سال نو، جامه نو، رسم کهن

مادر پيری به همراه دخترش وارد تکه فروشي مي ‏شود و بدون اين ‏كه نگاهي به تکه ‏هاي ساده‏ و ارزانتر كند، راست به سوي تکه‏ هاي پر زرق و برق مي ‏رود: «پسرم تازه نامزد كرده است و براي نوروزي، بايد براي نامزدش تکه بخريم. قيمت ‏ها بلند رفته است، وضعيت اقتصادي پسرم هم خوب نيست، اما ناچاريم، بايد نوروزي ببريم».

آداب و رسوم‏ نوروزی همواره براي مردم افغانستان خصوصا كابليان، بسيار بااهميت بوده است. رسم هایی که در مراحل مختلف ازدواج از خواستگاري و نامزدي گرفته تا عروسي و "تخت جمعی" بيشتر وجود دارد و در عيدهاي فطر، قربان و نوروز بیشتر جلوه می کنند.

مجيب، تکه‏ فروش جواني است كه کمی خسته از وضعیت بازار به نظر می رسد، چشم به روزهاي آينده دوخته است؛ روزهايي كه بازار تکه ‏‏فروشان گرم گرم می شود. هرچند به گفته‏ مجيب، خريد مردم براي نوروز از اول ماه حوت آغاز شده، اما با گذشت هر روز، بازار نوروزي گرمتر مي ‏شود. او مي ‏گويد: «مردمي كه در خانواده‏ خود پسر يا دختر نامزد دارند، معمولا بر اساس رسم و رواج، پيش از نوروز براي آن‏ها خريد مي‏ كنند؛ و كسي كه بچه‏ اش نامزد است به خانه‏ دختر نوروزي مي‏ برد. براي نوروزي در عين حالي كه ماهي و جلبي و اين چيزها مي ‏برند، مقداري تكه براي پيراهن، تنبان و چادر مي‏ گيرند و مي ‏برند».

بيشتر تکه‏ هايي كه در افغانستان و خصوصا كابل به فروش مي ‏رسند، كوریایی و چيني هستند. صعنت نساجی افغانستان که روزگاری یکی از پایه های اقتصادی این کشور بود، اکنون خاموش شده است. کارگاه های کوچک هم توان رقابت با کالای وارداتی را ندارند.

به گفته‏ مجيب، 80 درصد تکه‏ هاي موجود در بازار، كوریایی هستند كه بيشتر از دوبي و يا مستقیما از آن کشور وارد مي ‏شوند. مردم هم بيشتر تکه ‏هاي كوریایی را دوست دارند. قيمت تکه‏ ها نيز نظر به كيفيت آن ‏ها مختلف است، مثلا هر متر تکه از دو دالر تا 50 دالر قیمت دارند. در اين ميان، تکه ‏هايي كه معمولا مردم براي نوروزي مي ‏خرند، قيمت‏ هاي بالايي دارند و تقريبا هر متر آن 30، 35 تا 40 دالر است. براي يك پيراهن يا كت و دامن زنانه، معمولا 3 متر تکه نياز است.

اما كار به همين ‏جا ختم نمي شود و بعضي از خانواده‏ ها با هماهنگي خانواده‏ عروس يا داماد، تکه‏ خريداري شده را چند هفته قبل از عيد يا نوروز پيش خياط مي ‏برند تا خياط، لباس مناسب اندام عروس يا داماد بدوزد.

جواد كه يك خياط زنانه‏ دوز در غرب كابل است، مي ‏گويد: «امسال هوا سردتر است، اما سال‏هاي قبل، خانواده‏ها تقريبا يك و نيم تا دو ماه پيش از نوروز براي ما تکه مي‏ آوردند. امسال نيز در اين چند روز هوا خوبتر شده و مردم شروع كردند به تکه آوردن؛ بعضي خانواده ‏هاي كه روشنفكر باشند، با عروس، خانواده‏ او و خانواده‏ داماد يك‏جا مي‏آيند و براي دوخت لباس اندازه مي ‏دهند. اما خانواده‏ هايي كه آزاد نيستند، يك پيراهن عروس را به دست خانواده‏ داماد مي ‏فرستند و ما از روي آن پيراهن، لباس مي ‏دوزيم».

او دستمزد دوخت يك لباس عروس را در مناطق مختلف، متفاوت مي ‏داند و مي ‏گويد در محله‏ او كه مردم با سطح زندگي متوسط و پايين زندگي مي‏ كنند، دوخت يك لباس عروس تا 2500 افغاني و ديگر مناطق تا 6000 افغاني اجرت دارد.

البته بايد يادآور شد كه خريد تکه و دوخت لباس فقط مخصوص نامزدها نيست، بلكه با نزديك شدن نوروز، بسياري از خانواده‏ ها اعم از پير و جوان و كوچك و بزرگ، تکه مي ‏خرند و براي تجليل از نوروز، لباس نو مي ‏دوزند. بسياري هم لباس آماده مي ‏خرند.

محمد رضا، خياط و گل‏دوز مردانه است. او هم در اين روزها حسابي سرش گرم است و مشتري‏ هايش از مدت‏ها قبل براي دوخت لباس مخصوص افغاني (پيراهن و تنبان) كه روي يخن آن با طرح ‏هاي مختلف گل‏دوزي مي‏ شود، وقت مي‏ گيرند. او هم مي ‏گويد كه با شروع ماه حوت، بيشتر مشتري‏ هايش نامزددارها و تازه دامادها هستند.

محمد رضا توضیح می دهد كه خانواده‏ دختر با نزديك شدن عيد، براي داماد تکه‏ مخصوص پيراهن و تنبان مي‏ خرد؛ بعد خانواده‏ داماد اين تکه را براي دوخت پيش خياط و گل‏دوز مي ‏آورد تا قبل از عيد، يخن آن ‏را گل‏ دوزي كرده و لباس را بدوزد. محمدرضا در مورد اجرت دوخت يك لباس مردانه مي‏ گويد كه يك لباس با گل‏دوزي يخن با طرح «سينه پر» كامپيوتري 1200 افغاني است.

هرچند احساس می شود که واردات انبوه کالاهای آماده از کشورهای چین، ترکیه، پاکستان و ایران در سال های اخیر این رسم قدیمی را متاثر کرده باشد؛ اما وضعیت بازار تکه فروشی در مرکز شهر کابل و رونق نسبی خیاطی ها چیز دیگری می گوید.

مجيب مي ‏گويد: «اين‏جا هر رقم مردم مي‏ آيند، هم پولدار و هم فقير. هر كس به اندازه‏ وسع و توانش مي‏خرد. مردمي كه بسيار پولدار هستند، بسيار كم به اين مناطق مي ‏آيند؛ آن ‏ها بيشتر لباس هاي آماده مي ‏خرند، اما مردمي كه وضع اقتصادي ‏شان خوب نيست، چون تقاضاي جانب مقابل بالاست، براي اين ‏كه تقاضاي جانب مقابل را برآورده بسازند، ناچارند چيز خوب بخرند».

به گفته‏ يك فروشنده‏ لباس‏ هاي عروس، لباس‏ های آماده گران‏ بوده و قيمت آن‏ها از 10 هزار افغاني به بالاست؛ بنابراين بعضي ‏ها، آن‏هم به ندرت براي نامزد خود در عيد لباس عروس مي ‏خرند.

در افغانستان و شايد كشورهاي ديگر، معمولا دختر و پسرها وقتي نامزد مي ‏شوند، بيش از يكي دو سال، در شرايط نامزدي باقي مي ‏مانند. شايد اين شرايط براي كساني كه در افغانستان زندگي نمي ‏كنند خوشايندتر باشد؛ اما طولاني شدن مدت نامزدي در اين كشور زياد خوشايند نيست، چون هرچه دوره‏ نامزدي طولاني ‏تر باشد، داماد و خانواده‏ او مجبورند هر عید برای عروس و خانواده او هدیه ببرند.

مجيب كه گويا او هم طعم شيرين يا تلخ عيدي و نوروزي بردن براي نامزد يا عروس خود را چشيده است، مي‏ گويد: «اين يك مشكل بزرگ است، وقتي يك آدم پول نداشته باشد، نبايد سرش خريد بلند كنيم. وقتي كه اقتصادش نرسد، مجبور است دست به خيلي از كارهاي ناشايست ديگر بزند؛ قمار بزند، دزدي كند، راه را بگيرد و... تا تقاضاي جانب مقابل را پوره كند. باز اين‏جا افغانستان است، رها كردن زن يك عيب خيلي كلان است؛ ولي در يك كشور ديگر، اگر تقاضاي جانب مقابل زياد باشد، تركش مي ‏كند. ولي اين‏جا مجبورش مي ‏كنند تقاضاي طرف مقابل را برآورده سازد».

مجيب در ادامه می گوید: «متأسفانه در افغانستان از شريعت كرده، رسم و رواج محترم است، وگر‏نه در شريعت اين مسايل وجود ندارد، اين مشكلات از سابق باقي مانده و مردم مجبور هستند به آن عمل كنند».

گزارشگر: عباس برومند/ كابل

ویراستار: عاصف حسینی