دیدار وزرای خارجه و دفاع آمریکا از خاورمیانه

دیدار وزرای خارجه و دفاع آمریکا از خاورمیانه که از روز سه‌شنبه آغاز شده همچنان ادامه دارد. شامگاه روز سه‌شنبه، ۳۱ ژوییه، کاندالیزا رایس و رابرت گیتس، پس از انجام دیدارهایی در مصر وارد عربستان سعودی شدند. در مذاکرات با مقامات این کشور، رایس اطمینان خاطر داد که آمریکا در صدد نیست نیروهایش را به طور سریع و ضربتی از عراق خارج کند. وزیر خارجه عربستان نیز اعلام کرد که کشورش احیای مناسبات سیاسی با عراق را بررسی خواهد کرد.

اختلافات و اشتراکات

عربستان سعودی از زمان سقوط رژیم صدام حسین مناسباتش را با دولت‌ جدید عراق، که شیعیان در آن دست بالا را دارند، به حال انجماد درآورده است. گزارش‌های بسیاری نیز حاکی از آن است که گروه‌های سنی شورشی در عراق از سوی محافل رسمی و غیررسمی عربستان حمایت می‌شوند. زلمای خلیل‌زاد، نماینده آمریکا در سازمان ملل، اخیراَ آشکارا عربستان سعودی را به داشتن نقشی منفی در بحران عراق متهم کرد. ملک‌ عبدالله، پادشاه عربستان سعودی در یکی از تازه‌ترین موضع‌گیری‌های خود صراحتاَ با سیاست‌های آمریکا در عراق از در مخالفت درآمده و این کشور را قربانی یک "اشغال غیرمشروع" توصیف کرده است، هر چند که قبلاَ ملک عبدالله تأکید کرده بود که در صورت خروج نیروهای آمریکایی از عراق ریاض رسماَ َ به حمایت از سنی‌های این کشور وارد عمل خواهد شد.

ریاض و واشنگتن علاوه بر اختلاف نظر در مورد عراق، در مسئله فلسطین نیز، دو دیدگاه نسبتاَ متفاوت را نمایندگی می‌کنند. آمریکا در صدد تقویت محمود عباس و تشکیلات تحت رهبری او برای منزوی سازی هر چه بیشتر سازمان حماس است، در حالی که عربستان حل بحران داخلی فلسطین را بدون گفتگو و ائتلاف مجدد حماس و الفتح میسر نمی‌داند.

دیدگاه‌های متفاوت در مورد رویکرد جدید آمریکا در منطقه

اختلافات یادشده به علاوه بافت محافظه‌کار جامعه عربستان که فضای قسماَ ضدآمریکایی آن، جریان‌هایی مانند القاعده را به وجود آورده، زمینه طرح این سؤال را در محافل سیاسی منطقه و خارج از آن به وجود آورده که فروش حجم گسترده‌ای از تسلیحات به عربستان سعودی و کشورهای محافظه‌کار عرب منطقه تا چه حد با هدف مورد اشاره آمریکا، یعنی تأمین ثبات خاورمیانه و مهار ایران، سوریه و نیروهای نزدیک به آنها انطباق دارد. در پاسخ به این سؤال دیدگاه‌های متفاوتی ابراز می‌شود. برخی مانند "ولکر پرتس"، رئیس بنیاد علم و سیاست در برلین، رویکرد جدید واشنگتن را ناشی از درس‌آموزی از شکست در عراق و نشانه بازگشت به "رئال پلیتیک" سابق می‌دانند. پرتس این سیاست را از منظر دید واشنگتن چنین خلاصه می‌کند: « ما دوستانمان را تسلیح می‌کنیم تا دشمنانمان را مهار کنیم.» چنین رویکردی از نظر پرتس، گرچه بدون اشکال نیست، اما می‌تواند حدی از ثبات را در منطقه ایجاد کند و به ایران این پیام را بفرستد که در سیاست‌هایش تأمل و تجدیدنظر کند.

در برابر، هستند ناظرانی که تسلیح بیشتر کشورهای خاورمیانه را مایه‌ی تشدید تنش‌ها می‌دانند و برقراری ثبات و امنیت در این منطقه را عمدتاَ در گرو حل بحران‌های مزمن آن تلقی می‌کنند. به باور این ناظران، تسلیحات پیشرفته در دست اسرائیل و عربستان سعودی و کشورهای مشابه نه توانسته است جلوی حمله صدام حسین به کویت را بگیرد و نه به تضعیف حزب‌الله در جنگ ۳۳ روزه سال گذشته منجر شده است. علاوه بر آن، تسلیح بیشتر کشورهای رقیب ایران، شاید بیش از آن که جمهوری اسلامی را به چرخش در مواضع کنونی‌اش وادارد، به حرکت سریعتر آن در مسیر دستیابی به سلاح‌های نامتعارف بیانجامد.

شاید همین بدبینی‌ها و تردیدهاست که سبب شده طرح آمریکا برای فروش کلان تسلیحات به کشورهای عرب منطقه نه در میان رهبران این کشورها و نه در رسانه‌های آنها چندان هیجان و خشنودی بارزی برنیانگیزد.

حوزه خلیج فارس، "محور اقتصاد جهانی"

در برابر، به نظر می‌آید که سیاست اعلام‌شده آمریکا در جهت حل مسئله فلسطین با استقبال ریاض و دیگر پایتخت‌های عربی روبرو شده باشد. در همین راستا، وزیر خارجه عربستان اعلام کرده است که کشورش در کنفرانس صلحی که قرار است پاییز آینده به ابتکار واشنگتن برگزار شود ، شرکت خواهد کرد. با توجه به عدم وجود رابطه دیپلماتیک میان عربستان سعودی و اسرائیل، این اولین حضور مشترک دو کشور در یک کنفرانس خواهد بود و می‌‌تواند نشانه چرخشی ملموس در سیاست ریاض تلقی شود.

در دیدار دیروز رایس و گیتس با ملك عبدالله بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان نیز، درخصوص آخرین تحولات اوضاع منطقه و جهان و در ابتدای آن، تحولات فلسطین، ضرورت تحقق صلح عادلانه و فراگیر در خاورمیانه، اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت و هم چنین احیای طرح صلح پیشنهادی اعراب بحث و گفت‌وگو‌ به عمل آمد.

گفتنی است که رایس و گیتس قبل از سفر به عربستان در نشست ۱+۲+۶ در شرکت کردند. در این نشست علاوه بر دو مقام آمریکایی، وزرای امور خارجه‌ی مصر، اردن و شش كشور عضو شورای همكاری خلیج فارس نیز حضور داشتند. این نشست با انتشار یک بیانیه به پایان رسید که محتوای آن تا حدود زیاد با مواضع و دیدگاه‌های کشورهای عربی شرکت‌کننده منطبق است. در این بیانیه از جمله آمده است: شركت‌كنندگان در این نشست در خصوص ضرورت صلح و امنیت كشورهای حوزه‌ی خلیج فارس كه "محور اقتصاد جهانی محسوب می‌شوند" به توافق رسیده و ثبات این منطقه را برای جامعه‌ی بین‌المللی حیاتی دانستند.

شركت كنندگان در این نشست هم‌چنین درخصوص ادامه‌ی همكاری‌ها در رویارویی با تهدید‌ها و خطرها‌ی خارجی توافق كردند.

در بیانیه پایانی نشست شرم‌الشیخ بر ضرورت پایبندی به تعهدات كشورهای منطقه و جامعه‌ی بین‌المللی برای تحقق ثبات در خاورمیانه و حل مسالمت آمیز بحران منطقه بر اساس و قوانین پیمان‌های بین‌المللی تاكید شده است.

شركت كنندگان در نشست شرم‌الشیخ هم چنین حمایت همه جانبه‌شان را از تلاش‌های دیپلماتیك جهت حل و فصل پرونده‌ی هسته‌یی ایران اعلام كرده‌ و از ایران خواستند تا به توافقنامه‌ها و تعهداتش در قبال پیمان منع تولید و گسترش سلاح هسته‌یی پایبند باشند.