روز جهانی معلم: نگاهی به تاریخچه روز معلم در ایران و وضعیت معلمان
۱۳۸۴ مهر ۱۳, چهارشنبه
گرچه در ایران ۱۲ اردیبهشت به عنوان روز معلم مشخص شده، روز جهانی معلم سیزدهم مهرماه، پنجم اکتبر، است. سابقه و مناسبت اعلام روز معلم در ایران برای بسیاری مشخص نیست، یا لااقل آنگونه که واقعا بوده مشخص نیست. در تقویمهای بعد از سال ۱۳۵۸ روز ۱۲ اردیبهشت را «روز شهادت استاد مطهری ـ روز معلم» می‌نویسند. پس از انقلاب ۵۷ بسیاری از روزها و مناسبتها را به عنوان نماد و مظهر دوران طاغوت تغییر می‌دادند، ترور «استاد مرتضی مطهری» در ۱۲ اردیبهشت ۵۸، فرصت داد تا این روز که از سال ۱۳۴۱ به عنوان روز معلم جشن گرفته می‌شد بدون تغییر بماند اما علت نامگذاریش فراموش شود. در حالی که روز معلم یکی از معدود روزهایی است که از دل مبارزه‌های صنفی معلمان بیرون آمده و به نظام شاهنشاهی تحمیل شده بود.
۱۲ اردیبهشت ۱۳۴۰ تهران شاهد تظاهرات گسترده معلمانی بود که در اعتراض به لایحه‌ی «اشل حقوقی جدید فرهنگیان» در میدان بهارستان گردآمده بودند. در این روز شلیک گلوله رئيس یکی از کلانتریها به قتل ابولحسن خانعلی، دبیر دبیرستان جامی، انجامید. تظاهرات و اعتصابهای معلمان در ده روز بعدی تغییرات سیاسی مهمی را در کشور باعث شد. دولت شریف امامی مجبور به استعفا شد و دو مجلس شورا و سنا منحل شدند. به دنبال این حادثه‌ها و در دولت جدید محمد درخشش رئيس «باشگاه معلمان» که تظاهرات را سامان داده بود و تشکلی که ریاستش را بر عهده داشت تشکل صنفی معلمان محسوب می‌شد وزیر آموزش و پرورش شد. در ادامه‌ی همان تظاهرات بود که در ۱۸ اردیبهشت، روز کشته شدن خانعلی را، که به هیچ دسته و گروه سیاسی تعلق نداشت روز معلم اعلام کردند.
امروز وزارت آموزش و پرورش با یک میلیون و ۲۱ هزار و ۶۳۰ نفر بزرگترین بخش کارمندان دولت را در خود جای داده است. در این میان معلمان که بخش اعظم این تعداد را شامل می‌شوند در کنار بازنشستگان و کارگران جزو کم‌درآمدترین شهروندان کشور محسوب می‌شوند. به گفته‌ی محمدرضا برادران شرکاء، رئیس سازمان برنامه ریزی و بودجه، (در گفتگو با خبرگزاری سلام، ۲۵ فروردین ۱۳۸۴) متوسط دریافتی حقوق و مزایای معلمان به ۲۵۰ هزار توامن افزایش یافته است. او اعلام کرده که «حقوق معلمان در سه سال گذشته سه برابر شده است.» این در حالی است که مرکز آمار ایران خط فقر نسبی را ۱۵۰ هزار توامن برآورد می‌کند. درباره‌ی خط فقر و تعداد کسانی که در کشور فقیر قلمداد می‌شوند هم آمار و هم تفسیرها و تحلیلهای متفاوتی وجود دارد. اگر خط فقر در ایران را نسبتی از سطح زندگی و مخارج درهمه‌ی روستاها و شهرهای بزرگ در نظر بگیریم شاید این رقم زیاد از واقعیت دور نباشد. اما در شهرهای بزرگ و مثلا در تهران خط فقر نمی‌تواند ۱۵۰ هزار توامن باشد زیر اجاره‌ی خانه به مراتب از این رقم بیشتر است!
نگاهی به «صورتحساب حقوق» یکی از معلمان مدرسه در ایران جلوه‌ای از وضعیت نابسامان و بحرانی اقتصاد کشور است. در حالی که «حقوق مبنای» این معلم ۴۴ هزار تومان است مجموع دریافتیهای «فوق‌العاده»ی او پنج برابر این رقم است. در میان این رقمها «فوق‌العاده شغل»، ۶۶ هزار توامن، « فوق‌العاده سختی شرایط محیط کار»، ۴هزار و ۴۰۰ تومان، « فوق‌العاده جذب مشاغل»، ۱۱۳ هزار و ۶۰۰ تومان، « فوق‌العاده ویژه»، ۴۹ هزار و ۵۰۰ تومان، و «افزایش سنواتی»، ۲۳ هزار و ۵۰۰ تومان ذکر شده است. در حالی که شش برابر بودن دریافتی ماهانه نسبت به «حقوق مبنا» برای معلمان امر خوشایندی باید باشد حکایت از ناپایداری و بیماری وضعیت اقتصاد کشور دارد.
معلمان در سالهای اخیر بارها با تجمع و تحصن مقابل وزارت آموزش و پرورش، نهاد ریاست جمهوری و مجلس خواستار حقوق عقب افتاده و افزایش دریافتیهای خود شده‌اند. آنها که امروز درآمدی به مراتب بالاتر از سالهای گذشته دارند همچنان به آن بخش وسیع از کارمندان دولت تعلق دارند که با حقوق خود قادر به اداره‌ی یک زندگی متوسط نیز نیستند. اضافه کاری و شغل دوم در بین معلمان به یکی از ملزومات اجتناب ناپذیر زندگی بدل شده است. برخلاف کشورهای پیشرفته که در آن معلمان ساعتهای کمتری کار می‌کنند تا وقت و فرصت کافی برای تازه کردن دانش خود داشته باشند معلمان در کشور ما مجبورند برای تامین مایحتاج روزمره‌ی خود در اوقات فراغت نیز به کار مشغول باشند.
امروز روز جهانی معلمان است. یونسکو با همکاری سازمان جهانی کار (ILO) در سال ۱۹۶۶، روز پنجم اکتبر، برابر با ۱۳ مهرماه را روز جهانی معلم اعلام کرد. بسیاری از کشورها با پذیرش این روز به اهمیت آموزش و تدریس و نقش معلمان بهای بیشتر دادند و بودجه و امکانات بسیاری را صرف گسترش سیستم آموزشی کشور خود و ارتقاء شرایط کار و دانش معلمان کردند. فقط ایران نیست که این روز را به عنوان روز جهانی معلم به رسمیت نمی‌شناسد. در چکسلواکی سابق نیز، تا سال ۱۹۸۹، روز ۲۸ مارچ، هشتم فروردین را به عنوان روز معلم جشن می‌گرفتند. اما در ایران از تاریخچه و مناسبت ۱۲ اردیبهشت که روز معلم بود وهست، در کتابهای درسی خبری نیست. گرچه در سالهای اخیر، از جمله در روزنامه‌هایی مانند روزنامه‌ی توقیف شده‌ی اقبال و شرق بار دیگر این تاریخچه مرور شده است. گذشته از این که تغییر مناسب روز معلم در ایرن، از یک جنبش صنفی به یک مناسبت سیاسی و ایدئولوژیک، می‌تواند به تضعیف مبارزات صنفی فرهنگیان منجر شود معضل بزرگ معلمی و آموزش در ایران سطح نازل آن است که «زحمتکشی» معلمان دوای دردش نیست. متاسفانه بخش اعظم زحمتی که معلمان ما می‌کشند صرف تامین ابتدایی‌ترین نیازهای اقتصادی آنان می‌شود.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران