تجلیل از روز جهانی حقوق بشر زیر سایه تداوم نقض حقوق بشر 

گسترش جنگ و ناامنی تاثیر ناگواری بر حقوق بشری مردم افغانستان داشته است. حدود یک میلیون نفر در داخل این کشور از ترس جنگ و خشونت، خانه‌ها و روستاهای خود را ترک کردند و زیر خیمه‌های سرد شب و روزشان را سپری می‌کنند.

براساس آمار وزارت مهاجرین، در جنگ‌های  سال جاری خورشیدی، بیش از ۹۰ هزار خانواده از ولایات کندز، فراه، ارزگان، ننگرهار، فاریاب، هلمند، غزنی، سرپل، پکتیا، بغلان و بادغیس بیجا شده اند.

کمیسیون مستقل حقوق بشر می‌گوید در نتیجه این جنگ‌ها حقوق بشری هزاران زن و کودک زیر پا شده است. عبدالاحد فرزام رییس دفتر کابل کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان گفت: «حقوق بشر در افغانستان هنوزهم با مشکلات و چالش‌های متعددی مواجه است. گسترش ناامنی، تداوم خشونت علیه زنان، فساد اداری، ضعف حاکمیت قانون و فرهنگ معافیت از چالش‌ها و موانع بسیار مهمی است که می‌تواند مانع بهبود حقوق بشر در افغانستان شود».

تداوم نقض حقوق بشر

در سال ۲۰۰۱ پس از شکست گروه طالبان، تصور این بود که جنگ در افغانستان به پایان می‌رسد و مردم این کشور دیگر شاهد نقض گسترده حقوق بشری شان نخواهند بود.

اما رفته رفته جنگ‌ها شدت گرفت؛ طالبان دوباره به میدان جنگ برگشتند و در یک سال اخیر، گروه داعش با حضور در برخی از مناطق افغانستان، خشونت‌های بی‌پیشینه‌ای را به راه انداخت.

جنگی که طالبان و سایر گروه‌های مخالف مسلح دولت در سال جاری به راه انداختند، سبب محدودیت کنترول دولت در برخی از ولایات شد. کمیسیون مستقل حقوق بشر می‌گوید به هراندازه که دامنه ناامنی وسعت یابد، به همان اندازه دسترسی شهروندان به عدالت و حقوق بشر کمتر می‌شود. آقای فرزام افزود: «تداوم جنگ باعث شده است که دسترسی فعالان حقوق بشر به خصوص کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان کمتر شود و دسترسی شهروندان به حق دادرسی محدودتر گردد».

قربانیانی که فراموش شدند

کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان و سایر نهادهای مدنی در پانزده سال گذشته تلاش کردند تا زمینه تامین عدالت فراهم شود، عاملان کشتارها و ویرانی‌ها به عدالت سپرده شوند و هیچ قدرتمندی نتواند حق بشری مردم این کشور را نقض کند.

اما این تلاش‌ها نتیجه‌ای نداده است. قربانیان جنگ می‌گویند ناقضان حقوق بشر هنوز در رده‌های بلند حکومت قرار دارند و تصمیم می‌گیرند؛ به این دلیل صدای قربانیان را کسی نشنیده است.

حبیب رهیاب، رییس نهاد بازماندگان قربانیان در یک گردهمایی که روز جمعه به مناسبت روز جهانی حقوق بشر در کشتارگاه پولیگون پلچرخی برگزار شده بود گفت: «سیاست عفو و گذر و خواست از قربانیان که جانیان را عفو کنید تا این کشور آباد شود، نتیجه مثبت نداده بلکه دیوارهای امنیتی بلندتر شده؛ جنگ افزایش یافته و افغان‌های بیشتری همه روزه جان شان را از دست می‌دهند».

در این گردهمایی تاکید شد که هیچ کسی نمی‌تواند حقوق فردی قربانیان جنگ را ببخشد. ملکه قاسمی، یک تن از بازماندگان قربانیان گفت حکومت باید به خواست‌های عدالت طلبانه قربانیان گوش دهد. به باور او صلح واقعی زمانی تامین می‌شود که عدالت قربانی نشود: «ما منحیث یک انسان، پدر و برادر خود را از دست دادیم. مادری که دو فرزندش را از دست داده فقط در برابر گورهای نمادین قرار دارد؛ آیا این مادر حق ندارد به عدالت برسد؟»

پس از پانزده سال دادخواهی برای قربانیان جنگ در افغانستان، حالا نهادهای مدافع حقوق بشر به این نتیجه رسیده اند تا زمانی که محکمه جزایی بین المللی برای مجازات عاملان جنایات جنگی اقدام نکند، دولت افغانستان اراده سیاسی و توانایی رسیدگی به این مسایل را ندارد.

مواردی چون جنایات جنگی، جنایات ضد بشری و نسل کشی در هیچ قانون داخلی افغانستان تعریف نشده و هیچگونه جزایی برای آن‌ها مدنظر گرفته نشده است. اما نهادهای دولتی می‌گویند محاکمه جزایی بین المللی زمانی می‌تواند در این موارد مداخله کند که قوانین داخلی به این محکمه اجازه دهد.

حسین سیرت / کابل