زنان در نمايشگاه جهانی كتاب فرانكفورت
۱۳۸۴ آبان ۱۳, جمعه
امسال حدود ۳۰۰ هزار علاقه مند و دست اندركار، از نمايشگاه جهانی كتاب ديدار كردند كه نسبت به سال گذشته، ۶ درصد افزايش نشان می‌دهد. بيش از هفت هزار و دويست انتشاراتی در چهارده تالار، حدود ۳۰۰ هزار عنوان تازه را از صد كشور جهان به نمايش گذاشتند. كره يا بهتر بگوييم كره‌ی جنوبی به عنوان ميهمان ويژه نمايشگاه، نه تنها با كتابهای تازه، به فرانكفورت آمده بود، بلكه تازه‌هايی تاريخی در زمينه چاپ كتاب نيز با خود داشت. متنهای كتاب مقدس بودايی ۸۰ سال پيش از چاپ كتاب مقدس مسيحيان توسط گوتنبرگ، در كره نگاشته و چاپ شده بود.
در اين ميان جايزه‌های متعددی به بهترين كتابها در زمينه های گوناگون اعطا شد و جايگاه نويسندگان و انتشاراتی های زنان را برجسته‌تر از پيش نشان داد. برای نمونه بهترين كتاب آموزش زيست‌شناسی به كودكان، كتاب ”درباره ساخت كنام و آشيانه“ اثر آنه مُلِر Anne Moeller نويسنده‌ی آلمانی بود. خانم شوشانا گاسه Szuszana Gahse نويسنده‌ی مجار، جايزه‌ی بزرگ آلمانی‌نويسهای غيرآلمانى، موسوم به آدالبرت فُن شاميسو Adalbert von Chamisso را به خود اختصاص داد و دوروتا ماسلوسكا Dorota Maslovska جايزه‌ی بهترين داستان جوانان را گرفت. در زمينه ترجمه برای كودكان نيز باز زنان بودند كه جايزه‌هايی را به خود اختصاص دادند.
اما در غرفه های ايران چه خبر بود؟
همانطور كه در آغاز اشاره شد، بيشتر غرفه های ايرانی كتابهای قديمی يا چاپهای تازه‌ی كتابهای تاريخی را به نمايش گذاشته بودند. نامه‌های رشيدالدين وطواط، روزنامه‌های دوره‌ی مشروطه و ديوان شاعران كهن‌سرا تنها نمونه‌هايی از اين دست بودند كه در مركز نشر دانشگاهی عرضه شده بودند. در ميان يازده انتشاراتی ديگر كه زير پوشش رايزنی فرهنگی سفارت ايران قرار گرفته بودند، انتشاراتی‌هايی مانند ”سوره“ هم ديده می‌شدند كه كتابها و جزوه های بحث انگيزی عرضه مى‌كردند. پيش از روز قدس و سخنان رئيس جمهوری ايران، انتشاراتی سوره، با عرضه چند كتاب و جزوه يهودی‌ستيزانه، نام ايران را در برخی مطبوعات آلمان، با يهودی‌ستيزی همراه كرد. جای بسی خوشبختی است كه در دو شاخه‌ی كودكان و زنان، در غرفه‌های ايران هم مى‌شد كتابهای جالب و جديدی ديد.
به طوری كه يكی از ناشران زن در گفتگويی با بخش فارسی صدای آلمان توضيح داد، چند ناشر زن در ايران اتحاديه‌ای برپا كرده‌اند كه در مواقع ضروری به كمك يكديگر بيايند. دو تن از فعالان اين اتحاديه، يعنی شهلا لاهيجی و زهره حسين‌زادگان، در نمايشگاه فرانكفورت شركت كرده و كتابهای تازه انتشاراتی خود و دوستانشان را به نمايش گذاشته بودند. خانم زهره حسين‌زادگان از انتشاراتی ”آفرينگان“ درباره اتحاديه ناشران زن توضيحاتی داد و حين معرفی چند كتاب تازه برای نمونه، از مشكلات احتمالی اين ناشران گفت:
”عضو انجمن صنفی زنان ناشر هستيم كه امسال از طرف نمايشگاه فرانكفورت دعوت شديم. اين جمع، تعدادی از ناشرانی هستند كه مسؤوليتشان را خانمها به عهده دارند. ما كتابهايی كه تاليفی هستند و كُپی رايتِ آنها از سوی ناشرانشان پرداخت شده را در اين نمايشگاه شركت داديم. برای نمونه: يك مجموعه شعر داريم: ”شبانی كه دستهای خدا را مى‌شست“، از انتشارات ”قصيده‌سرا“، يا ”زندگی من در سه‌شنبه‌ها اتفاق می‌افتد“ از طاهره علوی، كه آن هم نشر قصيده‌سرا چاپ كرده است.
مشكلاتی كه زنان ناشر دارند، در حقيقت همان مشكلاتی است كه مردان ناشر هم با آنها روبرو هستند. به علاوه كه برای خانمها البته يك سلسله محدوديتهای مضاعف هم وجود دارند. اما با وجود چنين انجمنهايی، مثل انجمن ما، كمكهايی هست تا ما بتوانيم با ياری يكديگر پيشرفت كنيم. برای نمونه ما با ترتيب دادن نمايشگاه‌ها و تبادل نماينده با يكديگر و همچنين ترتيب گردهمايى‌ها، مى‌توانيم به خوبی به همديگر كمك كنيم.
فريده خلعتبری، كه تا كنون چندين كتاب كودكان نوشته و انتشار داده است، به عنوان سرپرست انتشاراتی ”شباويز“ در نمايشگاه فرانكفورت شركت كرده بود. او در گفتگو با صدای آلمان از كتابهای تازه خود گفت و در آخر به مشكلاتی اشاره كرد كه يك انتشاراتی كودكان در درون كشور با آنها روبروست:
”من امسال نسبت به پارسال با حدود صد عنوان جديد شركت كرده‌ام. از روی استقبال ناشران خارجى، چه از نظر متنها و چه از نظر تصوير، بايد بگويم كتابهای نسبتا خوبی دارم و شباويز جايگاه خوبی در اين زمينه برای خود باز كرده است. كتابهای جديد زيادی را مى‌توانم نام ببرم: كتاب ”شهرزاد“، ”پير چنگى“، ”اينهمانى“، ”تاپ تاپ تاپ“، ”دوست مردم شهر“، ”پسری كه بلد بود بشمارد“، ”پسری كه نبود“ و خيلی عنوانهای ديگر. تعداد زيادی هستند كه هم مورد استقبال ناشران خارجی قرار گرفته اند. مشكل اصلی ما در كشور اين است كه سياستهای حمايتى‌يی كه هست، معمولا روش‌گرا هستند تا نتيجه‌گرا. يعنی عملكرد و نتيجه خوب تشويقی كه بايد بشود را نمى‌گيرد. اين چيزی است كه ما اينجا در ناشران و مسؤولان غير ايرانى، عكس آن را مى‌بينيم. اين مسأله است كه مرا بسيار ناراحت مى‌كند.“
اما زنان ايرانى، تنها در بخش ايران فعال نبودند و فعاليت آنها در نمايشگاه، به درون‌مرزيها محدود نمى‌شد. در پايان با نويسنده‌ای گفتگو كرديم كه در انتشاراتی آلمانی زامبون Sambon كتابی در نمايشگاه فرانكفورت در رابطه با دادگاهی موسوم به دادگاه تروريستهای القاعده، منتشر كرده است. نسرين پارسا، عضو كانونهای نويسندگان آلمان و ايران كه در فرانكفورت در رشته رسانه‌های همگانی تحصيل كرده و از جمله تا كنون فيلمهای فرهنگی و سياسی مستندی ساخته است، در گفتگوی كوتاهی با صدای آلمان درباره كتاب خود توضيحاتی داد كه به خاطر كوتاهی وقت تنها بخش كوچكی از آنها را می‌توانيم بياوريم:
”كتابی نوشتم به نام: ”تروريستها يا بازيچه‌های دست سازمانهای امنيتی اروپا“. اين كتاب به داستان و سرگذشت چهار جوان الجزيره اى، كه در سال ۲۰۰۲ در فرانكفورت محاكمه شدند و محكمه‌ی آنها به طور مداوم هفته‌ای دو نشست تا ده ماه طول كشيد. اينها به اين متهم بودند كه می‌خواسته‌اند در شهر استراسبورگ فرانسه، در بازار كريسمس بمبی منفجر كنند اما اين متهمان چنين ادعايی را رد می‌كردند و هدف خود را تخريب يك كنيسه‌ی يهودی بوده البته در زمانی كه انسانی در آن محل نبوده باشد. از قرار اين متهمان ميخواسته‌اند در اعتراض به سياست فرانسه، اين عمل تخريب را انجام دهند. اين دادگاه به عنوان اولين دادگاه القاعده به جهان معرفی شد و بالاترين تيترهای روزنامه ها و مجلات را به خود اختصاص داد.
نسرين پارسا با مطالعه و تحقيق پيرامون اين دادگاه، نقش سازمانهای امنيتی را آشكار ميسازد. سازمانهايی كه با طرحهای نادرست خود حتی باعث اين ميشوند كه برخی از جوانانی كه فريب تروريستها را خورده و به دام ايشان افتاده اند ديگر فرصت و موقعيت اجتناب از اين اعمال را پيدا نكنند.
اينها تنها نمونه‌هايى از نقش برجسته‌ی زنان، به ويژه زنان ايرانی، در نمايشگاه فرانكفورت است.