استفاده از ظروف سفالی در افغانستان کمتر شده است

هر چند امروزه در افغانستان کمتر کسی از ظروف سفالی استفاده می کند، ولی باز هم در نگهداری و پرورش گل های خانگی و کوزه های مخصوص برای دوغ و آب سرد هنوز هم این ظروف قدیم کاربرد وسیع دارند.

کسانی که ظروف سفالی را می سازند در افغانستان به نام "کلالی گر" یا سفالگر یاد می شوند. در ولسوالی "استالف" در کابل قریه ای به نام "کلالان" وجود دارد که تعدادی از اهالی این قریه هنوز هم به حرفه آبایی شان یعنی کلالی گری ادامه می دهند.

جاوید احمد منصوری، یک تن از سفالگران و یا به قول خودش کلالان استالف است. جاوید حدود 30 سال سن دارد و 22 سال می شود که مشغول حرفه سفالگری است.

وی در مورد طرز تهیه ظروف سفالی به دویچه وله گفت: «صنعت سفال، خاک مخصوصی دارد که بنام گل "مکن" یاد می شود، این گل غربال می شود و بعد از غربال توسط پا پخته می شود. بعد از آن کار اساسی آغاز می شود که توسط چرخ های پایی، نه برقی صورت می گیرد. صنعت سفال توسط دست و پا کارمی شود وهیج ماشینی در آن دخالت ندارد».

شکل ظروف وقتی از گل تازه ساخته شد برای خشک شدن به اطاقی برده می شوند که درجه حرارت مخصوص دارد. بعد از خشک شدن توسط گیاه مخصوصی به نام "عشقاربوته" رنگ آمیزی می گردند و برای پخته شدن رنگ، وارد کوره می شوند. پس ازچند ساعت ظرف از کوره بیرون آورده می شود و برای استفاده آماده می گردد.

نکته جالب اینجا است که در کنار ساختن کلالی به سبک قدیم، طرح های مینیاتوری و رنگ آمیزی قدیم نیز حفظ شده اند. در برخی از ظروف مینیاتوری و رنگ آمیزی های مخصوص سنتی دیده می شوند؛ اما به گفته منصوری ظروفی که روی طرح، دیزاین و رنگ آمیزی شان کار بیشتری صورت می گیرد، قیمت شان به مراتب بیشتر از سایر ظروف است. به گفته او به جز خارجی ها و افراد ثروتمند، این نوع ظروف خریداران دیگری ندارند.

نبود بازار فروش و کم توجهی مسوولان و عدم جلوگیری از واردات صنایع سفالی و پلاستیکی غیرمعیاری از کشورهای پاکستان، چین و ایران این صنعت سنتی را با رکود مواجه ساخته است.

آقای منصوری دراین مورد می افزاید: « درسال 2002 در قریه کلالان ولسوالی استالف بیش از 60 کارخانه ظروف سفالی را تولید می کردند؛ ولی امروز فقط 12 تا 14 کارخانه مانده و دیگران همه سقوط کرده اند. همین کارخانه های متباقی هم سخت کار می کنند تا پول بخور و نمیری به دست می آورند».

در صنعت کلالی که به شکل میراثی تا کنون باقی مانده است، تمام اعضای خانواده به شمول زنان سهیم هستند، اکثر کودکان در قریه کلالان پس از سپری کردن دوران کودکی نزد افراد بزرگ خانوده به شاگردی می پردازند و به این شکل هنر سفالگری را می آموزند.

به باور خیلی از کلالی گران در استالف، همین شکل سنتی زندگی آنان باعث پابرجا ماندن صنعت شان تاکنون شده است، در غیر آن همین هم نباید برجای می ماند. یکی از سفالگران روستای کلالان می گوید: «اسم من عصمت الله است. من پنچ سال می شود که به این کار (سفالگری) مشغولم، از دولت می خواهم که همین مال ما را به کشورهای دیگر صادر کند که ما ظرف های بیشتری برای فروش درست کرده بتوانیم».

مطابق با روایت های تاریخی، صنعت سفال در حدود 400 سال قبل از بخارا به افغانستان انتقال شد و از آن به بعد تا کنون در گوشه و کنار این کشور بقایای آن باقی مانده است.

علاوه بر این صنعت ساده سفالگری با خود هنرهای مینیاتوری، رنگ آمیزی هندسی و فرهنگ مشارکت فامیلی را از یک نسل به نسلی دیگر انتقال داده است.