جستجوی نور در سیاهی / گفتگو با رضا درخشانی، نقاش

از روز جمعه ۵ آبان ماه آثاری ازرضا درخشانی در گالری خاک به نمایش گذاشته می‌شود. درخشانی از نقاشان صاحب سبک و برجسته‌ی معاصر ایران است که پس از اقامتی طولانی در آمریکا مدتی است، چند ماه از سال را نیز در اروپا و ایران زندگی می‌کند. نمایشگاههای نقاشی درخشانی اعلب سوژه و عنوان ویژه‌ای دارند که در سالهای اخیر توجه به فرهنگ و سنت‌های ایرانی در آنها مشهود است. «کی ببینم مرا»، «خسرو و شیرین» و «نغمه‌های شبانه‌ی ایرانی» از جمله نمایشگاههایی هستند که در دو سه سال گذشته از آثار او در ایران به بینندگان عرضه شده است.

«من معمولا برای هر نمایشگاه‌ام یک تم دارم. و اصولا بر همان اساس برای نمایشگاه کار می‌کنم. یعنی این نیست که همینطوری کار کرده باشم و یک تعدادی از آنها را برای یک نمایشگاه و تعداد دیگری را برای نمایشگاهی دیگر بردارم. هر نمایشگاه برای من یک اتفاق جدید است و دلم می‌خواهد حتما یک حرف تازه‌ای در آن باشد. یعنی دلم نمی‌خواهد که بیننده بیاید و همان کارهای قبلی را ببیند. تا به حال که اینطور بوده. البته این بار چون مسئله‌ی پرفورمنس هم هست یک مقدار این تازگی را تشدید می‌کند. به این ترتیب که نمایشگاه فقط یک نمایشگاه نقاشی نیست، بلکه برای من حالت یک تئاتر یا فیلم را دارد که آدم روی آن کار می‌کند، می‌نویسد، تمرین می‌کند، اجرا می‌کند و بعد آن را در اختیار تماشاچی می‌گذارد.»

رضا درخشانی برای جدیدترین نمایشگاه خود سوژه‌ای انتخاب کرده که اینگونه توصیف‌اش می‌کند: «این بار سوژه‌ای که به ذهنم آمد، همانطور که روی کارت و پوستر هم نوشته شده، «بالاتر از سیاهی» است. در واقع شاید اصطلاح بالاتر از سیاهی رنگی نیست، برای من انگیزه اصلی این کار بود. شاید می‌خواستم بگویم که بالاتر از سیاهی هم رنگی هست. ولی خب، در جریان کار تغییراتی به وجود آمد و به بالاتر از سیاهی رسید. حالا دیگر تصور آن بر عهده‌ی ببیننده است که ببیند بالاتر از سیاهی رنگی هست یا نیست. بر این اساس این سری کارهای جدید که در نمایشگاه خاك به نمایش درمی‌آید نسبت به کارهای قبلی من که در یکی دو سال اخیر در ایران نمایش داده‌ام و پر از رنگ بودند و مبنای کار بیشتر رنگ بود، اینجا کارها دور و بر رنگ سیاه می‌چرخد.»

عنوان فرعی نمایشگاه تازه‌ی نقاشی‌های درخشانی «به‌دنبال نور و روشنایی در تاریکی درون» است. آیا طولانی‌تر شدن اقامت‌های او در ایران در رسیدن به این سوژه موثر بوده؟

«نه، در واقع به آن ربطی ندارد، چون اقامتهای من طولانی‌تر شده اما من اینجا نبوده‌ام! چیزی که هست این است که برای من رنگ سیاه فرق زیادی با رنگ قرمز یا آبی نمی‌کند. سیاه هم یک رنگ است و رنگ خیلی جذابی هم هست. من سالهای پیش هم یک دوره‌ی «سیاه» در نیویورک داشته‌ام. به سیاه به عنوان یک رنگ نگاه می‌کنم، منتها سیاه یک صلابت و یک سنگینی‌ای دارد و رنگی نیست که آدم بتواند به راحتی از آن بگذرد؛ شخصیتی دارد. و خب، بالاخره هر رنگی تا حدی مفاهیمی را هم الغا می‌کند. وقتی آدم سیاه کار می‌کند، طبیعتا چیزی را که دنبالش می‌گردد نور است. و آمیزه‌ی این دو است که در کار یک انرژی به‌وجود می‌آورد. و این که می‌گویم کارها سیاه است، نه این که در آنها رنگ نباشد؛ رنگ هست ولی رنگ غالب سیاه است. برای من تجربه‌ی خیلی جذابی است که در این صفحه‌ی تاریک دنبال نور بگردم. در واقع یک جستجوی تازه‌ای است، جستجویی در یک فضای رنگی تاره. البته به طور غیر مستقیم عوامل کلی انسانی، تاریخی و اجتماعی هم روی هنرمند تاثیر می‌گذارد. آنها را نمی‌شود نادیده گرفت.»

آیا قرار است تابلوهای این نمایشگاه پیام سیاسی و اجتماعی خاصی را به مخاطب منتقل کنند؟

«من اصولا از این کار پرهیز می‌کنم. اصلا با روجیه‌ی من سازگار نیست که بخواهم توی کارم شعار سیاسی بدهم. یکی به این دلیل که فکر می‌کنم نقاشی زبانی است که برای این کار ساخته نشده. و اگر بخواهد به آنجا برسد وارد حیطه‌ی گرافیک شده است. یعنی هنر گرافیک است که برای روزنامه، کتاب و امثال آن کاربرد دارد. نقاشی زبان شاعرانه‌تری است .و به نظر من باید خیلی آزادتر از این باشد که بخواهد به مسائل خاصی از این دست بپردازد. یعنی این که من اصلا گرایشی به این کار ندارم. اما این که بیننده از کاری برداشتی بکند، یعنی حتا از یک کار رنگین هم برداشت خاصی بکند و آن را به چیزی ربط بدهد مسئله‌ی دیگری است. اما من نه، قصدم این نبوده. البته هزار و یک عامل دیگر هم می‌تواند وجود داشته باشد. به هر حال دنیایی که در آن جنگ و بمباران و خونریزی هست هنرمند هم حساسیت‌هایی دارد که نمی‌تواند به آن بی‌اعتنا باشد. البته عرض کردم که شعار نمی‌دهم اما ممکن است که این مسائل هم غیر مستقیم موثر بوده باشد.»

رضا درخشانی نوازنده و آهنگساز هم هست و علاوه بر این، در شکل بعضی از سازهای سنتی و تکنیک نواختن آنها تغییراتی به وجود آورده است. کنسرتهای او که در آن موسیقی ایرانی با سبکهای مختلف غربی تلفیق می‌شوند همانقدر او را به جهانیان معرفی کرده که نقاشیهایش که حاصل آمیزش ویژگیهایی از مینیاتورهای ایرانی با تکنیکهای مدرن نقاشی غربی هستند.

نمایشگاه «بالاتر از سیاهی» که ساعت ۵ و نیم عصر روز جمعه با یک پرفورمانس افتتاح می‌شود تا ۱۷ آبانماه برای بازدید همگان برپاست.

بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران