اول دسامبر ، روز جهانی ايدز
۱۳۸۴ آذر ۱۰, پنجشنبه
ایدز که تا سال ۱۹۸۱ در جهان شناخته نبود تا سال ۱۳۶۶ «رسما» در ایران وجود نداشت. پس از این تاریخ نیز که شناسایی نخستین مبتلای به ایدز در ایران تایید شد این بیماری تا مدتها بیماری فرهنگ منحط غربی و تجلی رفتار جنسی بی‌بند و بار به حساب می‌آمد. به همین دلیل یکی از اولین اقداماتی که برای پیشگیری از ابتلای به ایدز انجام شد پخش بروشورهایی در فرودگاه و میان مسافران به کشورهای خارجی بود که در آن به‌ویژه نسبت به رعایت بهداشت در روابط جنسی هشدار داده می‌شد. ایدز مانند زنان خیابانی و روسپیگری از معضلاتی است که وجود آن تا مدتها در جمهوری اسلامی انکار می‌شد.
امروز گرچه به مناسبت روز جهانی ایدز در ایران مراسم و همایشهای متعدد برگزار می‌شود، آمار رسمی‌ای که بیانگر واقعیت‌های شیوع این بیماری و ابعاد گسترش آن باشد ارائه نمی‌شود. ایدز مهلک‌ترین بیماری عصر مدرن است. بیماری‌ای که در کمتر از ربع قرن که از شناختنش می‌گذرد بیش از بیست و چهار میلیوین قربانی گرفته؛ قربانیانی بیشتر از قربانیان طاعون قرن نوزدهم و کشته شدگان دو جنگ جهانی. سازمان بهداشت جهانی آسیا، اروپای شرقی و جنوب آفریقا را آسیب‌پذیرترین مناطق جهان می‌داند. در میان این مناطق آفریقا با داشتن بیش از دو سوم مبتلایان آلوده‌ترین منطقه است و آسیا و اروپای شرقی بیشتر از سایر نقاط در معرض خطرند.
آمار ارائه شده از سوی وزارت بهداشت در ایران با آمار دیگر نقاط جهان همخوانی ندارد. در حالی که بنا بر آمار سازمان جهانی بهداشت ۸۰ درصد انتقال ویروس ایدز از راه آمیزش جنسی صورت گرفته، و ۶۰ درصد از مبتلایان زنان هستند در ایران مطابق آماری که وزارت بهداشت در تیرماه سال جاری منتشر کرده اعتیاد تزریقی با شیوع ٣/٨٦ درصد، و تماس جنسی با ٩/٩ درصد از شایع‌ترین راههای آلودگی هستند و از١٠ هزار و ٢٦٥ نفری که شناسایی شده‌اند زنان تنها ۵ درصد را شامل می‌شوند.
اخیرا آمار جدیدتری به وسیله‌ی عباس صداقت رییس اداره كنترل ایدز مركز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی منتشر شده است. او روز ۱۸ آبانماه به خبرگزاری ایرنا گفته: «طبق آخرین آمار تا پایان مهر ماه سال جاری، ١١ هزار و ٩٣٠ نفر در كشور به ویروس ایدز مبتلا شدند.» و اعلام کرده که «۶۱/۵ درصد این بیماران از طریق اعتیاد ترزیقی و۷/۶ درصد از راه تماس جنسی» به ایدز مبتلا شده‌اند.
آماری که تاکنون اعلام شده نمی‌تواند آمار واقعی باشد. این نکته‌ای است که بسیاری از کارشناسان و حتا مسئولان به آن معترف‌اند. چندی پیش محمد مهدی گویا کارشناس مسائل ایدز و از معاونان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی گفته بود «این آمار مربوط به زندان‌هاست و آمار واقعی باید چیزی بین سی تا چهل هزار نفر باشد.» این در حالی است که دكتر اسماعیل نسب معاون درمانی دانشگاه علوم پزشكی كردستان چند روز پیش در جلسه ستاد بزرگداشت روز جهانی ایدز در سنندج اعلام کرد «بر اساس آمار در كشور ١١ هزار فرد ایدزی داریم ولی واقعیت حدود ٦٠ تا ۷۰ هزار فرد ایدزی را نشان می‌دهد.» همچنین هستند کارشناسانی که معتقدند این برآوردها که بر مبنای فرمول‌های سازمان بهداشت جهانی انجام می‌شود دقیق نیست و موسسات تحقیقی معتبری از جمله مرکز تحقیقات دانشگاه هاروارد بر این نظرند که تعداد واقعی مبتلایان را باید ۱۰ برابر موراد شماخته شده حساب کرد. که بر این اساس تعداد بیماران مبتلا به ویروس ایدز در ایران را باید بیش از صد هزار نفر دانست.
بنا بر آمار رسمی در استان کردستان ٣٠٢ نفر به ویروس ایدز مبتلا هستند. اما رییس دانشگاه علوم پزشكی كردستان، علیرضا دلاوری، پنجم آذر ماه، به ایرنا گفته «با توجه به كم شماری آماری كه در جامعه وجود دارد انتظار داریم كه این رقم به حدود ١٥٠٠ نفر در استان برسد.»
در سال‌های اخیر در ایران فعالیت‌های بیشتری در ارتباط با ایدز و برای آگاه سازی و پیشگری انجام شده است. استان کرمانشاه را یکی از استانهای پیشتاز در این زمینه باید محسوب کرد. جمعیت هلال احمر این استان در سال ۱۳۸۲ مرکز برای پیشگیری و اطلاع‌رسانی تاسیس کرده که سرمشقی برای استانها دیگر نیز بوده است.
مسوول مرکز مشاوره بیماریهاى رفتارى جمعیت هلال احمر کرمانشاه الهام قنبریان به خبرگزاری سلام گفته: «موفق عمل کردن استان در این خصوص موجب شده که بسیارى از مسئولان استان هاى مختلف کشور و حتى افرادى از خارج از کشور از جمله از یونیسف و سازمان بهداشت جهانى براى اطلاع از چگونگى عملکرد این سازمان و استفاده از دستاوردهاى آن به ما مراجعه کنند..»
ایدز بیماری قابل علاجی نیست و پیشگیری بهترین راه مقابله با آن است. مطابق آمار سازمان بهداشت جهانی در اسیا ۸ میلیون و ۳۰۰ هزار مبتلای به ایدز وجود دارد و رشد تعداد مبتلایان در بعضی نقاط به ۲۰۰ درصد می‌رسد. بسیاری از کارشناسان ایران را از مناطقی می‌دانند که در معرض گسترش ابتلا به ایدز قرار دارد و به همین دلیل تدابیر پیشگیرانه و آگاهی رسانی در این زمینه از ملزومات مسلم می‌دانند.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران
****
قول‌هاى توخالى
آمار مبتلايان به بيمارى ايدز تكان دهنده است. اكنون بيش از ۴۰ ميليون نفر در سراسر جهان به ويروس ايدز مبتلا هستند. در حالى كه تقريبا يك ميليون نفر از امكانات درمانى برخوردارند، سى و نه ميليون كودك، زن و مرد در سالهاى آتى در قاره هاى آسيا و آفريقا بر اثر اين بيمارى جان مى سپارند. انسانهائى كه به محض بروز نخستين علائم بيمارى از سوى جامعه ترد ميشوند. به اين انسانها هيچ كمكى صورت نمى گيرد و كسى نمى داند وضعيت كودكان آنها چگونه خواهد بود.
تنها در آفريقا اكنون ۱۵ ميليون كودك يتيم وجود دارد كه اين كودكان پدر، مادر و يا والدين خود را بر اثر ايدز از دست داده‌اند. اين در حالى است كه در برنامه مبارزه با ايدز سازمان ملل كه به «سه + پنچ» موسوم شده و همه يكصد و نود و دو عضو سازمان بهداشت جهانى آن را به امضا رسانده‌اند، قرار بر اين بود كه تا سال ۲۰۰۵ ميلادى سه ميليون نفر از مبتلايان به ايدز تحت مراقبت‌هاى پزشكى قرار گرفته باشند. اكنون به پايان سال ۲۰۰۵ نزديك می‌شويم و تازه يك ميليون نفر از اين امكان برخوردار شده‌اند.
كشورهاى فقير جهان براى اتخاذ تدابيرى عليه ايدز همچون برنامه‌هاى آموزشى و روشنگرى در بين مردم، انجام آزمايش ايدز، تحقيقات در اين زمينه و يا حتى ارائه مراقبت‌هاى پزشكى از توانائى مالى برخوردار نيستند و نياز به كمك‌هاى جامعه جهانى دارند. اما تجربه نشان داده كه همواره قول‌هاى زيادى در اين زمنيه داده شده‌اند اما كمتر به آن عمل شده است. و اين تنها محدود به معضل ايدز نيست، بلكه هشت هدف هزاره توسعه كه جامعه جهانى قصد دارد تا سال ۲۰۱۵ به آن دست يابد مانند رفع موانع تجارى، كمك‌هاى مالى عمرانى و غيره كه تقليل پنجاه درصدى ايدز نيز در ميان آن اهداف ديده می‌شود، شامل همين موضوع می‌شوند.
در كشورهائى كه داراى توانائى مالى هستند، نيت خوب بسيار مشهود است، اما از پرداخت صورتحساب‌ها، خوددارى می‌كنند. براى مبارزه با ايدز اكنون هجده ميليون دلار كمبود بودجه وجود دارد، اين در حالى است كه قول ۲۷ ميليارد دلار كمك مالى داده شده بود، اما پس از آن تنها ۹ ميليون دلار به حساب سازمان بهداشت جهانى واريز گرديد.
ايدز اكنون ديگر مرز و فقير و غنى نمى‌شناسد. در دهكده جهانى، مبارزه با اين بيمارى فراگير نياز به يك همبستگى جهانى نيز دارد. صدور قطعنامه و ابراز نيت ديگر كافى نيست.
بی‌اعتنائی کنسرن‌های داروئی به وضعیت کودکان جهان سوم
همزمان با روز جهانی مبارزه با ایدز، سازمان پزشکان بدون مرز کنسرن های داروئی را به خاطر عدم توجه به وضعیت کودکان جهان سوم به شدت مورد انتقاد قرار داد. این نهاد، از کنسرن ها خواست که در جهت تولید داروهائی که می تواند کودکان کشورهای فقیر را از مرگ نجات دهد بیشتر سرمایه گذاری کنند.
پژوهش های پزشکان بدون مرز نشان می دهد که میلیون ها کودک حامل ویروس ایدز، پیش از رسیدن به دو سالگی جان می بازند، زیرا داروهائی که می توانند بر طول حیات آن ها بیافزایند، در دسترسشان قرار نمی گیرد. در حال حاضر پزشکان بدون مرز ۵۷ هزار انسان آلوده به ویرس ایدز یا مبتلا به این بیماری را در ۲۹ کشور جهان تحت درمان دارند که ۳۵۰۰ نفر از آنان را کودکان تشکیل می دهند و ۸۰۰ نفر از آنان در کنیا زندگی می کنند.
هماهنگ کننده خدمات درمانی پزشکان بدون مرز می گوید: "نتیجه فعالیت ها رضایتبخش بوده است، اما ما مبارزه ای سخت را در پیش داریم". وی، درباره مشکل عدم دسترسی به داروهای مناسب کودکان می افزاید: «پزشکان معالج، از آنجا که به قرص های دزبندی شده برای کودکان دسترسی ندارند، ناچارند قرص ها را خرد کنند و این سبب می شود که دز دارو دقیق نباشد. تجویز دارو در دز پائین می تواند سبب مقاومت ویروس شود و دز بالا نیز برای کودکان مضر است.»
در واقع شربت ها یا پوردهائی نیز هستند که می توانند به جای قرص مصرف شوند. اما مشکل آنجا است که کودکان باید سه نوع از این شربت ها و پودرها را در اندازه های مختلف مصرف کنند که مزه آن ها نیز اغلب خوشایند نیست. از سوی دیگر، برخی از این داروها می بایست در یخچال نگهداری و به هنگام مصرف در آب آشامیدنی حل شوند. در حالی که بسیاری از مردم کشورهای فقیر نه به یخچال دسترسی دارند و نه به آب آشامیدنی سالم.
مشکل دیگری که پیشگیری و درمان بیماری ایدز را در نوزادان دشوار می کند، این است که روش های آزمایش موجود یا در دسترس کشورهای فقیر نیست و یا چنان گران است که خانواده ها توان پرداخت هزینه آن را ندارند. آزمايشهاى معمولی که سبب تشخیص بیماری می شود، نمی تواند در مورد کودکان زیر ۱۸ ماهه اعمال شود.
کودکان شیرخواره ویروس منتقل شده از مادر را در خود حمل می کنند و با آزمایش های موجود نمی توان تشخیص داد که عامل اصلی انتقال ویروس کیست و خود کودک هم مبتلا شده است یا نه. به این ترتیب تا زمانی که روش های آزمایش متداول برای تمام نوزادان جهان ایجاد نشده و داروهای مناسب برای نوزادان در اختیار همگان قرار نگرفته است، همچنان میلیون ها کودک پیش از رسیدن به سن دو سالگی جان خود را از دست خواهند داد.
از هر ده کودکی که با ایدز به دنیا می آیند، ۹ نفر از آن ها در قاره آفریقا چشم بر جهان می گشایند. در این شرایط دردناک، به نظر پزشکان بدون مرز، از آنجا که تولید داروهای مناسب و تحقیق در مورد روش های تشخیص ضروری در آفریقا سود آور نیست، کنسرن ها در این امر سرمایه گذاری نمی کنند.
هماهنگ گننده خدمات درمانی پزشکان بدون مرز می گوید: «ایدز، درنتیجه پیشرفت های علمی، امروز به یک بیماری قابل درمان تبدیل شده است. بسیاری از کودکان می توانند با داروهای مناسب به زندگی عادی ادامه دهند، اما تعداد بی شماری همچنان انتظار این داروها را می کشند.»
به موازات انتقاد شدید پزشکان بدون مرز، رئیس انجمن پژوهشگران صنایع داروئی در برلین می گوید: «بخش های تحقیقاتی تولیدکنندگان دارو در نظر دارند تا سال ۲۰۰۹ میلادی هشت ماده موثر در مبارزه با بیماری ایدز را برای عرضه به بازار آماده کنند، مشروط به آن که مسئولان اجازه این کار را به آن ها بدهند.»
وی می افزاید: «آماده ساختن یک داروی تازه، برای مبارزه با ایدز به طور متوسط به ۸۰۰ میلیون یورو سرمایه گذاری و ۱۰ تا ۱۲ سال وقت نیاز دارد.»
اما به گزارش سازمان بهداشت جهانی، تنها در سال جاری ۴ ميليون و ۹۰۰ هزار نفر بر تعداد آلودگان به ویروس ایدز افزوده شد و ۳ میلیون و ۱۰۰هزار نفر از مبتلایان جان سپردند که ۵۰۰ هزار نفر از آنان زن یا کودک بودند. ۶۴درصد از آلوده شدگان تازه به ویروس ایدز در جنوب افریقا زندگی می کنند و همین امر نشان می دهد که مبارزه با ایدز به ویژه در آفریقا تا چه حد حیاتی است.