آشفته بازار نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران
۱۳۹۰ اردیبهشت ۱۵, پنجشنبه
مقامات فرهنگی کشور شعار «ارتقای معرفت دینی و بصیرت فرهنگی را در سال جهاد اقتصادی» را برای این دوره‌ی نمایشگاه انتخاب کرده‌اند که برخلاف بسیاری از دوره‌های پیشین، ربط مستقیمی به کتاب و کتاب‌خوانی ندارد و شعاری منطبق با سیاست‌های حاکمیت به شمار می‌رود. با این حال در اولین روز افتتاح نمایشگاه کتاب تهران، محسن پرویز، رئیس نمایشگاه با لحنی تند هشدار داد که کسی از نمایشگاه سوء استفاده سیاسی نکند و تاکید کرد که امسال همه‌ی محوطه‌ی نمایشگاه توسط دوربین‌های مداربسته کنترل می‌شود.
افتتاح نمایشگاه با شعار «صل علی محمد، عزیز رهبر آمد»
خبرگزاری‌های داخل کشور گزارش داده‌اند که امسال محمود احمدی‌نژاد، درحالی برای افتتاح نمایشگاه کتاب تهران وارد سالن افتتاحیه شد که حاضران شعارهایی چون «صل علی محمد،عزیز رهبر آمد»، «خامنه‌ای زنده‌باد، احمدی پاینده باد» و «خامنه‌ای وارث پیغمبر است» را سر داده‌اند. این شعارها در استقبال از رئیس دولت دهم در حالی سر داده می‌شود که در هفته‌های اخیر اختلافات بین رهبر جمهوری اسلامی و رئیس دولت بر سر ادامه‌ی کار وزیر اطلاعات کشور به شدت بالا گرفته، به رسانه‌ها کشیده شده است و ده روز قهر و خانه‌نشینی رئیس‌دولت را در پی داشته است.
محمود احمدی‌نژاد بیست و چهارمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را بیان اینکه «اگر بخشی از هزینه‌های لشکرکشی و هجوم‌های نظامی صرف علم و دانش و کتاب شود، جایی برای نزاع و درگیری باقی نمی‌ماند و امیدوارم روزی برسد که همه‌ی سلاح‌ها تبدیل به قلم شود» افتتاح کرد.
رئیس دولت در حالی آرزوی تبدیل سلاح‌ها به قلم را مطرح می‌کند که وزارت فرهنگ و ارشاد امسال به تعدادی از پرطرفدارترین ناشران اجازه‌ی شرکت در نمایشگاه را نداده است.
ناشرانی که از حق شرکت در نمایشگاه محروم شده‌اند
محسین پرویز، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دلیل ممنوعیت برخی از ناشران از شرکت در نمایشگاه کتاب تهران را «جریمه‌ی ناشران متخلف» ذکر کرده است. پرویز می‌گوید این ناشران مرتکب تخلفات شده و به تذکرهای این وزارت‌خانه نیز بی‌توجه بوده‌اند و تاکید می‌کند که «این ناشران نباید انتظار داشته باشند که تخلفات آن‌ها از یاد برود و جریمه‌ای در پی نداشته باشد.»
بهمن دری، رئیس بیست و چهارمین نمایشگاه کتاب تهران نیز اعلام کرده که ناشرانی که سوء سابقه‌ی کیفری دارند اجازه‌ی شرکت در نمایشگاه را ندارند و اضافه کرده است که «چند ناشر هم حسب اعلام مراجع امنیتی و قضایی و تخلفاتی که در سال گذشته مرتکب شده‌اند، از حضور در نمایشگاه ممنوع شده‌اند.»
بهمن دری مدعی شده است که تعداد این ناشران «از انگشتان دو دست تجاوز نمی‌کند.» با این‌حال محمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در نشست افتتاحیه، در بخشی از سخن‌های خود اعلام کرد که «تعداد ناشران محروم از نمایشگاه کتاب تهران زیاد است.»
لیست دقیقی از ناشرانی که از حق شرکت و عرضه‌ی آثار خود در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران محروم شده‌اند، اعلام نشده است. با این‌حال برخی از این ناشران خود با انتشار بیانیه یا صحبت با رسانه‌ها از محروم شدن انتشاراتی خود سخن گفته‌اند. انتشارات «نشر دیگر» که در حوزه‌ی انتشار کتاب‌های فلسفی، فمینیستی و علوم سیاسی فعال است، یکی از این انتشاراتی‌های محروم است. یاشار امینی، مدیر این انتشاراتی که از اعضای «کانون نویسندگان ایران» نیز هست، از بهمن ماه سال گذشته در بازداشت به سر می‌برد.
انتشارات «آهنگ دیگر» که به مدیریت سه شاعر شناخته‌شده کشور-حافظ موسوی، شمس لنگرودی و شهاب مقربین- اداره می‌شود، از دیگر انتشاراتی‌هایی است که از شرکت در نمایشگاه منع شده است. حافظ موسوی، در گفت‌وگو با خبرگزاری «ایسنا» اعلام کرده است که هیچ دلیل روشنی برای این ممنوعیت به آن‌ها ابلاغ نکرده‌اند.
فقط ناشران فعال در حوزه‌های ادبیات و علوم سیاسی و جامعه‌شناسی نیستند که مشمول این محرومیت شده‌اند. «بنیاد نشر آثار شهید بهشتی» نیز با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرده که امسال نیز، همچون سال گذشته این بنیاد از شرکت در نمایشگاه منع شده است. علیرضا بهشتی، مدیر «بنیاد نشر آثار شهید بهشتی»، از حامیان میرحسین موسوی در انتخابات سال ۸۸ و وقایع بعد از انتخابات بوده و به همین دلیل به این ناشر آثار مذهبی نیز اجازه شرکت در نمایشگاه را در دوسال اخیر نداده‌اند.
مقامات امنیتی محمدجواد مظفر، مدیر انتشارات «کویر» را ۸ دی ماه سال ۸۸ بازداشت کرده و بعد از ۶۲ روز زندان انفرادی آزاد کردند. این ناشر هم‌اکنون مشغول سپری کردن دوران محکومیت خود در زندان است و انتشاراتی «کویر» نیز به این دلیل از شرکت در نمایشگاه منع شده است.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز نشر برخی از انتشاراتی‌ها از جمله انتشارات «کاروان» به مدیریت آرش حجازی را لغو کرده است. آرش حجازی پزشکی است که هنگام قتل ندا آقا سلطان بالای سر او حضور داشت و شاهد قتل او بود. برخی دیگر از انتشاراتی‌های مطرح همچون «روشنگران و مطالعات زنان»، «بیان سلیس» در اعتراض به سیاست‌های گزینشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تقاضای شرکت در نمایشگاه نکرده و این اتفاق فرهنگی را تحریم کرده‌اند.
امسال برخی ناشران نمایشگاه را در خانه‌ی خود برگزار می‌کنند
بعضی از ناشرانی که از شرکت در نمایشگاه منع شده یا در اعتراض به سیاست‌های گزینشی وزارت فرهنگ و ارشاد، نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را تحریم کرده‌اند اعلام کرده‌اند که تمام آثار خود را در دفتر فروش یا مغازه‌ی خود به حراج می‌گذارند. نشر «بیان سلیس» اعلام کرده که همه‌ی ۳ هزار عنوان کتاب خود را با تخفیف تا ۶۰٪ در در مغازه‌ی خود عرضه می‌کنند.
موسسه‌ی مطبوعاتی «گل‌آقا» هم که از انتشاراتی‌هایی است که از شرکت در نمایشگاه منع شده است امسال آثار خود را به شکل اینترنتی و در دفتر خود با ۲۰٪ تخفیف به فروش می‌رساند. «گل‌آقا» که از قدیمی‌ترین نشریات طنز و کاریکاتور کشور نیز به شمار می‌رود در بیانیه‌ای که در فضای مجازی هم‌خوان می‌شود،اعلام کرده است: «اینکه چرا این‌طور شد و انتشارات "گل‌آقا" و کتاب‌هایش میان بیش از ۴۰۰ هزارعنوان کتاب جای ندارد را باید از آقایان پرسید. حضور "گل‌آقا" در جشن کتاب پیام‌آور شادمانی و لبخند و نشان‌دهنده‌ی اهمیت طنز و نقادی در فضای فرهنگی کشور است. امسال اما اختصاص غرفه‌ای ۶ متری به آبدارخانه‌پس از ۱۹ سال حضور مستمر گل‌آقا در نمایشگاه مقدور نشده است. ما چه می‌کنیم؟ لبخند می‌زنیم و شما خوانندگان گل‌آقایی را به جشن کتاب گل‌آقا در آبدارخانه دعوت می‌کنیم.چای دیشلمه‌ای را مهمان آبدارخانه باشید و سفارش‌های گل‌آقایی‌تان را تحویل بگیرید.»
«گل‌آقا» به همراهی نشر «آهنگ‌دیگر» اعلام کرده‌اند که کتاب‌های تازه‌ی آن‌ها در کتاب‌فروشی «اگر» که متعلق به دو زوج روزنامه‌نگار است نیز عرضه شده و علاقه‌مندان می‌توانند کتاب‌ها را از این کتاب‌فروشی خریداری کنند.
مصلای تهران و کمبودهای همیشگی
از سال ۱۳۸۶ که برای اولین‌بار نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران علی‌رغم مخالفت برخی مسئولان در مصلای نیمه‌تمام تهران برگزار شد، هرسال گزارش‌های متعددی از کمبود امکانات و فضای نامناسب این محل برای برگزاری این رویداد فرهنگی منعکس می‌شود.
امسال نیز اولین روز نمایشگاه در حالی سپری شد که بنا به گزارش خبرگزاری‌های داخلی برق مصلای تهران برای ساعاتی قطع شده است و اعتراض بسیاری از ناشران و شرکت‌کنندگان در نمایشگاه را در پی داشته است. وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی در پی این اعتراض‌ها اعلام کرده که این وزارت‌خانه قصد دارد نمایشگاه کتاب را با صرفه‌جویی برگزار کند و دستور داده است که ناشران «اجازه استفاده از وسایل خنک‌کننده و آب‌سردکن در غرفه‌های خود را ندارند تا در مصرف برق صرفه‌جویی شود.»
اینترنت محل ویژه‌ی خبرنگاران در نمایشگاه کتاب تهران نیز در دو روز گذشته بارها قطع شده است که اعتراض خبرنگاران حاضر در این محل را به دنبال داشته است. بولتن خبری نمایشگاه نیز که باید هر روز منتشر شود، در دو روز اول منتشر نشده است و مسئولان نمایشگاه پاسخ روشنی درباره عدم انتشار بولتن خبری نداده‌اند.
گزارش‌ها حاکی از آن است که امسال هم بازدیدکنندگان از کمبود محل پارک ماشین، تهویه‌های نامناسب سالن و کمبود تسهیلات بهداشتی در محل برگزاری نمایشگاه شکایت دارند و مسئولان نیز از پاسخگویی طفره می‌روند. محمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم افتتاحیه به جای پاسخگویی به کمبود امکانات نمایشگاه، با اشاره به آمارهای سال گذشته نمایشگاه و ابراز امیدواری که آمارهای امسال بهتر باشد، گفته است:«در نمایشگاه سال گذشته ۶۶ درصد افراد بازدیدکننده مجرد بودند که امسال دعا می‌کنم با بحث مسکن و اشتغال که برای آن‌ها فراهم می‌شود ازدواج کنند.»
نگاهی به لیست آثار تازه منتشرشده‌ای که در نمایشگاه کتاب تهران عرضه می‌شود، نشان می‌دهد که بیشتر آثار یا مذهبی هستند یا نماینده دیدگاه و ادبیاتی که سیاست‌های حاکمیت جمهوری اسلامی ایران را تایید می‌کند.
فرناز سیفی
تحریریه: فرید وحیدی