روزنامه‌نگاران مستقل و مبارزه براى آزادى بيان در تركيه
۱۳۸۶ فروردین ۸, چهارشنبه
نقض حقوق بشر، سركوب كردها، تجاوز جنسى و نقش ارتش سخن مى‌گويند. از جمله اينان دست‌اندركاران سايت اينترنتى ”بيانت“ هستند.
ده نفر در دفتر بزرگ روزنامه اينترنتى ”بيانت“ در استانبول نشسته‌اند و با هيجان با هم بحث مى‌كنند. اينان همكاران جوانى هستند كه سايت اينترنتى ”بيانت“ را مى‌چرخانند كه هدفش را تحليل انتقادى رسانه‌هاى تركيه و خبررسانى مستقل قرار داده است.
تولگا كوركوت در حال نوشتن مقاله‌اى است در باره سمينارى كه ”بيانت“ در باره رسانه‌هاى مستقل سازماندهى كرده و قرار است در آخر هفته برگزار شود. كوركوت كه زبان انگليسى را به روانى حرف مى‌زند، تعريف مى‌كند كه پيش از آنكه به ”بيانت“ بپيوندد، چند سال براى رسانه‌هاى مختلف تركيه كار كرده است. مى‌گويد كه در آنجا هميشه اين حس را داشته كه زير كنترل است. اما در اينجا وضع فرق مى‌كند.
كوركوت مى‌گويد: ”فاصله ميان چيزهايى كه آدم در موردش گزارش مى‌دهد و خود آدم كمتر مى‌شود. در اينجا ديگر حس نمى‌كنم كه از راه خودم منحرف شده‌ام و مرا مجبور به انجام كارى مى‌كنند. كارى را مى‌كنم كه بايد بكنم.“
حوزه اصلى كار تولگا كوركوت مسائل حقوق بشر است، موضوعى كه در تركيه بسيار حساسيت‌برانگيز است. كوركوت به طور مرتب در باره نقض حقوق پايه‌اى گزارش مى‌دهد، در باره خشونت، سركوب و شكنجه. اما آنچه مشغله ذهنى كوركوت است كمتر موارد پرهياهويى است كه بخشى از آن هم در رسانه‌ها بازتاب پيدا مى‌كند، بلكه داستانهايى است كه درماندگى هر روزه گروهى از مردم را در تركيه نشان مى‌دهد.
كوركوت مى‌گويد: ”مثلا اينجا هر روز تعداد زيادى كارگر مى‌ميرند، چون وسايل حفاظتى كافى براى كارشان ندارند. در حاليكه به لحاظ قانونى استفاده از اين وسايل هنگام كار اجبارى است. اين است كه امسال به اين خاطر ۲۰ كارگر كارخانه كشتى‌سازى جانشان را از دست دادند. و كسى در اين باره گزارش نداد، به جز رسانه‌هاى مستقلى مثل ما.“
روزنامه اينترنتى ”بيانت“ گزارشهاى بسيارى در مورد اوضاع منطقه جنوب شرقى تركيه منتشر مى‌كند، يعنى منطقه كردنشين اين كشور. وضعيت كردها، بويژه زنان كرد، در تركيه هنوز هم همچون گذشته دشوار است. از سويى در اين منطقه كه فقيرترين منطقه تركيه است، سنت هنوز ريشه‌هايى عميق دارد. از سوى ديگر ارتش تركيه هنوز هم در اين منطقه به شدت دست به سركوب مى‌زند. مدام از اين منطقه خبر عمليات تنبيهى، دستگيرى، تجاوز و شكنجه مى‌رسد.
گزارش دادن در باره اين موارد براى روزنامه‌نگاران عارى از خطر نيست. همچنين نوشتن در باره حزب ممنوع كارگران كردستان PKK خطرناك است. چنين خطرى را رجب دوران تجربه كرده است. رجب دوران روزنامه‌نگارى است كه به طور مرتب به دفتر روزنامه اينترنتى ”بيانت“ سرمى‌زند. دوران در سال ۱۹۹۴ مصاحبه‌اى با عبدالله اوجالان، رهبر حزب كارگران كردستان، انجام داد و در روزنامه‌اى طرفدار كردها منتشر كرد. نتيجه آن شد كه او را محكوم به ده ماه حبس كردند. استدلال دادگاه امنيت ملى تركيه براى صدور اين حكم اين بود كه دوران با انتشار مصاحبه خود براى سازمانى تروريستى تبليغ كرده است.
دوران در اين باره مى‌گويد: ”براى من اين اتهام به منزله توهين بود، چون روزنامه‌نگار كه تبليغ نمى‌كند. اما اين اولين بار نبود كه مرا در دادگاه محاكمه مى‌كردند. چون در آن دوره من بخصوص به موضوع كردها مى‌پرداختم.“
رجب دوران به طعنه مى‌گويد كه كسى كه در تركيه زندگى مى‌كند، احتمالا سرى هم به زندان مى‌زند، روزنامه‌نگارها كه به هيچ وجه نمى‌توانند بى‌حبس و بند سر كنند.
دوران مى‌گويد: ”زندان جزيى از سنت اجتماعى تركيه است. بهترين نويسندگان و شاعران ما بخشى از آموزششان را در زندانها ديده‌اند. متاسفانه اين جورى است. براى همين من تعجب نكردم و ترس هم برم نداشت موقعى كه مرا دستگير كردند، بدتر از اينها هم وجود دارد: مثلا مرگ. در مقايسه با مرگ زندان مثل بهشت است. هر كسى ترجيح مى‌دهد كه به زندان برود بجاى آنكه به قتل برسانندش.“
رجب دوران توضيح مى‌دهد كه ۲۵ روزنامه‌نگار در ۱۵ سال گذشته به قتل رسيده‌اند. هنوز هم در تركيه چهار موضوع تابو وجود دارد، در مورد اين موضوعها نمى‌توان سخن گفت: قتل عام ارامنه، مسأله كردها، نقش ارتش و مصطفى كمال آتاتورك به عنوان نماد پدر در تركيه.
وسيله‌اى كه در تركيه همواره مورد انتقاد بوده و با آن آزادى بيان را محدود مى‌كنند، پاراگراف ۳۰۱ از مجموعه قوانين جزايى است كه براى اهانت به "تركيت“ مجازات تعيين مى‌كند. طبق اين پاراگراف البته انتقاد به تركيت مانعى ندارد. اما مرز ميان انتقاد و اهانت روشن نيست.
دوران در اين باره مي‌گويد: ”اهانت چيست؟ انتقاد چيست؟ مرز را كجا بايد كشيد؟ و تعريف ”تركيت“ از اين هم دشوارتر است. اگر مثلا بنويسيم كه وضعيت آب و برق در بعضى از روستاها خوب نيست، به معناى اهانت به تركيت است؟ مى‌بينيد كه هنوز خيلى مشكلها چه در زمينه قانونگذارى، چه در زمينه اجرايى وجود دارد.“
به عقيده دوران در سالهاى اخير بسيارى چيزها بهتر شده است. اما دولت تركيه نمى‌تواند برخى موانع را تنها با تغيير قوانين از سر راه بردارد. مهم آن است كه اذهان مردم تحول يابد. و اذهان مردم را به عقيده دوران با كار فرهنگى مداوم مى‌توان تغيير داد. وظيفه‌اى كه او در اين ميان براى خود در نظر گرفته و انجام مى‌دهد گذاشتن كلاسهاى آموزشى است براى روزنامه‌نگاران جوان. هدف از اين كلاسها تنها آموختن فن روزنامه‌نگارى نيست، بلكه بالا بردن حس اعتماد به نفس روزنامه‌نگاران جوان است.
دوران در اين باره مى‌گويد: ”روزنامه‌نگار بودن در اين كشور، بخصوص در مناطق كردنشين، خيلى سخت است. آدم بايد آماده باشد سازش كند. موانع زيادى وجود دارد. اغلب، روزنامه‌نگاران تسليم ايدئولوژى حاكم مى‌شوند يا در برابر قواعد رسانه‌ها سرفرود مى‌آورند. بايد بدانيم كه ۶۰ درصد همه رسانه‌ها در تركيه در دست تنها يك كنسرن رسانه‌اى است.“
دوران چند سال نيز در انگليس، فرانسه و هلند كار كرده است. مى‌گويد كه اگر پزشك يا متخصص انفورماتيك بود، شايد تركيه را ترك مى‌كرد تا براى هميشه در جايى ديگر زندگى كند. اما به عنوان روزنامه‌نگار محل كارش تعيين شده است. مى‌گويد: ”ماهى نمى‌تواند پرواز كند، فقط توى آب احساس راحتى مى‌كند. اگر ماهى پرنده بشود كه ديگر ماهى نيست. شايد اين مقايسه كمى غلوآميز باشد، اما موضوع درست همين است.“