اسلام و گفتگوى فرهنگ ها در آلمان

مسلمانان و جهانِ غرب، و از سوى ديگر، نظارت و كنترل شديد افراط گرايان مسلمانى كه در آلمان زندگى مى كنند، به خاطر خنثى كردن اقدامات خشونت گرايانه احتمالى آنها.

وزارت امور خارجه آلمان با استخدام بسيارى از كارشناسان امور اسلام و كشورهاى مسلمان سعى در گسترش گفتگوهاى فرهنگى ميان اين كشور با كشورهاى مسلمان كرده. شبكه اينترنتى قنطره، كه در آن صداى آلمان نيز همكارى مى كند، با توضيحات مختلف، به همين مباحث مى پردازد.

گونتر مولاك، يكى از ديپلمات هاى برجسته ى وزارت امور خارجه آلمان است. او پست هاى متفاوتى در خاورميانه و نزديك داشته و حال به علت همين تجربه غنىِ خود ، كارشناس امور كشورهاى اسلامى در وزارت امور خارجه آلمان شده است. وظيفه ى گونتر مولاك، تبادل نظر و گفتگو با ديدگاه هاى اسلامى در كشورهاى مسلمان جهان است و بوجود آوردنِ جوى كه بتوان با تكيه بر آن سوءتفاهم هاى موجود را برطرف ساخت. سوء تفاهم هايى كه بخصوص پس از رخداد تروريستى يازدهم سپتامبر و متعاقب آن جنگ در افغانستان و عراق به اوج خود رسيده اند. مولاك خود در اين مورد مى گويد:
“گفتگوهاى فرهنگى با كشورهاى اسلامى در حال حاضر اگرچه اهميت بيشترى نسبت به گذشته پيدا كرده، اما مشكل تر از سابق شده. ما در حال حاضر در كشورهاى عرب زبان و در مجموع در جهان اسلام، با روند شديد مخالفت با سياست هاى آمريكائى ها روبرو هستيم. سياست آمريكا در عراق و همچنين سياست اين كشور در بحران موجود ميان فلسطينيان با اسرائيل ، موجب شده كه كشورهاى اسلامى در مجموع، نسبت به غرب موضع گيرىِ خصمانه اى بگيرند و به سياست هاى آمريكا و در مجموع سياست هاى غرب با بى اعتمادى و ناباورى برخورد مى كنند.”

فقط مسلمانان جهان نيستند كه تصويرى دشمنانه از غرب دارند. اين تنها اسامه بن لادن، رهبر شبكه تروريستى القاعده و همراهان او نيستند كه چنين ديدگاهى دارند، متاسفانه بسيارى از گروه هاى ميانه رو در كشورهاى مسلمان نيز چنين تفكرى دارند و تمايزى ميان نظرگاه هاى كشورهاى مختلف غربى نمى گذارند. مولاك در اين مورد مى گويد:
“در بسيارى موارد اين طوره كه مسلمانان جهان، نظرى كلى نسبت به غرب دارند و به همه كشورهاى غربى به طور يكسان انتقاد مى كنند، مثلا در درگيرى هاى فلسطينيان با اسرائيل در نوار غزه، اين يكسويه نگرى وجود داره، اما من خودم اين تجربه رو به دست آوردم كه به تدريج در كشورهاى اسلامى، تفاوت ميون سياست كشورهاى مختلف غربى روشن تر مى شه. مثلا بسيارى از نيروهاى مسلمان در كشورهاى مختلف، در رابطه با جنگ عراق و ديدگاه مخالف آلمان و فرانسه نسبت به اون، به ما گفتند كه شما دست كم دوست ما باقى مونديد و ما رو تنها نگذاشتيد.”

دوستى ديرين ميان اروپا و آمريكا آن قدر عميق است كه اجازه بروز مخالفت هاى جدى اروپائيان را در اظهار نظرهاى روزمره به سياست هاى آمريكا نمى دهد، اما همه مى دانند كه ميان ديدگاه اروپائيان و بخصوص آلمان و نظرات سياسى آمريكا تفاوت هاى جدى ديده مى شود. مولاك در مورد عمل و نه حرف، در روابط دو جانبه با كشورهاى اسلامى مى گويد:
“ما بايد دست از كنفرانس ها و نشست هاى گوناگون بر داريم، همان كنفرانس هايى كه در اونها بسيار مى گند و كم عمل مى كنند. ما بايد در عمل به تبادل نظر با كشورهاى مختلف در جهان اسلام بپردازيم و امكان مشاركت در كارهاى متفاوت رو پيدا كنيم. ما مى تونيم در زمينه هاى مختلفى با اين كشورها همكارى هاى مشترك داشته باشيم، مثلا در زمينه مسائل دانشگاهي، در زمينه مسائل زنان و جوانان و بخصوص در زمينه نهادينه كردن جامعه مدني. به همين جهت ما پروژه هاى بسيارى رو در دستور كارمون قرار داديم و تا به حال در اجراى اونا خيلى موفق بوديم و فكر مى كنم كه بايد به اونها ادامه بديم.“

آنچه در اجراى چنين طرح هاى مهم و مثبت اهميت دارد اين است كه اين اقدامات مشترك بايد برابرحقوق و عادلانه باشد، و نه از روى تكبر و خود بزرگ بينى كشورهاى غربي. همچنين آنچه بايد در نظر گرفت اين است كه نمى توان موفقيت چنين طرح هايى را در زمانى كوتاه به چشم ديد. مولاك در اين مورد مى گويد:
“نتيجه بخش بودن چنين طرح هايى، در كشورهاى مختلف متفاوته. يكى از مولفه هاى موفقيت آميز بودن چنين پروژه هايي، ميزان نهادينه شدن جامعه مدنى در كشورهاى مختلف اسلاميه. در بعضى كشورهاى اسلامي، مثلا ايران، كه در اونا جامعه ى باز مدنى وجود داره، مى شه همكارى هاى مشترك و موفقيت آميز گوناگونى در بخش هاى مختلف، مثلا در مناسبات دانشگاهى ايجاد كرد. اين در حاليه كه در ايران حتى دولت اسلامى رسما قدرت داره. اين شرايط اما در مورد بسيارى از كشورهاى عرب جهان وجود نداره، بخصوص
وقتى كه جامعه مدنى در اون كشورها وجود نداشته باشه و روابط تنها از طريق دولت ها
سامان بگيره. در چنين شرايطى امكان گفتگوهاى فرهنگى بسيار دشواره.”

گونتر مولاك مطمئن است كه گفتگوهاى فرهنگي، در صورتى كه نظام يافته انجام شود، در آينده به تغييراتى در جوامع اسلامى منجر خواهد شد، حتى اگر يك نسل طول بكشد. او يكى از شرايط موفق بودن اين طرح ها را علاقمندى طرفين، به انجام چنين گفتگوهايى مى داند. مولاك در اين مورد مى گويد:
“مطمئنا كسى كه بر مسند قدرت تكيه زده به سختى حاضر مى شه از مزاياى قدرتِ به دست آورده، بگذره. اما بايد در جريان گفتگو به چنين قدرتمدارانى فهماند، در صورتى كه خود خواسته، با مدرنيزه شدن جامعه موافقت نكنند، امكان تغييرات خشونت بار در كشورشون به وجود بياد و اونها از چنين شرايطي، هيچ نفعى نمى برند. پس بهتره براى طولانى تر كردن مدت قدرتمندى شون، به اصلاحات تن بدند و جامعه رو مدرنيزه كنند. و اين هدفى مشكل براى ماست تا در گفتگوهامون ضرورت اين تحولات رو براى پيشرفت اقتصادى و اجتماعى كشورشون يادآورى كنيم تا اونا خودشون به اين امر اعتقاد پيدا كنند و خودشون در اين راه گام بردارند.”

اما اين امر بسيار مشكل است. تا زمانى كه تفاوت ميان حرف و عمل در كشورهاى غربى، بخصوص ايالات متحده آمريكا، وجود دارد، نمى توان به چنين تحولى اميد بسيار داشت. مولاك در اين مورد مى گويد:
“وقتى از كشورهاى اسلامى خواسته مى شه، دمكراسى و حقوق بشر را در جوامع خود رعايت كنند و از طرف ديگه، مردم نقض صريح حقوق بشر را در عراق مشاهده مى كنند، ديگه كسى سخنان جورج بوش، رئيس جمهور آمريكا رو در اين مورد جدى نمى گيره.”