دخانيات در اروپا و تاريخچه آن

اگر كميسر امور بهداشت اتحاديه ی اروپا ماركوس كيپريانوس (Markus Kiperianus) قدرت و نفوذ كافی ميداشت، خود، قانون ضد نيكوتين را در سراسر اروپا تصويب و اجرا ميكرد. اما همانطور كه او زمانی در گفتگو با صدای آلمان گفته بود، اين امكان تنها در دست دولتها است. كيپريانو در تأكيد سخن خود ميگويد: ”حتی در ايتاليا كه قانون شديدی ضد استعمال نيكوتين وضع شده، هنوز ميتوان دود سيگار را هر روز از پنجره های كاخ نخست وزيری اين كشور، تماشا كرد”.

در پهنه ی اتحاديه ی اروپا، با استعمال دخانيات يكسان برخورد نميشود. در برخی كشورها مانند سوئد، نروژ، مالتا و ايرلند، استعمال دخانيات در بسياری از مجامع عمومي، ممنوع شده است. در ايتاليا از آغاز سال ۲۰۰۵ ميلادى، مقررات منع استعمال دخانيات به شدت اجرا ميشود و جالب اينكه ۷۰ درصد از ايتاليايى ها با اين مقررات كاملاً موافقند. درصد بسياری از اين موافقان، خود استعمال كنندگان دخانيات اند. آنها بجای مخالفت با مقررات، ميكوشند سيگار و پيپ خود را در محلهای ويژه، دود كنند يا به طوری كه خبرنگار ما از ايتاليا در گزارش مفصلی نوشته، اصلاً دود را كنار بگذارند. البته تعيين جريمه های نسبتاً سنگين در كشورهای ياد شده نيز، در اجرای مقررات منع دود، بى تأثير نبوده است. در ايرلند، جريمه ی كشيدن سيگار در مكانهای ممنوعه، تا ۲۵۰ يورو و در ايتاليا تا ۲۷۵ يورو ميرسد. اسپانيا هم به تازگی به كشورهای يادشده پيوسته است.

از آغاز سال جاری ميلادى، كشيدن سيگار در مكانهای عمومی در اسپانيا منع يا محدود شده است. اين كشور، جريمه های سنگين تری برای خلافكاران تعيين كرده كه به ۶۰۰ يورو برای استعمال كننده و تا ۶۰ هزار يورو برای كارفرما بالغ ميشود. آمار رسمی از ۱۰ ميليون سيگاری در اسپانيا خبر ميدهد كه اكثريتشان بر قانون جديد بدون اعتراض جدى، گردن نهاده اند. كافه‌ها و رستورانهايی كه بيش از صد متر مربع جا دارند، مكّلف به ايجاد يا اختصاص محدوده ای ويژه ی سيگارى ها شده اند. وزير بهداشت اسپانيا خانم سالگادو اعلام كرده، دولت اين كشور هميشه در مقابل ۶ ميليارد يورو مالياتی كه از دخانيات دريافت ميكند، بايد مستقيماً ۴ ميليارد يوروى آن را صرف هزينه های بهداشتی و درمان بيماريهای ناشی از همان مواد مخدر كند. هزينه های غير مستقيمی كه از اين بابت متوجه ی دولت ميشوند، به آسانی برآورد كردنی نيستند.

پزشكان متخصص با اطمينان، خاطرنشان ميكنند كه به لطف قانون جديد، در ۱۰ سال آينده، حد اقل ۱۰ هزار سكنه ی اسپانيا از سكته ی قلبی و مرگ ناشی از بيماريهای مربوط به دخانيات، نجات خواهند يافت. كارشناسان ديگر ميگويند: منع تبليغ فروش دخانيات، تا ۷۰ هزار جوان و نوجوان اسپانيولی را از آزمايش دود سيگار مصون نگاه خواهد داشت. در آلمان، تا كنون با وضع مقررات منع استعمال دخانيات، مبارزه شده است. اما دولت همواره كوشيده با محدود كردن مكانهای استعمال دخانيات، چاره ای در اين زمينه بينديشد. پِتِر نيپالا كارشناس حقوقی دويچه وله در اين زمينه ميگويد: دولت بخشنامه كرده كه كارفرمايان و مديران ادارات حد اكثر سعی خود را برای محافظت غير سيگاريها از دود و استعمال منفعل دخانيات، انجام دهند. در اين زمينه، ايجاد مكانهای ويژه ی سيگاريها و تعيين تنفسهای بيشتر حين كار، برای اينكه سيگاريها بتوانند برای رفع نياز خود لحظه ای بيرون بروند، اقداماتی هستند كه در درازمدت تأثير خود را خواهند داشت.

اما تاريخ در رابطه با استعمال دخانيات در اروپا چه ميگويد؟

شناخت توتون و تنباكو در اروپا به سده های پانزدهم و شانزدهم ميلادی بازميگردد. ياران كريستوف كلمب كاشف امريكا، نخستين كسانی بودند كه تنباكو را از سرزمين بوميان امريكای شمالی به اروپا آوردند. تنباكو Tabaco نام لوله ی چوبی يی بود كه بوميان امريكا توسط آن دخانيات دود ميكردند. دود كردن گياه هايی مانند تنباكو در آنجا همراه با دعا و ثنا به خدايان و طبيعت بود و حالتی روحانی و مقدس داشت. نخستين بار، پزشك مخصوص فيليپ دوم پادشاه اسپانيا در دهه ی پنجاه سده ی شانزدهم ميلادى، تخم تنباكو را به كشورش آورد و آن را به عنوان داروی مسّكن، شايع كرد. در سال ۱۵۶۰ فرستاده ی فرانسه در اسپانيا، اين گياه را به زادگاهش برد و رفته رفته استعمال آن در دربار فرانسه عادی شد. در سال ۱۵۸۶ گياه شناس و پزشك فرانسوی ژاك دالِشان Dalechamps اين گياه تازه شناخته را هِربا نيكوتيانا Herba Nicotiana ناميد. اما رواج واقعی توتون و تنباكو در اروپا به سالهای جنگهای مذهبی سی ساله ۱۶۱۸ تا ۱۶۴۸ برميگردد. در اين سالها، نخست سربازان سوئدی دخانيات را با خود به اقصا نقاط اروپا بردند.

با اينكه پزشكان در سراسر اروپا تنباكو را زداينده ی آلودگی های بدنی ميدانستند و به عنوان داروی ضد نقرس، كزاز و حتی طاعون استفاده ميكردند، با شيوع آن، حكومتها و دولتها در صدد ممنوعيت آن برآمدند. كار به جايی رسيده بود كه حكومت عثمانی استعمال كنندگان دخانيات را به مرگ محكوم ميكرد. در سال ۱۸۲۰ دو آلمانی به نامهای رايمان Reimann و پوسِت Posset با تجزيه ی تنباكو و جدا كردن نيكوتين خالص، زيانها و خطرات استعمال دخانيات را خاطرنشان كردند. از آن پس رفته رفته، دخانيات ديگر به عنوان دارو استفاده نشد اما هر سال مصرف آن در سراسر جهان افزايش يافت. امروزه با وجود تشخيص زيانها و خطرات سنگين مصرف دخانيات، بيش از ۸ ميليون تن تنباكو در سراسر جهان توليد ميشود. چين، ايالات متحده و هند در اين شاخه مقامهای اول تا سوم را به خود اختصاص داده اند. آمارهای نجومی مصرف سيگار و تنباكو در كشورهای اروپايی باور نكردنی است. برای نمونه در سال ۱۹۹۶ بيش از صد ميليارد نخ سيگار در آلمان مصرف شده است.

اما ايران:

هرچه در آمارهای رسمی و كتابهای سالنامه ی آماری كشور كنكاش شد، آمار و ارقامی در رابطه با مصرف دخانيات در كشور بدست نيامد. به تازگى، در دانشگاه دليور Dlaware در ايالات متحده ی امريكا كتابی توسط استاد ايرانشناسی رودی ماتی منتشر شده كه به مصرف دخانيات و مواد مخدر در ايران گذشته پرداخته است. به نوشته ی رودی ماتى، تنباكو در زمان صفويان يعنی قرن شانزدهم ميلادی به ايران وارد شده و خوشبختانه تا اندازه ی زيادی جای مصرف ترياك را گرفته است. شايد آگاهی داشته باشيد كه تنباكو در گرماگرم انقلاب مشروطه نيز نقش برجسته ای پيدا كرد. درست ۱۱۴ سال پيش، در چنين روزهايی بود كه مردم به فتوای روحانيان وقت، از مصرف هرگونه دخانيات به خصوص تنباكو خودداری كردند تا امتياز خريد و فروش اين گونه كالاها از انگليسيىها گرفته شود. كار به جايی رسيد كه در دربار ناصر الدينشاه، زنان حرم سرهای غليان ها را شكستند. هرچند امتياز خريد و فروش تنباكو از انگليسى ها سلب شد، ولی آنها تا همين امروز در صدور دخانيات به ايران نقش حساسی را دارا هستند. اين در حالی است كه تونی بلِر نخست وزير اين كشور، برای وضع مقرراتى شبيه ايتاليا و اسپانيا در كشور خود مى كوشد.