آلودگى هواى تهران معضل امروز و فردا
۱۳۸۳ اسفند ۱۲, چهارشنبها در شهرهاى اروپاست.
در حاليکه طرحهاى دولت براى جمع‌آورى خودروهاى فرسوده و کهنه به نتيجه‌اى اميدوارکننده نيانجاميده روزانه بيش از سه هزار خودرو و موتورسيکلت شماره‌گذارى مى‌شود تا در آينده‌ى نزديک شهر تهران به پارکينگ عظيم خودروها و گورستان ماشينهاى فرسوده مبدل شود.
بنابر اعتقاد متخصصان و مطابق آمار موجود، حدود هفتاد درصد از آلودگى هواى تهران را خودروها باعث مى‌شوند. سى درصد باقيمانده را صنايع و مصارف خانگى انرژى به تساوى ميان خود تقسيم کرده‌اند. همچنين سى درصد از کل صنايع کشور در اطراف تهران مستقرند. آلايندگى ناشى از فعاليت صنايع فقط مربوط به کارگاهها و کارخانه‌هاى کوچک که از ماشينهاى فرسوده استفاده مى‌کنند نيست. پالايشگاه تهران يکى از صنايع بزرگ اطراف اين شهر است که اخيرا به پرداخت جريمه‌ى هنگفتى محکوم شده است.
به گفته‌ى محمد حسن پيراسته، مديرکل محيط زيست استان تهران اين پالايشگاه طى حکمى موظف به پرداخت بيش از ۱۱۴ ميليارد ريال جريمه شده که تا ۱۷ اسفندماه بايد به خزانه دولت واريز شود. بنابر اظهارات مديرکل محيط زيست تهران، اين مبلغ مجموع جريمه‌اى است که پالايشگاه تهران براى آلودگيهايى که در سال ۱۳۸۲ به‌وجود آورده بايد پرداخت کند. پالايشگاه تهران در آلودگى آب نيز سهمى دارد که به گفته‌ى پيراسته «هنوز منشاء، ميزان، حجم و گستره آلودگى در اين زمينه از سوى كارشناسان محيط زيست مشخص نشده است.»
سازمان حفاظت از محيط زيست در مطالعاتى که با همکارى بانک جهانى انجام داده، ضرر و زيان اقتصادى ناشى از آلودگى هوا در سال ۱۹۷۹ را حدود ۲۶۹۰ ميليارد تومان برآورد کرده است . اين رقم که ظاهرا حدود ۴ درصد توليد ناخالص ملى است تنها زيان مستقيم از اين آلودگى را نشان مى‌دهد. هزينه اى که کشور از مرگ و مير و مريضيهاى ناشى از اين آلودگى در درازمدت متحمل مى‌شود در کنار از ميان رفتن منابع سوخت بر اثر مصرف بي‌رويه و هدر رفتن انرژى، ابعاد زيانهاى آلودگى هوا را به مراتب گسترده‌تر مى‌کند.
شهر تهران با حدود سه ميليون نيمى از ۶ ميليون خودروى موجود در ايران را در خود جاى داده است. به گفته‌ى کارشناسان از هر دو خودرويى که در تهران تردد مى‌کند يکى کهنه و فرسوده است. کهنگى خودروها در کنار مصرف بيش از اندازه بنزين در ماشينهاى ساخت داخل وضعيت ترافيک و آلودگى ناشى از تردد وسايل نقليه را به معضلى عظيم بدل کرده است.
اين خودروها اغلب وسيله‌ى درآمد و تامين معاش خانواده‌هاى فقير و متوسط‌اند و صاحبانشان امکان و انگيزه‌ى تعويض آنها را بدون کمک موثر دولت و صاحبان پرقدرت صنايع خودروسازى ندارند. از سوى ديگر يافتن محل و مهيا کردن امکانات نگهدارى و اوراق کردن يک ميليون و نيم خودروى فرسوده خود معضلى ديگر است.
شهر تهران بيش از يازده ميليون نفر جمعيت دارد و بيش از چهار ميليون نفر نيز در اطراف آن ساکن‌اند که بخش اعظم آنها براى کار هر روز به تهران سفر مى‌کنند. در تهران هر روز حدود دوازده ميليون جابه‌جايى يا سفر روزانه انجام مى‌شود. از آنجا که سهم متروى تهران در اين جابه‌جايى روزانه يک ميليون نفر بيشتر نيست باقى ترددها به وسيله‌ى ماشينهاى دودزا و فرسوده‌اى انجام مى‌شود که آلايندگى آنها تقريبا دوبرابر الايندگى ماشينها در شهرهاى اروپاست.
موقعيت جغرافيايى تهران نيز در وضعيت بحرانى اين شعر بي‌تاثير نيست. تهران از سه سو در حصار رشته کوههاى البرز واقع شده و تنها از جانب جنوب راه نفس‌کش نه چندان موثرى دارد. جنوب تهران يکى از مراکز بزرگ تجمع صنايع و آلاينده‌هاست و وزش باد از آن سمت هواى آلوده را به اين دره‌ى بسته مى‌راند. پيشترها جنگلهاى دامنه‌ى البرز در پاکسازى هواى تهران نقش موثرى داشتند اما بسيارى از درختان اين منطقه به بخشى از ۶۰ ميليون هکتار جنگلى تعلق داشتند که در ربع قرن کذشته نابود شده است.
بنابر آمار و اطلاعات منتشر شده از سوى شرکت کنترل کيفيت هواى تهران در حاليکه در نه ماهه‌ى اول سال ۸۲ روزهايى با وضعيت هواى «سالم» ۴۸ درصد بوده، اين رقم در زمان مشابه در سال ۸۳ به ۶۴ درصد افزايش يافته است. بنابر همين اطلاعات اين ارقام که شامل آلاينده‌ى منواکسيدکربن است در مورد ذرات معلق نيز بهبودى نسبى را نشان مى‌دهد. ضمن اين که اصطلاح هواى «سالم» را بايد به «هواى قابل تحمل» تعبير کرد نمى‌توان از نظر دور داشت که بارندگي‌هاى فراوان در اين مدت نيز به کمک تدابير اتخاذ شده شتافته است. با اينهمه درصد روزهايى با هواى «ناسالم» و آنچه بهبود نسبى تلقى مى شود خود حکايت از گستردگى ابعاد آلودگى دارد.
در حالى که برخى از مسئولان اعتقاد دارند تدابير اتخاذ شده تا حدودى به کاهش روزهاى آلوده در سالهاى اخير منجر شده طرحها و تدابير ديگر نيز گهگاه پيشنهاد و حتا بعضا عملى مى‌شود که نه تنها در بهبود اوضاع موثر نيستند، که خود مشکلات تازه‌اى مى‌آفرينند. يکى از اين طرحها که در سال ۱۳۷۷، و با افزايش نگران کننده‌ى آلودگى هوا که به تعطيلى مدارس نيز انجاميد براى مدت کوتاهى مورد آزمايش قرار گرفت طرح تردد خودروها برمبناى شماره‌هاى فرد و زوج پلاکها بود. اين طرح که راهنمايى و رانندگى درصدد اجرايش بود از سوى شوراى تامين استان تهران، به دليل نگرانى از پيامدهاى اجتماعى آن لغو شد.
شوراى تامين استان، که بالاترين نهاد تصميم گيرى در سطح شهر محسوب مى‌شود، در اطلاعيه‌اى درباره علت لغو اين طرح توضيح داده بود که «به دليل عدم پاسخگويى ناوگان اتوبوسرانى شهرى جهت جا به جايى اقشار مختلف، ادامه طرح ممنوعيت تردد زوج و فرد توسط راهنمايى و رانندگى يقينا عوارض اجتماعى، سياسى، امنيتى و عکس العمل‌هاى گسترده مردم را به دنبال خواهد داشت.»
مطابق آمار رسمى منتشر شده هر سال از هر ۱۰۰هزار نفر ۱۱۰ نفر بر اثر آلودگى هوا به بيماريهاى قلبى، تنفسى و سرطان مبتلا مى شوند. بنابر آمار وزارت بهداشت آلودگى هوا هر سال باعث مرگ بيش از هفت هزار شهروند تهرانى مى‌شود، ضمن اين که برخى از کارشناسان آمار واقعى را بالاتر ارزيابى مى‌کنند.
تهران يکى از آلوده‌ترين شهرهاى جهان است؛ هواى اين شهر چنان آلوده و سنگين و تار است که راه ديدن فردا و فرداهاى اين ديار را سد کرده است.
بهزاد کشميرى‌پور، گزارشگر صداى آلمان در تهران