سالروز درگذشت نابغه حساب احتمالات، ياكوب برنولى

ى، يعنى شانزدهم اوت سال ۱۷۰۵ ميلادى، شما را با بخشى از زندگى اين دانشمند نابغه آشنا ميكنم.

ياكوب برنولى كه در ششم ژانويه سال ۱۶۵۴ ميلادى، در شهر بال كشور سوئيس بدنيا آمد و امروز دقيقآ ۳۰۰ سال از تاريخ فوت او ميگذرد، ابتدا به تحصيل در رشته هاى الهيات و فلسفه پرداخت. اما علاقه واقعى او، كه پدرش، يكى از بازرگانان معروف ادويه در شهر بال، موفق نشد، او را از پرداختن به آن بازدارد، علوم رياضيات و نجوم بودند. ياكوب، اسرار اين علوم را بيشتر به تلاش خود ياد گرفت. او در عين حال برادر جوانترش يوهان، كه ۱۲ سال از او كوچكتر بود را نيز، با اسرار اين درك علمى آشنا ساخت.

برنولى پس از پايان دوره تحصيلى خود در رشته الهيات، به عنوان معلم سرخانه در ژنو آغاز بكار كرد. او طى اين دوره، گذارش به كشورهاى فرانسه، هلند و انگليس افتاد و در همه جا، در تلاش تماس با سران و دانشمندان علوم طبيعى بود. او از جمله موفق به ديدار شاگرد رنه دكارت فيلسوف فرانسوى، يعنى پژوهشگر انگليسى روبرت بويل شد، كه در زمينه خواص گازها به مطالعه مشغول بود. برنولى، پس از بازگشتش به سوئيس از سال ۱۶۸۳ در دانشكده بال به تدريس علم مكانيك پرداخت. ۴ سال پس از آن، او در همين دانشگاه پرفسور رشته رياضيات شد.

از طريق مطالعه نشريه تخصصى "Acta Eruditorum" كه در شهر لايپزيگ چاپ ميشد، براى نخستين بار توجه برادران برنولى، به طرحهاى رياضيدان آلمانى گوتفريد ويلهلم لايبنيتز درباره محاسبات ديفرانسيل و انتگرال جلب شد. اين ۲ برادر مطالعات خود را در اين زمينه تشديد كردند، تا اين تئورى جديد را درك كنند و آنها با سيستماتيزه و تكميل نمودن آن، اين روش محاسبه را قابل تدريس و قابل فهم نمودند. لايبنيتز در نامه نگاريهاى خود با آنها، بارها از اين زحمات برادران برنولى، قدردانى كرده است.

اما متاسفانه روابط بين دو برادر رو به وخامت گذاشتند. يوهان، براى رسيدن به سمت پرفسور رياضيات دانشگاه بال، با برادرش به رقابت پرداخت و ياكوب، برادر جوانتر خود را به سطحى بودن متهم ساخت. اطرافيان آنها، شاهد بودند كه اين مناقشات، اغلب لحنى نفرت برانگيز بخود ميگرفتند.

پس از درگذشت ياكوب برنولى، در سال ۱۷۱۳ ميلادى اثرى از او انتشار يافت با عنوان "علم محاسبه احتمالات" كه حاصل تلاشهاى او در آخرين سال حياتش بود و به توضيح حساب احتمالات ميپرداخت. در اين اثر، برنولى براى نخستين بار در تاريخ علم رياضيات، قانون اعداد بزرگ را مطرح ميسازد، كه اساس محاسبات آمار و ارقام است. اين امر براى كسانى كه تاس بازى ميكنند بدين معناست كه، هر چه شمار تاسهاى ريخته شده بيشتر باشد، به همان نسبت نيز، احتمال آن افزونتر ميشود كه، عدد ۶ ريخته شود. اما احتمال آمدن اعداد ديگر نيز، به همين ميزان افزايش مييابد.

برنولى با جابجائى و تغيير و تحولى كه محاسبات خود انجام داد ابزارى بوجود آورد كه اگر چه قادر نيست به پيشگوئى تك تك رفتارهاى انسانى بپردازد اما، در محاسبات كلى اين امكان را بدست ميدهد كه، وقوع منطقى اتفاقات، قابل تخمين باشد. برنولى به كسانى كه در اين دنيا در كنار ميزهاى قمار با ورق يا رولت، بنده سيستم بازى خود هستند، اندرز روشنى ميدهد بر اين مبنا كه، "اين كاملآ مسلم است كه، يك فرمول رياضى نميتواند قادر باشد، براى ما آينده را مشخص نمايد و كسانى كه به چنين امرى معتقدند، در گذشته به جادوگرى اعتقاد داشتند."

نگين كروئى