آيا انسانها تنها موجودات هوشمند اين فضاى بى‌كران هستند؟
۱۳۸۵ خرداد ۲۲, دوشنبه
شناخت ما از گستره گيتى، به كمك تلسكوپ‌هاى مجهز مراكز هوا و فضا پيمايى، هر روز بعد تازه‌ترى به خود مى‌گيرد. سالها و يا شايد قرنهاست كه انسان مى‌كوشد در اين افق لايتنهاى ردى از حيات پيدا كند. ما تنهاييم؟ آيا غير از ما موجودات كره زمين، نوع ديگرى از زندگى در اين جهان وجود دارد؟ آيا انسان تنها موجود زنده باشعور در كل گيتى است؟
اين سوالها هر چه باشند تازه نيستند، اما در چند سال اخير شكل ديگرى به خود گرفتند. در اين سالها سيارات بيشمارى خارج از منظومه شمسى شناسايى شده‌اند. سياراتى كه شايد حيات بر روى آنها در جريان باشد. يكى از ستاره‌شناسان آمريكايى به تازگى فهرستى منتشر كرده است كه شامل سياراتى است كه داراى شرايط اوليه و مناسب براى تشكيل حيات هستند. اومعتقد است، اگر تصور كنيم كه غير از ما در اين جهان پهناور موجودات زنده‌اى وجود دارند، بايد ديد اين زندگى كجا مىتواند جريان داشته باشد؟
مارگارت تورنبول (Margaret Turnbull) از رصدشناسان موسسه فضا شناسى كارنگى (Carnegie) واشينگتن، مدتهاست كه به دنبال يافتن پاسخ اين سوال است.” مى‌خواستم ببينم، كدام سيارات را بايد با دقت بيشترى مورد بررسى قرار داد. آسمان مملو از سيارگان است ما كه نمى‌توانيم همه را جستجو كنيم. در نتيجه بايد ديد كدام يك از اين سيارگان داراى ويژه‌‌گى‌هاى اوليه هستند، تا با تلسكوپ‌ها روى آنها دقيق‌تر شويم.“ اينطور كه كارشناسان حدس مى‌زنند بالاترين احتمال وجود حيات روى سياراتى متمركز است كه به كره زمين شباهت دارند. اين مشابه زمين در درجه نخست بايد در فاصله مناسبى از خورشيد قرار گرفته باشد.
مارگارت تورنبول: ”محيط زيستى كه در آن زندگى بتواند آغاز شود، جايى كه واجد يك شرط لازم است، آب روان. اگر فاصله سياره از ستاره مادر بيش از حد مجاز باشد، آب سطح سياره يخ مى‌بندد، حياتى پا نمى‌گيرد. اگر سياره نزديك به دور خورشيد بچرخد خيلى گرم خواهد بود، تمامى آب بخار مى‌شود، اين هم به طور كامل نابود كننده زندگى است. چيزى كه باقى مى‌ماند فاصله مشخصى است كه شرايط ايجاد حيات را بر روى يك سياره فراهم كند. تنها زمانى كه سياره‌اى در اين فاصله مجاز قرار گرفته باشد مىتواند حاوى آب باشد و بدين ترتيب زندگى بر روى آن مقدور خواهد بود.“
معيار بعدى زمان است. از زمان آغاز حيات روى كره زمين چهار ميليارد سال سپرى شد تا مدل هوشمندى از جانداران به تكامل رسيد. موجودى كه اكنون اين سوال را مى‌كند كه آيا جايى در اين گيتى، زندگى عقلانى در جريان است؟
مارگارت تورنبول: ”يك تمدن پيشرفته يك شبه پديدار نمى‌شود. به همين خاطر سيارگان جوان خارج از اين تحقيق‌اند. سيارگانى هم كه تحت تأثير ساير اجرام آسمانى قرار دارند نمى‌توانند مناطق ثابتى براى سكونت و تشكيل حيات باشند.“
با در نظر گرفتن اين نكات تورنبول به آناليز نقشه سيارات آسمانى پرداخته است. اين نقشه چندى پيش توسط ماهواره‌هاى Hipparcos هيپاركوس تهيه شده و شامل حدود صدوبيست هزار سياره و جزئيات اطلاعاتى در مورد فاصله مكانى و موقعيت آنهاست.
مارگارت تورنبول: ”من ابتدا سيارگان جوان را هم حذف كردم . مرز و نقطه آغاز را هم سه ميليارد سال در نظر گرفتم، دست كم زمانى كه لازم است تا حيات بصورت عقلانى و هوشمند شكل بگيرد. اين شرايط سيارگان سنگين را از فهرست خارج مي‌كند، آنهم تمامى ستارگانى وزن آنها يك برابرو نيم وزن خورشيد و يا بيشتر است. اينها در موقعيتى نيستند سه ميليارد سال پياپى دوام بياورند. در انتها مى‌بايست بدون استثنأ تمامى سيارگانى كه از نظر عناصر فلزى به اندازه كافى غنى نبودند، كنار بگذارم. كمبود عناصر فلزى روى اين سيارات مانع تشكيل حياتى مانند حيات كره زمين خواهد بود.“
در انتها تنها ليستى باقى مى‌ماند كه كمى بيشتر از هفده هزار سياره را در بر مى‌گيرد. ليستى كه مارگارت تورنبول سه سال پيش منتشر كرد. ستاره‌شناسان پس از انتشار اين ليست مجددأ به بررسى جزييات پرداختند. آخرين فهرست منتشر شده تنها شامل پنج گزينه است. پنج سياره‌اى كه احتمال مى‌رود زندگى بر روى آنها در جريان باشد. يكى از اين سيارات beta CVn است، سياره‌اى كه كمى سنگينتر از خورشيد است و بيست و شش سال نورى با ما فاصله دارد. اين سياره به قدرى روشن است كه با كمى دقت بعد از ظهر هم با چشم غير مسلح قابل ديدن است.
كارشناسان فضايى ناسا فهرست مارگارت تورنبول را به دقت بررسى كرده‌اند. چندين دهه است كه اين مركز ارتعاشات راديويى از فضا دريافت مى‌كند. ارتعاشات مصنوعىاى كه تنها مى‌توانند ساخته دست موجودات هوشمندى مانند انسان باشند. جستجو براى يافتن سرچشمه اين ارتعاشات و سيگنالها تا به حال بى‌نتيجه بوده است. اما به زودى تلاش جديدى آغاز خواهد شد. در حال حاضر در شمال سانفرانسيسكو شبكه فضايى از ماهواره‌ها در حال نصب هستند. شبكه‌اى شامل ۳۵۰ بشقاب ماهواره، كه در نخستين گام بر روى اين پنج سياره متمركز خواهند شد.