درباره رفراندوم ترکیه چه می دانیم؟

رفراندوم بر سر چیست؟

رفراندوم نظام سیاسی ترکیه را از سیستم پارلمانی به ریاستی تغییر می دهد. در این صورت، مقام نخست وزیری برچیده می شود و رئیس جمهور رئیس قوه مجریه و همزمان رئیس دولت خواهد بود. رئیس جمهور با رای مستقیم مردم انتخاب خواهد شد.

رئیس جمهور قدرت زیادی به دست خواهد آورد از جمله او می تواند بودجه سالانه را تعیین کند، وزیران کابینه و قضات را عزل و نصب کند و در برخی زمینه ها فرمان صادر نماید. همزمان رئیس جمهور اجازه دارد تا پیوند خودش را با یکی از احزاب سیاسی حفظ نماید. در حال حاضر، رئیس جمهور باید در مورد جناح های حزبی "بیطرف" باشد.

از آنجایی که با این تغییرات رئیس جمهور قدرت بسیار زیادی به دست می آورد، رفراندوم پیش رو در واقع به معنای قدرت گرفتن رجب طیب اردوغان رئیس جمهور کنونی است. او از سال ۲۰۰۵ تاکنون تلاش کرده است تا موقف ریاست جمهوری را در ساختار سیاسی ترکیه تغییر دهد. پس از کودتای نافرجام تابستان سال ۲۰۱۶، او دلایل بیشتری برای این کار تراشیده و در آوردن تغییرات بنیادین دستش بازتر شده است. اما این رفراندوم عمیقا باعث تفرقه در این کشور شده است.

چه کسانی از رفراندوم حمایت می کنند؟

جای شگفتی ندارد اگر هواداران "حزب عدالت و توسعه" (AKP) اردوغان پاسخ مثبت به این رفراندوم بدهند. آنها می گویند که اصلاحات در قانون اساسی برای کارکرد بهتر حکومت ترکیه نیاز است و آن را قادر می سازد تا از عهده خواست های فضای امروز سیاسی برآید.

اما شگفت انگیزتر این که هواداران حزب راستگرای "جنبش ملی" (MHP) نیز از تغییرات قانون اساسی حمایت می کنند؛ این در حالی است که این حزب به طور سنتی مخالف نظام ریاستی است. شایعاتی وجود دارد که گفته می شود به دولت باهجلی، رهبر این حزب وعده داده شده که در صورت همکاری، مقام معاونیت ریاست جمهوری را می گیرد.

پارلمان ترکیه پیش از این ایجاد تغییرات در قانون اساسی را تصویب کرده است اما برای این که تبدیل به لایحه قانونی شود باید با یک رای گیری عمومی تایید شود.

چه کسانی مخالف رفراندوم هستند؟

دو حزب عمده دیگر ترکیه به شمول حزب چپ میانه "جمهوری مردم" (CHP) و حزب چپگرای "حزب دموکراتیک خلق" (HDP) مخالف تغییر نظام سیاسی هستند. گروه های مدافع حقوق بشر و حامی دموکراسی نیز به این رفراندوم "نه" می گویند. این ها استدلال می کنند که چنین تغییرات در قانون اساسی الزاما به اردوغان اجازه می دهد تا مانند یک دیکتاتور حکمرانی کند.

اگر این رفراندوم تایید شود، اردوغان دو دوره دیگر می تواند رئیس جمهور باشد. بنابراین اگر او در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۹ برنده شود، تا سال ۲۰۲۹ قدرت را در دست خواهد داشت.

آیا پاسخ مثبت به رفراندوم به معنای مرگ دموکراسی در ترکیه است؟

پاسخ این پرسش متفاوت است. این تغییرات در قانون اساسی برخی تعدیلات را ایجاد می کند؛ به عنوان مثال پارلمان می تواند تصمیمات رئیس جمهور را در برخی موارد رد کند و بررسی هایی را راه بیندازد و حتا با دو سوم رای، می تواند رئیس جمهور را احضار نماید.

با این همه، حتا در سیستم پارلمانی کنونی، حکومت اردوغان به طور چشمگیری دموکراسی را نادیده گرفته است. سیاستمداران و خبرنگاران اپوزیسیون زندانی شده و مورد آزار و اذیت قرار گرفته اند. علاوه بر این، اردوغان ۲۷۰۰ قاضی را در پی کودتای نافرجام خانه نشین کرده است. بنابراین دشوار است که تصور کنیم ترکیه دموکراتیک تر می شود اگر رئیس جمهور فعلی قدرت بیشتر به دست آورد.

کمیسیون اتحادیه اروپا تمرکز قدرت در دست رئیس جمهور را از طریق تغییرات "بیش از حد" محکوم کرده است.

آیا ترک های خارج از کشور بر رفراندوم تاثیرگذارند؟

حکومت ترکیه می گوید که ۵.۵ میلیون شهروند ترک خارج از این کشور زندگی می کنند که ۴.۶ میلیون نفر آن ها در غرب اروپا هستند. نفوس کلی ترکیه ۸۰ میلیون نفر است بنابراین آرای ترک های خارج کشور برای رد یا تایید این رفراندوم مهم است. به همین دلیل، هر دو جناح مخالف و موافق تلاش می کنند تا رای ترک ها را در کشورهایی مانند اتریش، هالند و آلمان به دست آورند. در آلمان به عنوان مثال حدود ۱.۴ میلیون نفر می توانند رای بدهند.

اما به نظر نمی رسد که این آرا بتواند یکی از جناح ها را تقویت یا تضعیف کند چون اجتماع ترک ها در آلمان به شدت به دو گروه حامیان و مخالفان اردوغان تقسیم شده است. شخصیت های ترک – آلمانی از رایدهندگان خواسته اند تا در این رفراندوم شرکت نکنند اما "حزب عدالت و توسعه" اردوغان در انتخابات سراسری گذشته توانست تقریبا ۶۰ درصد رای را در آلمان به دست آورد؛ در حالی که در ترکیه این حزب کمتر از ۵۰ درصد به دست آورده بود.

رفراندوم بر رابطه ترکیه و اروپا چه تاثیری می گذارد؟

گذشته از این که نتیجه رفراندوم چه خواهد بود، کارزار آن پیشاپیش به طور بدی رابطه بین ترکیه و اروپا را صدمه زده است. حکومت ترکیه از شهروندان ترکیه که در کشورهای اروپایی زندگی می کنند، جاسوسی کرده است و اردوغان انگلا مرکل، صدراعظم آلمان و دیگر رهبران اروپا را متهم کرده است که "مانند نازی ها عمل می کنند".

همین مسئله به تنهایی کافی است که درخواست ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا را متاثر گرداند. چنانچه رفراندوم تایید شود، منتقدان اردوغان مطمئن هستند که ترکیه دیگر معیارهای استندرد برای دموکراسی را که شرط لازمه الحاق به اتحادیه اروپاست، نخواهد داشت.

ناتو مسئله دیگر این ماجرا خواهد بود. هرچند درخواست هایی وجود داشته است که ترکیه از این اتحاد نظامی بیرون شود، اما منافع مشترک بسیاری برای دو طرف وجود دارد. بیش از همه، کشورهای غرب اروپا به همکاری ترکیه برای کنترول موج پناهجویی از خاورمیانه نیاز دارند.

چه کسی پیروز رفراندوم خواهد بود؟

حالا هیچ کسی نمی تواند نتیجه را حدس بزند. نظرسنجی هایی که تا اواخر ماه مارچ انجام شده اند، نشان می دهند که شمار زیادی از رایدهندگان هنوز تصمیم نگرفته اند.

قرار است رفراندوم سرنوشت ساز ترکیه روز 16 ماه اپریل برگزار شود. تا نیمه شب همان روز نتیجه رفراندوم مشخص خواهد شد.

دویچه وله / ع. ح.