دشواريهاى بازگشت پناهندگان افغانستانى از پاكستان به ميهنشان
۱۳۸۴ شهریور ۷, دوشنبه
هنگامى كه نيروهاى نظامى اتحاد جماهير شوروى سابق در سال ۱۹۷۹ ميلادى وارد افغانستان شدند، بسيارى از شهروندان اين كشور به شهر مرزى پيشاور واقع در پاكستان فرار كردند. از آن زمان اين منطقه كه در تنگه خيبر قرار دارد تبديل به بزرگترين اردوگاه آوارگان جهان شد. سه سال است كه كميسارياى عالى سازمان ملل متحد در امور آوارگان و پناهندگان مى‌كوشد تا افغانستانيها را تشويق كند به ميهن خود بازگردند. اما اين آوارگان كه شمارشان به بيش از سه ميليون نفر مى‌رسد، مرددند. احتمال دارد كه در ماه مارس ۲۰۰۶ قراردادى براى سازماندهى بازگشت آنان ميان پاكستان و افغانستان و كميسارياى عالى سازمان ملل متحد در امور آوارگان و پناهندگان بسته شود. در اين صورت در اين باره نيز تصميم گرفته خواهد شد كه شهروندان افغانستانى كه در پاكستان باقى بمانند، جايگاه خود را به عنوان آواره حفظ خواهند كرد يا به عنوان مهاجرانى پذيرفته خواهند شد كه براى مهاجرت خود دليل اقتصادى دارند.
۲۴ سال است كه در اردوگاه آوارگان كچگرى بيش از هشتاد هزار پناهنده زندگى مى‌كنند. آوارگان پس از ورود به اين منطقه صحرايى كه در حاشيه شهر پيشاور واقع شده است، آغاز به ساختن خانه‌هاى گلى كردند. جنگ افغانستان آنان را از همه نواحى افغانستان بيرون رانده بود. زمارى يكى از رانده‌شدگان است كه از راه خريد و فروش وسايل دسته دوم زندگى خود را مى‌گذراند. مى‌گويد: ”ما نمى‌توانيم به افغانستان برگرديم، چون نه مى‌توانيم اجاره آنجا را بپردازيم و نه يك تكه زمين بخريم. من آنقدر پول ندارم. اگر مى‌توانستم نصف اين اتاقى را كه الان در آن نشسته‌ايم، در افغانستان داشته باشم و يك وعده غذا هم در روز، امكان نداشت حتى يك شب ديگر اينجا بمانم. ديوانه نيستم كه اينجا بمانم.“
مساحت اتاق زماري فقط ۳۰ متر مربع است. او ۲۲ سال پيش با خانواده‌اش به پيشاور گريخت و در محوطه اردوگاه وارگان مأمنى يافت. دولت پاكستان در آن زمان قطعه زمينى را به رايگان در اختيار آوارگان مى‌گذاشت. اما از دو سال پيش مقامات پاكستانى شروع به آزار و دستگيرى كردند تا همه آوارگان را وادار به بازگشت به افغانستان كنند. كلبه گلى زمارى هم ويران شد و او تنها پنجره‌ها و چارچوب در آن را توانست به موقع نجات داده، بفروشد.
هم اكنون زمارى همراه با چهار دختر و يك پسر خود با پرداخت اجاره ماهانه ۱۵ يورو در اردوگاه كچگرى به سر مى‌برد. زندگى او را پولى تأمين مى‌كند كه از راه خريد و فروش اجناس دست دوم به دست مى‌آورد.
زمارى مى‌گويد: ”ببينيد اينجا چه مى‌خرم و مى‌فروشم: سرنگ، جلد كاست، ساعت قديمى، آهن، استخوان، پنكه قديمى، باقيمانده نان. پلاستيك، شيشه و نان را از هم جدا مى‌كنيم. نان را در پاكتى تميز مى‌ريزيم. پلاستيك را كيلويى ۴ سنت مى‌خريم و ۵ سنت مى‌فروشيم. فلز را كيلويى ۶ سنت مى‌خريم و ۷ سنت مى‌فروشيم.“
در اكثر مواقع كودكان و نوجوانان افغانى اين چيزها را از خيابانها جمع مى‌كنند. باقيمانده نان را از خانه‌ها مى‌گيرند. نانهاى مانده يا خوراك گاوها مى‌شوند يا به خانوادههاى فقير فروخته مى‌شوند كه آن را آرد كرده و دوباره با آن نان مى‌پزند.
رونا دختر ۱۹ ساله‌اى كه به عنوان معلم در اردوگاه آوارگان كار مى‌كند وضعيت بهترى دارد. رونا تا كنون در افغانستان نبوده است. رونا و خانواده‌اش براى خانه گلى و حياط كوچكشان كه ۲۰ سال پيش بنا كرده‌اند نبايد اجاره‌اى بپردازند.
”ما حدود ۶ هكتار زمين در افغانستان داشتيم. پس از اينكه به پاكستان فرار كرديم، كسانى رفتند و به زور زمين ما را غصب كردند و در تمام اين سالها هم محصول آن را براى خودشان برداشتند. در آنجا ما خانه‌اى نداريم كه بتوانيم در آن زندگى كنيم و زمين‌مان را پس بگيريم. در اينجا من كارى دارم كه مى‌توانم با آن از خانواده‌ام حمايت كنم.“
رونا با درآمدى حدود ۶۰ يورو در ماه خرج خانواده ۱۷ نفره‌اش را مى‌دهد. او اهل ايالت پكتيا واقع در جنوب شرقى افغانستان است كه در آن هنوز هم گهگاه درگيريهايى ميان سربازان امريكايى و طرفداران طالبان رخ مى‌دهد. تا كنون چندان كارى در جهت بازسازى در اين ولايت انجام نگرفته است. از جمله ديگر دلايلى كه پناهندگان را براى بازگشت مردد مى‌كند هزينه بالاى زندگى است در افغانستان در مقايسه با پاكستان و نيز زمينهاى مين‌گذارى شده. حدود ۱۰ تا ۳۰ ميليون مين زير خاكهاى افغانستان كار گذاشته شده‌اند.
سه ماه پيش كميسارياى عالى سازمان ملل متحد در امور آوارگان و پناهندگان با پناهندگان در پيشاور مصاحبه كرد تا برآورد كند چه تعداد از آنان خواستار بازگشت به افغانستان‌اند. وحيده، نماينده كميساريا در پيشاور، در اين باره مى‌گويد: ”بسيارى از پناهندگان علت اصلى اينكه نمى‌خواهند به افغانستان بازگردند را نداشتن خانه در آنجا و نبود كار ذكر كردند. دليل ديگرى هم كه ذكر شد اين بود كه بسيارى از خانوادههاى پناهندگان در موقعيت ضعيفى به لحاظ اقتصادى هستند.“
اگر چه كميسارياى عالى به هر شخصى كه به افغانستان بازگردد ۲۵ دلار كمك مالى مى‌كند، اما اين پول حتى كفاف هزينه زندگى نخستين هفته‌ها را هم نمى‌كند. براى بسيارى از بازگشتگان به افغانستان چشم‌انداز روشنى موجود نيست. دولت افغانستان توان و وسيله جذب ميليونها آواره را ندارد و نمى‌تواند خانه و كار در اختيارشان بگذارد. پيشبرد بازسازى در افغانستان پس از يك ربع قرن جنگ نيازمند زمان است.