مذاکرات تازه سوریه در "آستانه" و فهرست نامشخص شرکت کنندگان

قرار است مذاکرات صلح سوریه فردا، 23 ماه جنوری در آستانه آغاز شود. این مذاکرات زیر سایه روسیه، ایران و ترکیه قرار دارد؛ سه کشوری که منافع خود را در سوریه پیش می برند. ایران و روسیه مدت هاست که از حکومت سوریه حمایت می کنند؛ اما آنچه این مذاکرات را امیدبخش کرده، حرکت مثبت روسیه و ترکیه است.

در حالی که روسیه از رژیم اسد حمایت می کند، انقره نیز نیروهای مخالف حکومت سوریه را پشتیبانی می کند. در ماه دسمبر سال 2015، نزدیک بود تا تقابل سرد این دو کشور به رویارویی آتشین بینجامد هنگامی که ترکیه یک جت جنگی روسیه را در مرز کشورش با سوریه سرنگون کرد. پس از آن روسیه تحریمات غیر رسمی را علیه ترکیه وضع کرد و روابطش با این کشور به سردی گرایید. اما تابستان امسال، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه یک مکتوب عذرخواهی به مسکو فرستاد. طی چند روز تحریم ها از ترکیه برداشته شد و روابط دیپلوماتیک تازه از سر گرفته شد.

تا ماه دسمبر، مسکو و انقره مشغول همکاری بشردوستانه در بیرون کشیدن افراد ملکی و خانواده شورشیان از شهر حلب بودند. سرانجام اواخر سال گذشته میلادی، به ابتکار این دو کشور آتش بسی در سوریه برقرار شد هرچند که گهگاهی این آتش بس نقض می گردد. نشان این همکاری عمیق این بود که روز چهارشنبه مقامات وزارت دفاع روسیه خبر دادند که هواپیماهای روسیه و ترکیه اولین عملیات مشترک خود را علیه مواضع "دولت اسلامی" یا داعش در ولایت حلب انجام دادند.

فیدور لوکیانوف، کارشناس سیاسی روسیه می گوید که مداخله قزاقستان در مذاکرات صلح می تواند ناشی از تنش پیشتر مسکو و انقره باشد. او در مصاحبه با دویچه وله، با اشاره به رئیس جمهور قزاقستان گفت: «نظربایف نقش مهمی را در آشتی بین ترکیه و روسیه بازی کرد».

سوال های بسیار؛ چه کسانی در مذاکره دخیل هستند؟

برای مدت طولانی، احتمالا آسان بود که بگوییم چه کسانی در مذاکرات آستانه اشتراک خواهند کرد. گروه تروریستی "دولت اسلامی" و "جبهه فتح الشام" مرتبط با القاعده از ابتدا شامل این مذاکرات نبوده اند. اما جنجالی تر این که گروه های کرد که بخش های مهمی از شمال سوریه را در کنترول خود دارند نیز در مذاکرات آستانه حضور ندارند. ترکیه هنوز هم تمایل ندارد تا کنترول این مناطق توسط کردها را مشروعیت بخشد.

گروه های مختلف اپوزیسیون سنی به نظر می رسد که با یک "هیئت نظامی" در مذاکرات حاضر شوند؛ گروه هایی که عملا بخش هایی از خاک سوریه را در کنترول خود دارند. در مذاکرات صلح ژنیو که به ابتکار سازمان ملل انجام شد، نقش چنین هیئتی به "کمیته عالی مذاکرات" سپرده شده بود. این کمیته هم از شاخه های نظامی و هم شاخه های سیاسی مخالفان نمایندگی می کرد و رابطه نزدیک با کشورهای عربی خلیج فارس داشت. در حال حاضر "کمیته عالی مذاکرات" می گوید که از "هیئت نظامی" و مذاکرات آستانه حمایت می کند تا به این ترتیب آتش بس دوام یابد و راه برای بازگشت به مذاکرات ژنیو هموار شود.

در سوی دیگر، کشورهای روسیه، ترکیه و ایران نیز مقاماتی را از وزارت های خارجه و دفاع خود به این مذاکرات خواهند فرستاد. وزیران قرار نیست در این نشست تکنوکرات ها و متخصصان شرکت کنند. پس از خبرهای ضد و نقیض، حالا اعلام شده است که ستیفان د میستورا، فرستاده سازمان ملل به سوریه نیز در میز مذاکرات آستانه حضور خواهد داشت.

حضور امریکا مذاکرات را به "لبه پرتگاه" می کشاند

اما مبهم ترین پرسش این است که آیا از حکومت ایالات متحده کسی در این مذاکرات حضور خواهد داشت؟ یکی از اهداف سامان دادن این گفتگوها این بوده است که حداقل روسیه بگوید که در شکست تلاش های غرب، مسکو می تواند ابتکار عمل را به دست گیرد و نقش بازی کند. اما روسیه حالا از حکومت دونالد ترامپ دعوت کرده است تا به این مذاکرات بیاید. الکسی ملاشینکو، کارشناس خاورمیانه در مصاحبه با دویچه وله می گوید که این کار "گفتگوها را به لبه پرتگاه می کشاند" حتا پیش از آن که شروع شود.

جواد ظریف، وزیر خارجه ایران نیز گفته است که جایی برای امریکا در این مذاکرات نیست. در سوی دیگر، هیچ سخنی از ایالات متحده شنیده نشده که آیا دعوت مسکو را می پذیرد یا خیر.

دمشق می خواهد "درباره همه چیز" مذاکره کند

اجندا و برنامه این مذاکرات از فهرست مهمانان هم مبهم تر است. بشار اسد، رئیس جمهور سوریه گفته است که حکومت او مایل است تا درباره "همه چیز مذاکره کند". این سخن او موضع قدرتش را پس از باز پسگیری شرق شهر حلب نشان می دهد. علاوه بر این دمشق گفته است که نیاز می رود تا درباره "آشتی" بیشتر گفتگو شود. بر اساس این طرح، جنگجویان اپوزیسیون به دیگر نقاط تحت کنترول شورشیان منتقل می شوند و یا عفو می گردند. در سوی دیگر، اپوزیسیون سوریه گفته است که فقط باید استمرار این آتش بس و دسترسی کمک های بشری بیشتر مورد بحث قرار بگیرند.

سوریه میدان جنگ برای منافع بزرگتر

چند روز پیش از آغاز مذاکرات پرسش های بیشتری مطرح شد که احتمالا پاسخ داده می شوند. تا حالا این واقعیت که طرفین درگیر می خواهند مذاکره کنند، خودش نوعی پیشرفت است. حتا امید می رود که حکومت دمشق و اپوزیسیون در یک اتاق با یکدیگر ملاقات کنند. در گذشته در ژنیو، "مذاکرات نیابتی" وجود داشت که مقامات سازمان ملل مجبور بودند تا با طرفین درگیر جداگانه گفتگو کنند. این که آستانه چطور تلاش های سازمان ملل را متاثر می کند، پرسشی است که هنوز پاسخی ندارد. اپوزیسیون سوریه می گوید که آستانه را به عنوان فرصتی برای احیای مذاکرات ژنیو می بیند.

حداقل یک چیز پیش از آغاز مذاکرات روشن است. کشورهایی دخیل در مذاکرات صلح آستانه بیش از آن که به سوریه بیندیشند، به فکر منافع بزرگ خود در آن کشورند. طی پنج سال بحران، سوریه میدان جنگ نیابتی برای تنش های بزرگتر بوده است.

دویچه وله / ع.ح.