در آستانه‌ی "روز جهانی مبارزه با سانسور در اینترنت"<br /> رویای "اینترنت بدون سانسور" دورتر می‌شود
۱۳۸۹ اسفند ۲۰, جمعه
«آقایان اریک اشمیت، استیو بالمر و خانم کارول بارتز، روسای محترم شرکت‌های گوگل، مایکروسافت و یاهو!
ما این نامه را به نمایندگی از سازمان "گزارشگران بدون مرز" و "عفو بین‌الملل" درباره‌ی روز ۱۲ مارس ۲۰۰۹ که روز جهانی مبارزه با سانسور اینترنتی است می‌نویسیم. روز جهانی مبارزه با سانسور اینترنتی روزی برای پاس‌داشت و ترویج اینترنت آزاد به عنوان پنجره‌ای باز به روی جهان است و روزی برای مقابله با حملاتی که چرخش آزاد اطلاعات را نشانه گرفته است. به پاس اهمیت آزادی بیان و اطلاعات، ما از شما درخواست می‌کنیم که هیچ یک از جست‌وجوگرها یا پلات‌فرم‌های وبلاگ‌نویسی تحت مدیریت خود را در این روز در هیچ کجای جهان فیلتر نکنید.
شرکت‌های شما بر اساس ایده‌ی پلات‌فرم‌های آزاد برای تعامل، ارتباط، گسترش و تبادل ایده‌ها شکل گرفته است. با این حال، این اهداف شرکت‌های شما برای میلیون‌ها نفر از کاربران اینترنتی که در کشورهایی زندگی می‌کنند که آزادی بیان، خلاقیت و ایده‌های نو مورد احترام نیست یا تضمین نمی‌شود، و یا همچنان دست‌نیافتنی است و محقق نشده است...
سازمان "گزارشگران بدون مرز" و "عفو بین‌الملل" از شما می‌خواهند که روز ۱۲ مارس را به عنوان روزی برای حق دسترسی آزاد و بی‌محدودیت و سانسور به اینترنت برای همه جهانیان بدانید و به ایده‌ی واقعی اینترنت جهانی آزاد – حتا اگر فقط برای یک روز باشد- جامه‌ی عمل بپوشانید. این حرکت نمادین به همه جهانیان این پیام را خواهد رساند که سانسور اینترنت و محتوای آنلاین تنها راه جلو رفتن نیست و محکوم به شکست است.»
این پاراگراف‌ها بخش‌هایی از نامه‌ی مشهور دو سازمان "گزارشگران بدون مرز" و "عفو بین‌الملل" به مهم‌ترین شرکت‌های اینترنتی جهان در سال ۲۰۰۹ بود که مقدمه‌ای شد برای تعیین "روز جهانی مبارزه با سانسور در اینترنت" که حالا هر سال در ۱۲ مارس جشن گرفته می‌شود.
سانسور اینترنت در کشورهای با محدودیت آزادی بیان
محدودیت دسترسی به اینترنت آزاد و چرخش آزاد اطلاعات، هنوز مشکل بزرگی در برخی کشورهای جهان است. در آخرین گزارش "سازمان گزارشگران بدون مرز" در ۱۲ مارس ۲۰۱۰، لیستی از کشورهای "دشمن اینترنت" منتشر شد.
گزارش منتشره‌ی این سازمان بزرگ‌ترین دشمنان اینترنت را کشورهای عربستان سعودی، برمه، چین، کره شمالی، کوبا، ایران، سوریه، ازبکستان، تونس، ترکمنستان و ویتنام معرفی می‌کند.
وضعیت دسترسی به اینترنت و محدودیت و فیلترینگ اما در همه‌ی این کشورها یکسان نیست. کره شمالی، کوبا، ترکمنستان و برمه بدترین وضعیت را دارند و عملا خود را از سیستم شبکه‌ی جهانی اینترنت جدا کردهاند. دسترسی به اینترنت در این کشورها بسیار محدود و گزینشی و هزینه‌ی استفاده از اینترنت بسیار بالاست.
"گزارشگران بدون مرز" می‌گوید که شدت فیلترینگ در عربستان سعودی و ازبکستان چنان بالا است که بسیاری از کاربران اینترنت در این دو کشور، با خودسانسوری شدید دست به گریبان هستند و جرات انتقاد ندارند. از سوی دیگر، کشور چین پیشرفته‌ترین و پیچیده‌ترین سیستم فیلترینگ را دارد و ردیابی کاربران مخالف در اینترنت را دقیق‌تر از سایر کشورهای دشمن آزادی بیان در اینترنت انجام می‌دهد. چین اکنون سال‌هاست که به "پدر فیلترینگ" در جهان مشهور است.
آخرین گزارش "گزارشگران بدون مرز" می‌گوید که کاربران اینترنت در ایران، بیشتر و سازمان‌یافته‌تر از سایر کشورها از اینترنت، به عنوان رسانه‌ی جایگزین استفاده می‌کنند و اینترنت، سازمان‌دهنده‌ی فعالیت‌های جنبشی اعتراضی آن‌ها در جهان واقعی است.
آیا سانسور اینترنت مختص کشورهای دیکتاتوری است؟
حرف از سانسور محتوای اینترنت که می‌شود، نام همان چند کشور "دشمن اینترنت" در ذهن بسیاری از کاربران فضای مجازی تداعی می‌شود. اما حقیقت این است که کشورهای بسیار دیگری هم، اگرچه نه با شدت بزرگ‌ترین دشمنان اینترنت، دست به سانسور محتوای آنلاین و محدودیت دسترسی کاربران به این اطلاعات می‌زنند.
سازمان "اپن نت اینیشیتیو" در تحقیقی که بر روی صد کشور جهان انجام داده، به این نتیجه رسیده است که سانسور و فیلترینگ در بسیاری از کشورهای دیگر جهان هم تا حدی صورت می‌گیرد. این نهاد می‌گوید در کشورهای بسیاری از جمله برزیل، ایالات متحده‌ی آمریکا، کانادا، شیلی، مجارستان، لهستان، ایرلند، الجزیره، مراکش، اسپانیا، آلمان و هند اینترنت و آزادی دسترسی به اطلاعات "تا حدودی" محدود شده و فیلتر می‌شود.
"اپن نت اینیشیتیو" مهم‌ترین محتوایی را که با سانسور دولتی از سوی بیشتر کشورهای دموکرات روبرو است، اطلاعات نظامی و دولتی و حفظ امنیت ملی و در مواردی مقابله با پورنوگرافی، به ویژه پورنوگرافی کودکان معرفی می‌کند. "گزارشگران بدون مرز" هم می‌گوید: «به نام مبارزه با پونوگرافی کودکان یا مبارزه با نقض حقوق مولف، کشورهای غربی قوانینی برای اعمال محدودیت بر اینترنت و حق دسترسی آزاد به اطلاعات اعمال می‌کنند.»
کشورهای دیگری هم هستند که فیلترینگ و سانسور محتوای اینترنت در آن‌ها از "تا حدودی" و از اطلاعات نظامی و دولتی و پورنوگرافی کودکان فراتر است، اما با این‌حال وضعیت فیلترینگ در آن‌ها به شدت بزرگ‌ترین دشمنان اینترنت نیست. "گزارشگران بدون مرز" کشورهایی چون روسیه، استرالیا، امارات متحده‌ی عربی و ترکیه را از جمله این کشورها معرفی می‌کند.
تحقق رؤیای "اینترنت بدون سانسور"
سازمان "اپن نت اینیشیتیو" اعلام می‌کند که با صراحت می‌تواند بگوید هیچ کشوری نیست که از گردش آزاد اطلاعات در اینترنت رضایت کامل داشته باشد و احساس نگرانی نکند. این نگرانی باعث شده است که تعداد کشورهایی که رو به فیلترینگ محتوای اینترنت می‌روند هر سال بیشتر شود. کشورهای اندکی در جهان باقی مانده‌اند که اینترنت بی هیچ سانسوری در اختیار همه کاربران است و دولت‌های این کشورها برنامه‌ای برای اعمال محدودیت درباره‌ی آزادی اینترنت ندارند.
برخلاف آن‌چه شاید در ذهن خیلی از کاربران باشد، کشورهایی که داعیه و تجربه‌ی سال‌ها دموکراسی را دارند، حضور چشم‌گیری در لیست کم‌تعداد آن‌ها که رویای اینترنت بی‌سانسور را محقق کردهاند، ندارند.از میان کشورهای بدون سانسور اینترنت می‌توان به مغولستان، ماداگاسکار، آنگولا، کنگو، کاستاریکا، مکزیک و بوسنی اشاره کرد. نام هیچ کشور عضو اتحادیه اروپا در لیست کشورهای با دسترسی به اینترنت کاملا بی سانسور به چشم نمی‌خورد.
البته "اپن نت اینیشتیو" تاکید می‌کند که دسترسی به اینترنت در این کشورها چندان رایج و همگانی نیست و کاربران اینترنتی از اینترنت به عنوان رسانه‌ی جایگزین و فضای انتقاد زیاد استفاده نمی‌کنند. در غیر این صورت شاید نام این کشورها هم در میان سانسورکنندگان اینترنت بود.
محتوای سانسورشده به روایت آمار
"سیاست" به مفهوم کلی خود بزرگ‌ترین قربانی سانسور در اینترنت است. تحقیقات و بررسی‌ها می‌گوید که ۱۹ درصد محتوای مواجه با فیلترینگ در اینترنت، سیاست و انتقادهای سیاسی است. این در حالی است که فقط محتوای "وبلاگ‌ها" به طور کلی با ۲۰ درصد سانسور، بالاتر از سیاست جا می‌گیرند.
وب‌سایت‌ها و اطلاعات و اخبار سازمان‌های غیردولتی معترض با ۹ درصد از مجموع سانسورهای اینترنتی، در رده سوم جا می‌گیرد. محتوای رسانه‌های مستقل و تجارت‌های شخصی نیز با ۶ درصد سانسور در اینترنت روبرو هستند. از دیگر حوزه‌ها و مقوله‌هایی که در کشورهای گوناگون اسیر فیلترینگ می‌شود می‌توان به اخبار گروه‌های کارگری، سازمان غیردولتی منطقه‌ای، سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی، رسانه‌های دولتی و اخبار آکادمیک اشاره کرد. یک درصد کل محتوای سانسور شده در اینترنت هم، اخبار و اطلاعات نظامی است.
کمتر کشوری است که تنها یکی از موضوعات بالا را مشمول فیلتر قرار دهد. بیشتر کشورها دسترسی به اطلاعات در حوزه‌های مختلف را سانسور می‌کنند. نتایج گزارش‌های مختلف همچنین نشان می‌دهد که تخمین دقیق این که چند نفر در کشورهای مختلف در نهادهای فیلترینگ و اعمال سانسور مشغول به کار هستند، بسیار دشوار است و فیلترینگ روز به روز ماشینی‌تر، مجهزتر و بی‌نیاز از حضور نیروهای انسانی می‌شود.
فرناز سیفی
تحریریه: علی امینی