از سینمای صامت تا شاهرخ خان؛ صد سال بالیوود از دریچه دوربین

با اکران فیلم "راجا هاریشچاندرا" در روز ۲۱ آوریل ۱۹۱۳، نخستین سنگ بنای بالیوود گذاشته شد. این فیلم که داستانش برگرفته از اسطوره‌های هند بود، در حضور تماشاگرانى برگزیده به نمایش درآمد. در آغاز قرن بیستم میلادی مضامین فیلم‌های هندی و همچنین قطعات نمایشی در هند الهام‌گرفته از اسطوره‌‌های این کشور بودند. ناگفته نماند که ایفا نقش زنان را در آن دوران مردها برعهده داشتند.

داند ایراج گوویند پالکی (۱۹۴۴ − ۱۸۷۰) که با نام دادا صاحب پالکی نیز شهرت یافته، پدر سینمای هند محسوب می‌شود. مهمترین جایزه سینمایی این کشور نیز به نام اوست. او نخست در عرصه عکاسی فعالیت داشت تا اینکه کارل هرتز، یک شعبده‌باز آمریکایی آلمانی‌تبار او را با برادران لومیر (مخترعان سینما) آشنا کرد. با این آشنایی بود که تب فیلم پالکی را فراگرفت. او بیش از یکصد فیلم ساخت از جمله فیلم "راجا هاریشچاندرا".

سال ۱۹۳۱، سال تولد نخستین فیلم ناطق هندى است؛ فیلمى به نام Alam Ara (نور جهان) ساخته اردشیر ایرانی که موسیقی در آن نقشى مهم برعهده داشت، از همان موقع بود که عنصرى به فیلم‌هاى هندى اضافه شد که هنوز هم نقشى مهم و حتى تعیین کننده ایفا مى‌کند: موسیقی و آواز.

دویکا رانی (۱۹۹۴ − ۱۹۰۸) بانی نخستین جنجال و رسوایی در سینمای هند بود. بوسه‌ی چهار دقیقه‌ای او در فیلم "کارما" در سال ۱۹۳۳ سروصدای فراوانی در فضای محافظه‌کارانه‌ی هند در آن دوران برانگیخت. همسر او "هیمانشو رای" تهیه‌ی کننده فیلم بود و در دهه‌ی بیست میلادی قرن گذشته موافقت فرانتس اوستن، کارگردان آلمانی را به همکاری در هند جلب کرده بود.

مری اوانس (۱۹۹۶ − ۱۹۰۸) نخستین ستاره خارجی سینمای هند محسوب می‌شود. او در سال ۱۹۳۵ نقش "نادیای جسور" را در فیلم "هونتروالی" (زنی با شلاق) ایفا کرد. تخصص این هنرپیشه موطلایی استرالیایی بازیگری در فیلم‌های اکشن و پرهیجان بود. البته او را یکی از اسطوره‌های مبارزات آزادی‌بخش هند و سمبل برابری حقوق زنان نیز می‌دانند.

راج کاپور (۱۹۸۸ − ۱۹۲۴)، بازیگر و کارگردان پرآوازه هندی سینمای کشورش را از دهه پنجاه میلادی به بعد در فراسوی مرزهای هند به شهرت رساند. او در اتحاد جماهیر شوروی سابق، در کشورهای بلوک شرق و چین هم به ستاره‌ای بزرگ بدل شد، چرا که فیلم‌های او به ویژه فیلم "آواره"، محصول ۱۹۵۱، از عناصر انتقادی‌اجتماعی برخوردار بودند.

فیلم "مادر هند" که در سال ۱۹۵۷ به پرده سینماها راه یافت، نخستین فیلم هندی است که نامزد دریافت جایزه اسکار شد. "نرگس دوت" که در بسیاری از فیلم‌های راج کاپور نیز حضور داشته، در فیلم "مادر هند" نقش مادری به نام رادا را ایفا می‌کند که علیرغم فقر و بی‌عدالتی‌های اجتماعی فرزندانش را بزرگ می‌کند.

فیلم شعله که در سال ۱۹۷۵ اکران شد، نخستین فیلم هندی است که حال و هوای فیلم‌های وسترن را دارد. با این فیلم بود که آمیتاب باچان، دهر مندرا، هِما مالینی و امجد خان به ستارگان بزرگ سینمای هند بدل شدند. شعله تا به امروز موفق‌ترین فیلم سینمای هند محسوب می‌شود و اکثر کودکان هندی دیالوگ‌های این فیلم را از بر هستند.

ساتیاجیت رای (۱۹۹۲ − ۱۹۲۱) نخستین کارگردان هندی است که در سال ۱۹۹۲ جایزه اسکار برای یک عمر فعالیت هنری را دریافت کرد. نخستین فیلم او "پاتر پانچالی" که اقتباسی ادبی است و در سال ۱۹۵۵ ساخته شده، جایزه ویژه جشنواره کن را دریافت کرد. در سال‌های ۱۹۵۶ و ۵۹ دو قسمت بعدی این مجموعه ساخته شدند که به سه‌گانه آپو مشهور است. ساتیاجیت مهم‌ترین نماینده سینمای غیربالیوودی در هند محسوب می‌شود.

آشواریا رای، دختر شایسته جهان در سال ۱۹۹۴ که عروس آمیتاب باچان، اسطوره‌ی سینمای هند است، از محبوب‌ترین هنرپیشگان زن در هند محسوب می‌شود. او نخستین بازیگر زن هندی بود که به عضویت هیأت داوران جشنواره کن برگزیده شد.

فیلم "باج؛ روزی روزگاری در هند" در سال ۲۰۰۱ اکران شد. این اثر از جمله نخستین فیلم‌های بالیوودی است که نه تنها در هند و کشورهایی که سینمای هند در آنجا طرفداران بیشماری دارد به نمایش درآمد، بلکه پس از نامزدی جایزه اسکار به سینما‌های سراسر جهان راه یافت. منتقدان سینمایی نشریه معتبر تایم این فیلم را در فهرست بهترین فیلم‌های تاریخ سینما قرار داده‌اند.

الله رکها رحمان که به ای. آر. رحمان شهرت دارد از آهنگسازان و خوانندگان سرشناس سینمای هند به شمار می‌رود و در صف پرفروش‌ترین هنرمندان موسیقی جهان قرار دارد. او در سال ۲۰۰۹ برای موسیقی فیلم "میلیونر زاغه‌نشین" از جمله دو جایزه اسکار و یک جایزه گلدن گلوب دریافت کرد. ترانه متن این فیلم Jai Ho در نسخه‌ای دیگر تحت عنوان Your are my destiny در سراسر جهان سر زبان‌ها افتاد.

در یک دهه گذشته شاهرخ خان معروف‌ترین چهره‌سینمای بالیوود بوده است. تقریبا تمامی فیلم‌های او با موفقیت و محبوبیت روبرو بوده‌اند و او در سراسر جهان طرفداران بیشماری دارد. با محبوبیت او بود که فیلم‌های بالیوودی حتی به تلویزیون آلمان نیز راه یافت. در سال ۲۰۰۸ که او برای نمایش فیلمش در جشنواره برلیناله به پایتخت آلمان آمده بود، هزاران تن از هوادران او به استقبالش رفتند.