بازار کتاب ایران در سالی که گذشت

طبق آماری که در پایان سال گذشته از سوی "وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی" منتشر شد، در سال ۱۳۸۷ نزدیک ۵۴ هزار عنوان كتاب در ایران منتشر شده است. از اين رقم حدود ۱۲ هزار عنوان آثار ترجمه و بیش از ۴۲ هزار عنوان آثار تاليفی بوده است. بیش از ۴۲ هزار عنوان كتاب یعنی بیش از ۴ پنجم از کتابها در تهران انتشار يافته است.

بنا به آمار اخیر نزدیک ۲۳ هزار عنوان كتاب برای نخستین بار به چاپ رسیده، بنابرین شمار کتاب‌های تجدید چاپ بیشتر بوده است. شمارگان كل كتاب‌های سال ۱۳۸۷، بیش از ۲۱۰ ميليون بوده و بنابرین شمارگان متوسط کتاب نزدیک ۴ هزار نسخه بوده است.

براساس اين گزارش، كتاب‌های منتشرشده در حوزه دين با بیش از ۱۰ هزار عنوان كتاب، بالاترين عرصه نشر کتاب بوده است. یعنی از هر پنج کتاب، یک کتاب به مسائل اسلامی پرداخته است. بالاترین تیراژ نیز به کتاب‌های دینی تعلق داشته است.

این یکی از نکات مهمی است که ناشران حرفه‌ای بر آن انگشت می‌گذارند. درست است که جمهوری اسلامی از نشر کتاب حمایت می‌کند و با اعطای یارانه‌های نقدی و به صورت کاغذ ارزان، به یاری ناشران می‌شتابد، اما حمایت دولتی به هر ناشر و هر کتابی تعلق نمی‌گیرد. تنها آثاری از عنایت خاص برخوردار می‌شوند که به نحوی در خدمت نظام و عقاید حاکم باشند.

در ایران به طور رسمی حدود ۴ هزار ناشر پروانه نشر کتاب دارند، اما تنها حدود ۱۲۰ ناشر فعال هستند، و تنها ناشرانی از کار خود رضایت کامل دارند که آثاری در همراهی با عقاید حکومتی منتشر کنند.

کیفیت پایین کتاب و رکود کتابخوانی

برخی از کتاب‌های عامه‌پسند در شرایطی خاص به فروشی بالا دست می‌یابند، و اگر کتاب ارزشمندی منتشر شود، با وجود قیمت بالا با استقبال گسترده کتاب‌خوان‌ها روبرو می‌شود. اما به خاطر شدت گرفتن مراقبت دولتی و اعمال ممیزی، انتشار آثار ادبی به ویژه در عرصۀ ادبیات داستانی، کاهش یافته است. ناشران انتقاد می‌کنند که آثار نویسندگان مطرح و جدی به سختی از ارشاد جواز نشر دریافت می‌کند. فشارهای مداوم که مؤلفان را به خودسانسوری سوق می‌دهد، از سویی از علاقه خوانندگان می‌کاهد و از سوی دیگر نویسندگان را دلسرد و نومید می‌کند.

گرانی کتاب و کمبود کتابفروش

طبق بررسی‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سراسر ایران حدود سه هزار کتابفروشی فعالیت دارند. بسیاری از فروشگاه‌ها در کنار اجناس دیگر، کتاب نیز عرضه می کنند، و بنابرین کتابفروشی مستقل به حساب نمی‌آیند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین گزارش داده که از شمار کتابفروشی‌های مستقل به علت مشکلات اقتصادی پیوسته کاسته می‌شود. به علاوه بیشتر کتابفروشی‌ها در تهران و شهرهای بزرگ فعالیت دارند و بسیاری از شهرستان‌ها از کتابفروشی‌های مستقل محروم هستند.

قیمت کتاب نیز هر سال بالاتر می‌رود و کتاب رفته رفته به کالایی لوکس بدل می‌شود. کارشناسان این امر را برای جامعه‌ای که عادت کتاب‌خوانی در آن رشد نکرده، فاجعه‌بار می‌دانند. به علاوه بیشتر کتاب‌های جدی و پرمایه هستند که از گرانی زیان می‌بینند، زیرا نه تیراژ بالایی دارند و نه از حمایت دولتی استفاده می‌کنند.