انقلاب در زندگی روزمره

رسانه های ارتباطی جديد، در يک دهه گذشته، سيمای کل جهان را دستخوش دگرگونی نموده اند، اما ی ترديد تغييراتی به مراتب اساسی تر را بويژه در کشورهای اسلامی پديد آورده اند.

در کشورهايی که نقش سنت و مذهب در آنها هنوز بسيار نيرومند است و پاسداری از ارزشهای کهن اهميت زيادی دارد و جامعة مدنی از قوام يافتگی چندانی برخوردار نيست، رسانه های ارتباطی جديد، اين امکان را ايجاد کرده اند، تا در مقياسی چشمگير، به محدوديت های سياسی و اجتماعی ناشی از مناسبات اقتدارگرايانه سنتی در اين جوامع خدشه وارد شود و گستره ها و همايشهای تازه ای برای مشارکت لايه های مختلف اجتماعی در روندهای روحی و فرهنگی و سياسی فراهم گردد.

طبق ارزيابی کارشناسان شرکت کننده در اين کنفرانس، درست در زمانی که تأملات جدی برای يافتن راهها و اشکال تقويت جامعه مدنی و گسترش دمکراسی و حقوق بشر در حوزه کشورهای اسلامی در جريان است، نقش رسانه های ارتباطی جديد، در ژرفابخشی به اين فرآيند، اهميتی فوق العاده می يابد.

اينترنت و ساير وسائل ارتباطی صوتی و تصويری ماهواره ای، از قبيل تلفنهای همراه و کانالهای تلويزيونی آزاد، بويژه برای نسل جوان کشورهای اسلامی اين امکان را فراهم ساخته اند که ارتباطات خصوصی خود را گسترش بخشند و آن را فراسوی کنترل اجتماعی و خانوادگی تحکيم کنند. اين امر به شکل گيری و تقويت فرديت جوانان ياری می رساند و تقسيم بندی ها و مرزبندی های سنتی جامعه بر پايه جنسيت را تضعيف می نمايد. کافه های اينترنتی که در کشورهای اسلامی گسترش بيسابقه ای يافته اند، به مراکز جديدی برای افکار عمومی تبديل شده اند و فضاهای تازه ای برای ارتباطات اجتماعی ميان دختران و پسران ايجاد می کنند.

از اواسط دهه ۹۰ ميلادی، بيش از ۱۰۰ کانال تلويزيونی ماهواره ای در کشورهای عربی تأسيس شده است. اين کانالها که در همه کشورهای عربی برنامه پخش می کنند و مراکز برخی از آنها در اروپا يا آمريکا قرار دارد، رقيب جدی کانالهای تلويزيونی محلی به حساب می آيند و نقش کانونی دولتها را در داشتن انحصار وسائل ارتباط جمعی تضعيف می نمايند.

فاطمه مرنيسی، جامعه شناس مراکشی که در دانشگاههای اروپا و آمريکا نيز تدريس کرده است، طی سخنرانی افتتاحيه خود در کنفرانس يادشده، از جمله به نقش اينترنت و برنامه های تلويزيونی ماهواره ای در کشورهای منطقه اشاره کرد و گفت که: کشورهای اسلامی اکثرا" از ترکيب جمعيتی بسيار جوانی برخوردارند. برای نمونه ۸۰ در صد جمعيت کشور مراکش را جوانان زير ۲۵ سال تشکيل می دهند.

اگر سانسور دولتی نقش وحشتناکی در عقب نگه داشتن مردم اين منطقه داشته است، ارتباطات جديد و ماهواره ای، سلطه اين سانسور را در هم شکسته است. از طريق رسانه های ارتباطی جديد، انحصار دولت در امر خبررسانی و نيز اقتدار معنوی نخبگان فکری در امر آموزش اين جوامع فروريخته، تکثرگرايی و ايده های دمکراسی گسترش يافته و اين تفسير ليبرال از اسلام که دين را فقط در هماهنگی با خواسته های مردم و نيازهای يک جامعه مدرن می توان تقويت کرد، کم کم جای خود را باز نموده است. با اين حال، هنوز از طرف نيروهای محافظه کار در اين کشورها که رسانه های ارتباطی جديد را، هجومی عليه ارزشهای سنتی تفسير می کنند و نگران از دست رفتن اخلاق و معنويات هستند، مقاومت بسياری وجود دارد.

به گفته مرنيسی، تکثرگرايی ناشی از تأثيرات اينترنت و ارتباطات ماهواره ای، به تحکيم جامعه مدنی در کشورهای اسلامی ياری می رساند و بويژه برای زنان اين کشورها، نقشی رهايی بخش از زير سلطه مناسبات مردسالارانه ايفاء می کند. در نمونه مصر که مهمترين کشور عربی است، می توان به وضوح ديد که از ۸۰ هزار نفری که در عرصه ارتباطات مدرن اشتغال دارند، نزديک به نيمی از آنان را زنان تشکيل می دهند. اين امر با توجه به اينکه بيش از ۴۰ در صد جمعيت کشورهای عربی را زنان تشکيل می دهند، از اهميت درجه اول برخوردار است و افقهای تازه ای برای رشد فرهنگی در اين کشورها می گشايد.

بهرام محيی گزارشگر صدای آلمان در برلين