تغییرات جوی و مشکلات امنیتی

از کای الکساندر شولتس Kay-Alexander Scholz

۲۱ کشور عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی آسیا و اقیانوس آرام ، موسوم به آپک (APEC) که در سیدنی استرالیا گردهم آمده‌اند، قصد دارند موضوع حفاظت از جو زمین را به عنوان "موضوعی حیاتی" به رسمیت بشناسند. بررسی تغییرات جوی و پی‌آمدهای ناشی از آن و چاره اندیشی برای محدود کردن این پیامدها در دستور کار آپک قرار دارد. استرالیا میزبان این اجلاس که در روزهای هشتم و نهم سپتامبر در سیدنی برگزار می‌شود، پیش‌نویسی برای بررسی این پیامدها و راه‌کارها ارائه داده است. در روزهای پایانی هفته قرار است این پیش‌نویس از سوی مقامات بلندپایه‌ی حاضر در اجلاس به تصویب برسد.

می‌توان گفت که این پیش‌نویس به غیر از یک اعلامیه‌ی کتبی درباره‌ی مقاصد اجلاس، چیز بیشتری نیست. در این پیش‌نویس دست‌کم به اهداف الزام‌آوری درباره‌ی کاهش گازهای گلخانه‌ای اشاره‌ای نشده‌است. رئیس جمهور آمریکا جورج دبلیو بوش، سیاست جوی را که منجر به برقراری محدودیت‌هایی در سهم انتشار دی‌اکسید کربن در جو می‌شود، پیش از آغاز اجلاس رد کرده است. بوش در مقابل از استفاده‌ی بیشتر از انرژی اتمی حمایت می‌کند.

اجلاس آپک گواهی است بر ناکامی جامعه‌ی جهانی را در پیکار با تغییرات جوی. بزرگترین آلوده کنندگان جوی در جهان در میان ۲۱ کشور عضو این اجلاس به چشم می‌خورند: آمریکا، چین و اندونزی. استرالیا به دلیل داشتن صنایع عظیم زغال سنگ، بزرگترین آلوده کننده‌ی هوا بر حسب نفر محسوب می‌شود.

از سوی دیگرکشورهای شرکت‌کننده در این اجلاس بر سر محدود کردن تغییرات جوی مجادله می‌کنند. چین و برخی از کشورهای در حال رشد مذاکراتی را که تحت سرپرستی و نظارت سازمان ملل متحد انجام گیرد، ترجیح می دهند. در مقابل بوش خواهان توافق با کشورهایی است که عضو سازمان ملل متحد نیستند.

یک راه حل منصفانه و مؤثر

خبر‌نگار انگلیسی مسائل محیط زیست، فرد پیرس (Fred Pearce)، پیمانی را که زیر نظارت سازمان ملل متحد شکل گرفته باشد تنها راه برون رفت از بحران جوی می داند. او اتحادیه‌ی اروپا را به دلیل اهداف زیست‌محیطی بلند پروازانه‌اش می‌ستاید. پیرس بیش از همه، طرح آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان در حفاظت از جو را که در آسیا مورد تأیید قرار گرفت، بسیار مؤثر می‌داند. بر اساس این طرح برای هر کشور سهمیه‌ای درزمینه‌ی انتشارگاز دی اکسید کربن در جو تعیین می‌شود که این سهمیه بر پایه‌ی تعداد ساکنان هر کشور مشخص شده است. پیرس می‌گوید: « به نظرم این تنها راه حل دراز مدت است که هم مؤثر و هم منصفانه است.»

فرد پیرز در تازه‌ترین کتاب خود با نام " آب وهوای فردا. وقتی که جو به عاملی تهدید‌کننده تبدیل می‌شود" با مثال‌های زیادی نشان می دهد که تا چه اندازه تغییرات جوی پیشرفت کرده اند. در این کتاب آمده است:

بزرگترین رودخانه‌ی غرب آمریکا، کُلُرادو(Colorado) امروزه در نتیجه‌ی خشکسالی‌های طولانی تنها سایه‌ای است از آنچه که بود. خطر خشکسالی از غرب آمریکا تا شمال چین و از آفریقای جنوبی تا دریای مدیترانه را تهدید می‌کند. دوره‌ی بازگشت طوفان‌های سهمگین مانند چیزی که در سال ۱۹۹۸ در هندوراس اتفاق افتاد، کوتاه تر شده است.در شب ۲۸ اکتبر سال ۱۹۹۸ طوفان میتچ به هندوراس هجوم آورد. این بدترین گردباد در قاره‌ی آمریکا در ۲۰۰ سال گذشته بوده است. تنها در مدت چند ساعت بارش ، برابر با یک سال از آسمان به زمین ریخت. این طوفان بیش از ۱۰ هزارکشته و دو میلیون بی خانمان بر جای نهاد. تا این شب وحشتناک، ساکنان هندوراس خود را هیچ‌گاه در خطر نمی‌دیدند. آنها گمان می‌کردند سرزمینشان دورتر از مسیری است که طوفان تا آن زمان در نوردیده بود. امروزه وضع اما به گونه‌ی دیگری است.»

تغییرات جوی دلیلی برای جنگ؟

هیئت مشاوران علمی برای تغییرات جهانی محیط زیست (WBGU) که با آلمان در مسائل جوی به طور منظم رایزنی می کند، از هم اکنون به پی آمدهای احتمالی سیاسی و اجتماعی تغییرات جوی می‌اندیشد. در پائیز سال ۲۰۰۷ گزارشی از سوی این نهاد منتشر خواهد شد با نام "جهان در دگرگونی- خطر امنیتی تغییرات جوی". در این گزارش، WBGU حالتی را در نظر می‌گیرد که جامعه‌ی جهانی همچنان در زمینه‌ی حفاظت از جوزمین شکست بخورد و با این تصور به ارائه‌ی یک سناریوی ترسناک و تاریک می پردازد.

بر اساس برآوردهای دانشمندان، پیامدهای تغییرات جوی خشونت و ناپایداری را به دنبال خواهد داشت، زیرا تغییرات جوی به طور فزاینده‌ای باعث بروز اختلاف و شکاف در سیاست بین‌المللی می‌شوند. این تغییرات، بحران‌هایی در زمینه‌ی توزیع در میان کشورها و در درون تک تک آنها را درپی خواهند داشت؛ بحران‌هایی بر سر توزیع آب، خاک، یا بحران‌هایی برای غلبه بر سیل مهاجرتی یا بر سر پرداخت غرامت میان مسببان اصلی تغییرات جوی و کشورهایی که بیش از همه اثرات ویرانگر این تغییرات دامن آنها را می گیرد.

از سوی دیگر می‌توان گفت که گزارش کارشناسانه‌ی WBGU نشان می‌دهد که تغییرات جوی می‌توانند بهانه‌ای باشند برای همبسته کردن جامعه‌ی جهانی. برای این منظور جامعه‌ی جهانی می‌بایست به این تغییرات به عنوان یک تهدید برای بشریت بنگرد و از طریق یک سیاست پر انرژی که همه‌ی کشورها بر سر آن توافق دارند در محدود کردن اثرات این تغییرات تلاش کند.

امروزه دیگر نمی‌توان از توقف یا بازگشت سخن گفت. شکست سازمان ملل متحد در سیاست‌های جوی این پرسش را پیش می‌آورد که آیا جامعه‌ی جهانی پیش از آن که تغییرات جوی تبدیل به خطری امنیتی شوند، موفق به مهار آن خواهد شد؟