باستان شناسان و جزيره ی کيش

�ر درياها و جزيره های آن که گذرگاه کشتی های بازرگانی و نيز جنگی بوده اند، انجام پذيرد.

اگرچه در آغاز دهه ی ۹۰ میلادی گروهی از باستان شناسان ايرانی در جزيره ی کيش دست به کند و کاو زدند تا بازمانده های تمدن و فرهنگ اين جزيره ی کوچک را که روزگاری چون مرواريدی پرشکوه در خليج فارس می درخشید، و يکی از معروفترين و ثروتمندترين جزيره های خليج فارس بشمار می رفت از دل خاک بيرون بکشند، اما متاسفانه چند سالی ست که کار کند و کاو به بن بست رسيده است.

درباره ی واژه ی کيش، فرهنگ نويسان گذشته و تاريخ نگاران داستانهايی نوشته اند که نمی توان آنها را معتبر دانست. در فرهنگ «انجمن آرای ناصری» آمده است که: «کيش نام جزيره ای ست که آن را جزيره ی دراز نيز می خوانند و وجه تسميه ی اين نام اينکه، چون از دور نظر کنند به شکل کيش، يعنی تيردان، می نمايد و عربها آن را معرب کرده و قيس نامند.»

صرف نظر از داستانها و افسانه هايی که درباره ی اين جزيره گفته می شود، از پيشينه ی تاريخی و فرهنگی آن در پيش از اسلام چيزی در دست نيست. تنها به اين واقعيت بسنده کرده اند که جزيره ی کيش در دوره ی حکومت ايلخانان و نيز اتابکان از اعتبار برخوردار بوده است و بويژه در روزگار اتابکان شهرت کيش تا دورترين نقاط جهان رسيده و بازرگانان از گوشه و کنار جهان، از چين، هند، بصره و بغداد و نيز سرزمين های دورتر به اين جزيره روی می آوردند تا کالاهای خود را بفروشند و در عوض کالاهای ديگری را که نياز داشتند بخرند و به کشورهای خود ببرند.

بزرگترين و معروفترين بندر اين جزيره که در قرن هفتم هجری کشتی های بازرگانی در کنار آن پهلو می گرفتند، «هوريره» بوده است که هنوز بازمانده های آن به درازای نزديک به ۳ کيلومتر و پهنای ۱ کيلومتر در کنار ساحل سنگی جزيره ديده می شود. در همين جاست که باستان شناسان کارهای کند و کاو خود را آغاز کرده اند. آثار بازمانده از ديوارها، طاقها، پلکانهای سنگی و گذرگاه های زيرزمينی و نشانه هايی از باروهای قلعه ی نظامی و نيز انبارهايی که در آنها آذوقه نگهداری می کردند، همه نشان از اهميت و آبادانی جزيره ی کيش در روزگاران گذشته دارند.

بدرستی معلوم نيست که از چه روزگاری جزيره ی کيش رو به ويرانی نهاد و اهميت خود را از دست داد، اما از نيمه ی دوم قرن بيستم بار ديگر توجه به اين جزيره جلب گرديد. چنانچه نخست در زمان سلطنت محمدرضاشاه پهلوی چند هتل و جايگاههايی برای تلخيص ساخته شد و پس از آن نيز با شناختن آن به عنوان يک بندر آزاد می رود تا تبديل به يکی از جايگاههای جلب توريست گردد.

گروه باستان شناسان ايرانی در يک دهه ی پيش کوشيدند تا در کند و کاوهای خود آنچه را که روزگاری اين جزيره را به اوج شهرت رسانيده بود، بيابند. در اين کند و کاوهها سه رشته قنات به طول ۱۵ کيلومتر که گرداگرد جزيره کشيده شده اند و بيش از ۲هزار سال از حفر آنها می گذرد، يافت شدند که خود نشان از آن دارند که کيش پيشينه ای بسيار کهن تر از آنچه که تاکنون تصور می شده، دارد. همچنين در کند و کاوهها يک ساختمان قديمی بنام «منزل شيخ»، بازمانده از روزگار قاجار يافته شده است که قرار است طبق قرارداد با «ميراث فرهنگی» برای موزه و نيز مسجد آماده شود.

همچنين باستان شناسان يک قلعه ی کهنسال يافته اند که از شيوه ی ساخت و نيز از کاشی های بکار رفته در آن می توان دريافت که بازمانده از روزگار ايلخانان است. افزون بر اين قلعه ی بزرگ که مجهز به واحدهای آبرسانی ست، يک حمام نيز از دل خاک بيرون کشيده شده است که گمان برده می شود يکی از قديمی ترين حمامهای موجود در ايران باشد.

«محمود موسوی»، سرپرست گروه کاوشگران برآن است که اين حمام ۲ دوره ی تاریخی را پشت سر گذارده است. نخست دوره ی ايلخانان در سده های هفتم و هشتم هجری و سپس دوره ی تيموريان در سده های پسين تر. اکنون چندسالی ست که کار کند و کاوهای باستان شناسی متوقف شده است.

پرويز حمزوی