اخراج مهاجران افغان؛ آیا ایران از پاکستان الگو می‌گیرد؟

در حالی که حکومت موقت پاکستان قبلاَ اعلام کرده است که ۱.۷ میلیون تن از مجموعاَ ۴.۴ میلیون مهاجر افغان را اخراج می‌کند، ایران هنوز به صورت رسمی در این رابطه چیزی نگفته است. در این کشور شمار مهاجران افغان بنا به ارزیابی‌های رسمی به حدود ۵ میلیون تن می‌رسد که بیشتر از پاکستان است.

بیشتر بخوانید: بیش از ۳۰۰ هزار مهاجر افغان پاکستان را ترک کرده اند

اما به نظر رکسانا شاهپور، از شبکه تحلیلگران افغانستان، تغییری در این وضعیت ایجاد شده است. او می‌گوید: «ایران معمولاً در هماهنگی با آی او ام بازگشت داوطلبانه پناهجویان را سازمان دهی می‌کند.»

اما او می‌گوید که به تازگی گزارش‌های بیشتری را راجع به اخراج‌هایی دریافت می‌کند که برخلاف تمایل مهاجران و بدون هماهنگی با سازمان بین المللی مهاجرت «آی او ام» انجام می‌شود.

صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید!

بنا به اطلاعات نهادهای مرزی طالبان، شمار مهاجرانی که روزانه از ایران به افغانستان بازمی‌گردند، در مقایسه با یک ماه قبل واقعاً دوبرابر شده است و حالا به تقریبا ۳۴۰۰ تا ۴۵۰۰ تن در روز رسیده است.

گفتگوی مقام‌های طالبان و ایران

در حالی که این وضعیت ادامه دارد، دو هفته پیش یک هیئت بلندپایه طالبان به ایران سفر کرد. از زمان تصرف قدرت توسط طالبان در افغانستان، این بلندپایه‌ترین مقام‌های طالبان بودند که به ایران سفر کردند.

عبدالغنی برادر، از بنیانگذاران طالبان و سرپرست وزارت اقتصاد این رژیم در این گفتگوها با حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه ایران در مورد گسترش همکاری‌های اقتصادی و تاسیس یک گروه مشترک کاری در مورد بازگشت تنظیم شده مهاجران افغان به توافق رسیدند.

در مورد این گروه کاری جزئیات داده نشده است. دویچه وله با عبدالرحمان رشید، معاون وزیر امور مهاجرت طالبان در این رابطه تماس برقرار کرد، اما با وجود وعده، تا زمان نوشتن این گزارش مصاحبه صورت نگرفت.

ایران و پاکستان در منطقه بالاترین شمار مهاجران را دارند.

امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران مدعی شده که فقط پس از تصرف قدرت توسط طالبان در افغانستان، تقریباً یک میلیون افغان وارد ایران شده اند.

معلوم نیست که نهادهای دولتی ایران این اطلاعات را از کجا به دست آورده اند. بیشتر مهاجران به شکل بی‌رویه از مرز عبور می‌کنند و ثبت نمی‌شوند. مرز ۹۵۰ کیلومتری مشترک افغانستان با ایران از کوه‌های مرتفع و محوطه‌های صعب العبور می‌گذرد و ایران نیز به سختی می‌تواند امنیت این مناطق مرزی را تامین کند.

رسماً فقط سه گذرگاه مرزی بین دو کشور وجود دارد که از طریق آن مهاجران افغان فعلاَ به افغانستان اخراج می‌شوند.

دیدگاه‌های متناقض در مورد مهاجران افغان در ایران

گرچه تهران حکومت طالبان را تا به حال به صورت رسمی به رسمیت نشناخته است، اما سفارت افغانستان را به طالبان واگذار کرده و سفارتخانه و قنسولگری‌هایش را در افغانستان باز نگه داشته است. 

بحث راجع به اخراج پناهجویان در ایران نیز تا اندازه زیادی مجادله برانگیز است.

روزنامه «جمهوری اسلامی» که به رژیم نزدیک است، در مقاله‌های متعدد از خطرات مرتبط با افزایش مهاجران افغان در ایران هشدار داده است. اما خبرگزاری رسمی «مهر نیوز» در یک مقاله مفصل نقش مثبت افغان‌ها را در اقتصاد ایران برجسته کرده است.

کاتیا میلکه، محقق ارشد در مرکز بین‌المللی مطالعات منازعه‌ها در شهر بن آلمان (BICC) به تاریخ طولانی ارتباط ایران با افغانستان اشاره می‌کند.

به گفته او مهاجرت کاری از افغانستان به ایران از ۱۰۰ سال پیش به این سو وجود دارد که البته معمولاً بی‌قاعده و تنظیم نشده است.

بیشتر بخوانید: آینده مبهم دانشجویان افغان در ایران

علی فکری، مدیرکل سازمان سرمایه گذاری و کمک‌های اقتصادی و تکنیکی ایران در مقاله‌ای برای «مهر نیوز» یک جنبه دیگر را برجسته کرده است. به گفته او در نیمه نخست سال ۲۰۲۳ بیشتر موارد سرمایه گذاری خارجی در ایران توسط شهروندان افغان انجام شده است. این یک مساله مهم برای اقتصاد ایران است که شدیداً از تحریم‌ها و تورم متاثر شده است.

آیا ایران نیز مهاجران افغان را به شکل گروهی اخراج خواهد کرد؟

با توجه به حقایق کنونی نمی‌شود با قطعیت گفت که ایران واقعاً قصد دارد با الگوگیری از پاکستان مهاجران افغان را به صورت دسته جمعی اخراج کند.

کاتیا میلکه از این هراس دارد که با ادامه اخراج مهاجران افغان از پاکستان، وضعیت بشری در افغانستان به صورت غیرقابل تصوری بدتر شود.

بیشتر بخوانید: کار دشوار و مزد ناچیز؛ بانوان کشاورز مهاجر افغان در ایران

این پژوهشگر می‌گوید: «در زمینه ایجاد کار مشکل وجود دارد، مردم درآمد کافی ندارند، آن‌ها مواد غذایی کافی در اختیار ندارند. در همه بخش ها کمبودی وجود دارد». به گفته او با ادامه اخراج از پاکستان این وضعیت به صورت فاجعه باری بدتر خواهد شد.

مطالب ویدیویی را در صفحه یوتیوب ما ببینید!

از نظر او حکومت طالبان سعی می‌کند نگذارد با اخراج مهاجران افغان از ایران اوضاع از این هم بدتر شود. شاهپور هم فکر می‌کند که دلایل زیادی برای امیدواری وجود دارد. به گفته او از یک سو شمار قابل توجهی از کسبه‌کاران افغان هستند که به صورت رسمی و با مدارک اقامت معتبر در ایران زندگی می‌کنند.

از سوی دیگر در بسیاری از بخش‌ها به خصوص در ساختمان سازی بخش بزرگی از کارگران افغان هستند. این کارشناس در نهایت به میزان تجارت بین ایران و افغانستان اشاره می‌کند و به این نتیجه می‌رسد: «این که ایران اقداماتی را انجام دهد که بر بخش‌های مختلف اقتصادی تاثیر منفی بگذارد، به سختی قابل تصور است. (...) به خصوص با توجه به وضعیت اقتصادی کنونی.»