دانشگاه بیشتر، کیفیت کمتر!
۱۳۸۵ اردیبهشت ۲۵, دوشنبه
در سال ۱۳۵۷ به ازای هر ۱۷ دانشجو یک استاد در ایران مشغول به کار بود که این تعداد امروز در دانشگاههای دولتی به یک استاد برای ۴۵ دانشجو رسید و این نسبت در دانشگاههای آزاد به مراتب کمتر است. کمبود استاد باعث شده بسیاری از آنان چند برابر همتاهای اروپایی خود تدریس کنند و وقت و فراغت کمتری برای پژوهش و بالابردن دانش خود داشته باشند. همچنین کمبود امکانات آموزشی و ضعف مدیریت نیز یکی از معضلات بزرگ آموزش عالی در ایران است.
چندى پيش (۱۷ اردیبهشت)، بابک مختاری استادیار دانشگاه چمران اهوار در مقاله‌ای با عنوان «بلای جان دانشگاههای ایران»، ضمن بررسی سطح کیفی دانشگاههای ایران می‌نویسد «بی شک سیستم اداری دانشگاههای کشور، یکی از ضعیف‌ترین سیستم‌های دولتی کشور است. بنابر بررسیهای سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی که نتایج آن به تازگی توسط وزیر علوم تحقیقات و فناوری اعلام شد، در میان ۴۹ وزارتخانه و نهاد دولتی، وزرات علوم و دانشگاههای تابعه از نظر کیفیت انجام امور، حائز رتبه ۴۶ شده است.»
امروز کمتر شهر و شهرستانی است که از وجود یک دانشگاه آزاد بی‌نصیب مانده باشد. اکنون دانشگاه آزاد در بیش از ۱۴۰ شهر و شهرستان شعبه دارد تا به قول هاشمی رفسنجانی «بزرگترین دانشگاه در دنیا از نظر كمى» باشد. اما سطح نازل کیفیت آموزش در این دانشگاهها بر او هم پوشیده نیست. رفسنجانی معترف است «دانشگاه آزاد از بعد كمیت به حد اعلا رسیده است و خود مایلیم كیفیت را توسعه دهیم.» [روزنامه ایران ۱۹ آبان ۸۴] دانشگاه آزاد هر ساله سی درصد بر تعداد دانشجویانش افزوده و امروز با نزدیک به یک میلیون و نیم دانشجو بزرگترین مجتمع آموزشی کشور است.
اخیرا دانشگاه جیائوتونگ شانگهای نتیجه‌ی بررسیهای خود از وضعیت و کیفیت دانشگاههای معتبر جهان را منتشر کرده است. بررسیهای این موسسه سالهاست در میان محافل دانشگاهی از اعتبار والایی برخوردار، و مورد اطمینان است. گزارش سال ۲۰۰۵ این موسسه که اخیرا انتشار یافته حکایت از آن دارد که هیچ یک از دانشگاههای ایران در میان ۵۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار نمی‌گیرند.
شاخص‌های این رتبه‌بندی از جمله سطح آموزش، کیفیت هیات علمی و تولیدات پژوهشی دانشگاههاست. دانشگاه جیائوتونگ در حقیقت این بررسی را از سال ۲۰۰۲ برای سنجش وضعیت دانشگاههای چین و مقایسه آنها با دانشگاههای جهان آغاز کرده است و هر سال اطلاعات آن را به روز می‌کند. اکنون این رتبه‌بندی از سوی بسیاری از موسسات آموزشی و محافل آکادمیک به عنوان یکی و بعضا معتبرترین رتبه بندی دانشگاههای جهان مورد پذیرش قرار گرفته است.
رتبه بندی دیگری که آن هم از اعتباری بسیار برخوردار است به ضمیمه‌ی آموزش عالی تایمز مربوط است که اخیرا نتایج بررسیهای خود از سال ۲۰۰۵ را منتشر کرده. در این رتبه بندی نیز هیچ یک از دانشگاههای ایران در میان ۵۰۰ دانشگاه برتر جهان جای نگرفته‌اند. دانشگاه شانگهای که از قدیمی‌ترین موسسات آموزشی چین محسوب می‌شود و در سال ۱۸۹۶ تاسیس شده برای بررسی خود وضعیت دو هزار دانشگاه از میان دانشگاههای مهم کشورهای مختلف را مطالعه می‌کند.
بر اساس این رتبه بندی اروپا با ۲۰۵، آمریکا با ۱۹۸، آسیا و اقیانوسیه با ۹۳ و آفریقا با ۴ دانشگاه، صاحب برترین موسسات آموزشی هستند. البته در این فهرست گرچه تعداد دانشگاههای آمریکا از اروپا کمترند اما آمریکا با ۱۷ دانشگاه در میان ۲۰ دانشگاه نخست، برترین دانشگاههای جهان را داراست.
به نظر برخی از صاحب‌نظران چنین بررسی‌هایی هرگز مصون از خطا نیست و چه بسا روش‌های سنجش و ارزشگذاری موجب نادیده‌گرفتن موقعیت و کیفیت برخی از دانشگاهها شود. در رده بندی سایت سانیس دیلی دانشگاه صنعتی شریف در جای ۳۴۳ قرار دارد اما ارزیابی‌ها و سنجش‌های این سایت مورد پذیرش غالب موسسات معتبر آموزشی و محافل آکادمیک نیست. کیفیت آموزش عالی در ایران مسئله‌ای است که مورد بحث و موجب نگرانی بسیاری از صاحب‌نظران و استادان کشور نیز هست.
دکتر صانعی عضو هیت علمی گروه فلسفه دانشگاه شهید بهشتی چندی پیش در گفتگویی با خبرگزاری مهر گفته است «اگر بخواهیم از وضعیت فعلی دانشگاهها خود جمع بندی داشته باشیم باید بگویم که دانشگاهها در مقایسه با دانشگاههای معتبر دنیا فقط در واقع ماکت دانشگاه است. یعنی از شیوه تدریس و مواد درسی گرفته تا برنامه‌ریزی و موقعیت اجتماعی و استاد و نحوه گزینش دانشجو و ... به هیچ وجه قابل مقایسه با معیارهای دانشگاههای معتبر در سطح جهان نیست و فاصله زیادی بین ما و آنها وجود دارد.» [خبرگزاری مهر،۱۳۸۲/۱۱/۱۲]
برخی از دانشگاهیان ایران معتقدند که در سالهای گذشته به ویژه بر اثر تلاش‌های فردی در برخی زمینه‌ها وضعیت پژوهش و سطخ علمی پیشرفتی محسوس داشته است. بنا بر گزارش ایسنا «تازه‌ترین آمار موسسه اطلاعات علمی (ISI) حکایت از افزایش شمار مقالات پژوهشگران ایرانی در رشته‌های مختلف» دارد که باعث شده «رتبه ایران از نظر شمار مقالات سه رتبه و از لحاظ تعداد ارجاعات به مقالات در رشته‌های مختلف یك تا پنج رتبه صعود داشته به طوری كه رتبه جهانی ایران از نظر تعداد مقالات در كل رشته‌ها در گستره ده ساله اخیر به ۴۴ رسیده است.» [ایسنا، ۱۹ اردیبهشت]
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران