سفر پوتین به ترکیه؛ رفاقت دوباره ترکیه و روسیه

مراحل مهم روابط روسیه و ترکیه در تاریخ معاصر چه بوده است؟ دویچه وله پنج مرحله حساس در روابط این دو کشور می پردازد.

۱- فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و آغاز تجارت های کوچک

بازگشت دوباره روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و ترکیه به یکدیگر بسیار سریع بود. در روسیه تقاضای زیادی برای سبک زندگی غربی و کالاهای آن وجود داشت. ترکیه از این فرصت استفاده کرد و با تجارت کوچک وارد بازار روسیه شد. لباس ارزان از ترکیه به سرعت در روسیه رونق یافت. کمپنی های ترکیه به سرعت جای پایی برای خود در صنعت ساخت و ساز روسیه یافتند به طوری که در سال ۱۹۹۷ این دو کشور قرارداد انتقال گاز "بلو استریم" را امضا کردند.

۲- اوج رفاقت و همکاری

روسیه و ترکیه هنگامی به اوج روابط سیاسی خود رسیدند که ولادیمیر پوتین در سال ۲۰۰۰ در روسیه و رجب طیب اردوغان در سال ۲۰۰۳ در ترکیه به قدرت رسیدند. چندین سال روابط بین این دو سیاستمدار گرم و دوستانه بود. این رابطه آن قدر عمیق بود که برخی از رسانه های عوامپسند آن را "رابطه بین دو مرد" نامیدند و برخی رسانه های منتقد آن را "رابطه بین دو مستبد" خواندند. در این دوره، روابط اقتصادی نیز به اوج خود رسید از جمله عرضه گاز افزایش یافت. در سال ۲۰۱۴، هر یک از دو کشور برای دیگری شریک بسیار مهم در تجارت خارجی به شمار می رفت.

۳- آزمون شبه جزیره کریمیا و پایپ لاین "ترکیش استریم"

سال ۲۰۱۴، سال آزمون رابطه دوستانه بین دو کشور بود. در این سال ترکیه به الحاق شبه جزیره کریمیا به روسیه به نرمی واکنش نشان داد اگرچه نگران تاتارهای ساکن کریمیا بود. ترک ها به طور تباری با تاتارها ارتباط دارند. به نظر می رسد که دو کشور توانستند سربلند از این آزمون برآیند. بهترین ثبوت این ماجرا، بیانیه ای بود که به تاریخ اول دسمبر ۲۰۱۴ منتشر شد و در آن انقره و مسکو ساخت پایپ لاین گاز را با نام "ترکیش استریم" اعلام کردند. این پایپ لاین از روسیه به ترکیه از طریق بحیره سیاه کشیده می شد. این پروژه در واقع می توانست جایگزین پروژه ناکام "ساوس استریم" شود.

۴- به رسمیت شناختن قتل عام ارمنی ها و ماجرای جت سوخوی24 روسیه

با این همه، مذاکرات بر سر ساخت پایپ لاین "ترکیش استریم" به تاخیر افتاد و تنش ها رونما شد. از میان همه، تنش بر سر بحران بین ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه "قره باغ علیا" شکل گرفت. کشیدگی به ویژه وقتی زیاد شد که رئیس جمهور روسیه رسما واژه نسل کشی را در مورد قتل ارمنی ها توسط ترک ها در جنگ جهانی اول به کار برد. در مقابل اردوغان به ماجرای الحاق کریمیا و جابجایی اجباری مردم در دوران استالین در روسیه اشاره کرد.

با این حال، آنچه برای اردوغان ناخوشایند بود، مداخله روسیه در جنگ داخلی سوریه بود. انقره چندین سال اهدافی کاملا متفاوت از روسیه را ناموفقانه در سوریه دنبال می کرد. ترکیه می خواست تا رژیم بشار اسد، رئیس جمهور سوریه را سرنگون کند در حالی که روسیه از آن حمایت می کرد.

واقعه ای در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۵ رابطه روسیه و ترکیه را به اوج تنش کشاند. اردوی ترکیه یک جت جنگنده روسیه، سوخوی ۲۴ را سرنگون کرد. منابع مختلف بر سر این که این هواپیما در حریم هوایی ترکیه بوده یا خیر، توافق نداشتند. ترکیه ادعا می کرد که حریم هوایی آن نقض شده است. در مقابل، روسیه تحریم های گسترده ای را علیه ترکیه وضع کرد. از جمله واردات محصولات زراعی را منع کرد، برای سفر به روسیه، به شهروندان ترکیه محدودیت ویزا گذاشت، به برنامه های زراعی مشترک پایان داد و دانشجوهای روس را از  ترکیه بیرون کشید. اما بدتر از همه، منع سفر جهانگردان روس به ترکیه بود که به صنعت توریسم این کشور صدمه می زد.

۵- عذرخواهی و بازگشت دوباره

در ماه جون سال روان، اردوغان نامه ای به پوتین نوشت و به خاطر سرنگونی جت جنگی روسیه عذرخواهی کرد. رئیس جمهور ترکیه در این نامه تاکید کرد که او هنوز روسیه را یک "دوست" و "شریک استراتژیک" می داند و گفت که او می خواهد تا روابط دوجانبه را باردیگر بهبود بخشد. پوتین در مقابل ممنوعیت سفر تفریحی به ترکیه را لغو کرد. قرار است تا دیگر تحریمات علیه ترکیه به تدریج برداشته شوند.

دیدار رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین در سن پیترزبورگ در ماه آگست سال روان نشان داد که هرچند هر دو طرف آماده رفاقت دوباره اند. با این حال، موضوع سوریه در این دیدار مطرح نشد. هر دو طرف توافق کردند که مذاکرات را بر سر احداث پایپ لاین "ترکیش استریم"، نیروگاه اتومی ساخت روسیه در "اکویو"، و منطقه آزاد تجاری ادامه بدهند.

با این همه، حتا در چنین وضعیتی نمی توان گفت که روابط بین دو کشور می تواند مانند گذشته شود.