزار تومانی را هم گرفته است. گرچه مسئولان بانک مرکزی معتقدند، اسکناس­های درشت تأثیر محسوسی بر افزایش تورم ندارد و انتشار آنها پی گرفته خواهد شد.