آیا لایۀ اوزون بر فراز انترکتیکا بهبود حاصل می کند؟

تقریباً سه دهه پس از منع مواد کیمیایی، که سبب تخریب لایۀ اوزون در قشر استراتوسفیر جو زمین می شوند، نشانه های از روند احیاء و ثبات یافتن دوبارۀ این لایه دیده شده است. این مطلب را دانشمندان بریتانیایی و امریکایی در مجلۀ علمی "ساینس" گزارش داده اند. سوزان سولومون عضو برجستۀ تیم محققان و مؤلف اصلی این تحقیق می گوید: «حالا می توانیم متیقن باشیم که تصامیم اتخاذ شدۀ ما سیارۀ ما را به جهت بهبودی سوق داده اند.»

فعال شدن آتشفشان، دلیل خرابی بی نظیر

قشر اوزون در استراتوسفیر زمین، که از غلظت بالای مالیکول های اوزون برخوردار است، نمی گذارد اشعۀ ماورای بنفش خورشید وارد اتموسفیر شود. این امر ادامۀ زندگی بر روی کرۀ زمین را ممکن می سازد. این قشر بیشتر از همه به دلیل بالا رفتن گازهای مضر حاوی مواد کیمیاوی تخریب گردیده و نازک می شود. مشکلی که از آن به نام "سوراخ اوزون" یاد می شود، در حقیقت یک سوراخ نیست، بلکه به گود رفتگی و یا بخش نازک شدۀ قشر اوزون گفته می شود.

کارشناسان در همین سال گذشتۀ میلادی از گسترش بسیار زیاد "سوراخ اوزون" اظهار نگرانی می کردند. تحقیقات دانشمندان حالا نشان داده است که یکی از دلایل اصلی که در سال گذشته میزان بی سابقۀ تخریب این قشر ثبت گردیده بود، فعال شدن آتشفشان کالبوکو در چیلی بوده است. به تاریخ ۲۲ اپریل ۲۰۱۵ این آتشفشان با شدت تمام فعال شد، چنانچه غبار خاکستر آن تا ۱۵ کیلومتر به هوا بلند رفت. حتی در ۳۰ کیلومتری اطراف این آتشفشان خاکستری با ضخامت ۵۰ سانتی متر روی زمین را پوشانده بود.

تیم محققان به رهبری سوزان سولومون در انستیتوت تکنالوژی در شهر کمبریج ایالت ماساچوست ایالات متحدۀ امریکا حد اوسط ضخامت سالانۀ لایۀ اوزون و وسعت سوراخ اوزون بر فراز قارۀ انترکتیکا در سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ را بررسی و مشخص کردند.

سوراخ اوزون همه ساله در فصل بهار بر فراز نیم کرۀ جنوبی باز می شود. آنگاه تشعشع خورشید، پس از یک زمستان طولانی قطبی، سبب تأثیر گذاری موادی می شود که سبب تخریب لایۀ اوزون می شوند و در طول زمستان انباشته شده و غنی تر گردیده اند. در نتیجه دامنۀ سوراخ اوزون گسترده تر گردیده و در ماه اکتوبر به وسعت اعظمی خود می رسد.

احیای دوباره در نتیجۀ منع مواد کیمیایی

حالا دانشمندان داده های در مورد اوزون را ارزیابی کرده اند که توسط ماهواره ها اندازه گیری شده است، مثلاً مقدار سلفر دای اکساید که در پی فعال شدن آتشفشان ها آزاد می گردد و تخریب مالیکول های اوزون را سرعت می بخشد. آنها همچنان داده های مختلف در مورد وضعیت آب و هوا، مثل حرارت و باد را درنظر گرفته اند. پس از آن این دانشمندان مشاهدات شان برای ماه سپتمبر را با داده های مدل های شبیه سازی شده مقایسه کردند. این مدل ها انکشاف وضعیت اوزون را در شرایط مختلف پیش بینی می کنند. در نهایت پژوهشگران دریافتند که سوراخ اوزون در ماه سپتمبر بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ به اندازۀ ۴ میلیون کیلومتر مربع کوچک تر گردیده است. این ساحه بزرگتر از نیم قارۀ هند است. آنها افزون بر آن توانستند نشان بدهند که دلیل این کوچکتر شدن سوراخ اوزون بیشتر از ۵۰ درصد کاهش میزان مواد کیمیایی در لایۀ اوزون است.

اولین نشانه های یک سوراخ در لایۀ اوزون، یعنی در ارتفاع ۱۰ تا ۵۰ کیلومتر از سطح زمین، را دانشمندان در اوایل دهۀ ۸۰ قرن گذشتۀ میلادی کشف کردند. آنها این مطلب را در سال ۱۹۸۵ در نشریۀ "نیچر" (طبیعت) به نشر رساندند و با این گزارش کارشناسان این عرصه را تکان دادند. بسیار زود معلوم شد که به ویژه مواد کیمیایی کلورو-فلورو-کاربن، که در سراسر جهان به عنوان گاز های سوخت، مادۀ سرد کننده در یخچال ها و یا تولید اسفنج مصنوعی کاربرد زیاد دارند، مسبب اصلی تخریب مالیکول های اوزون می شوند.

دو سال پس از نشر این گزارش حدود ۲۰۰ کشور با "توافق مونتریال" منع درازمدت این مواد کیمیایی را تصویب کردند. اما با وجود این ممناعت، کارشناسان به دلیل عمر طولانی مواد مخرب برای اوزون، بسته شدن کامل سوراخ اوزون را تا میانۀ قرن بیست و یکم پیش بینی می کنند.