وضعیت لیبیا پنج سال پس از سقوط حکومت معمرالقذافی

از آغاز هفته به این سو جت های جنگی ایالات متحده امریکا بیش از ۳۰ حمله هوایی را بر مواضع گروه توریستی "دولت اسلامی" یا داعش در شهر سرت لیبیا انجام داده اند. پنج سال پس از مداخله نظامی با دلایلی انسانی برای نجات معترضان و شورشیان از چنگ یک دیکتاتور، وقتی چنین سطحی از حملات هوایی علیه شورشیان تروریست صورت می گیرد، بیانگر نتیجه خوبی از این مداخله نظامی نمی باشد.

سرت بیانگر بخشی از تاریخ جدید لیبیا است. از یک و نیم سال پیش تروریستان گروه "دولت اسلامی" یا داعش در لیبیا، شهر سرت را مرکز خود ساخته اند. این شهر زادگاه معمرالقذافی، دیکتاتور سابق لیبیا است که سالها بر این کشور حکومت کرد. به تاریخ ۲۰ اکتوبر سال ۲۰۱۱ قذافی در حال فرار در نزدیکی شهر زادگاهش توسط شورشیان پیدا شد و به شکل خشونتباری به قتل رسید.

لیبیا غرق در هرج و مرج

پنج سال پس از فروپاشی حاکمیت قذافی در لیبیا، حالا طیاره های جنگنده ایالات متحده امریکا نبرد علیه ملیشه های تروریست را پیش می برند. مداخله ناتو در این کشور افریقای شمالی برخلاف آنچه در واشنگتن، پاریس و لندن معرفی شده بود، به شکل کاملا متفاوتی توسعه یافت.

بیشتر:حکومت وحدت ملی لیبیا قدرت را به دست گرفت

امیدواری ها برای به میان آمدن جامعه ای دموکراتیک، آزاد و باز در پی سقوط قذافی تحقق نیافت. برعکس، این کشور در هرج و مرج فرو رفت. همزمان چند حکومت موازی برای به دست آوردن قدرت با هم می جنگند. صدها گروه مسلح وفادار به جنگ سالاران و یا قبیله های مختلف در این کشور وجود دارند.

انواع قاچاق، شغل پر رونق و تازه در این کشور است. قاچاق مواد مخدر، اسلحه و مهمتر از همه قاچاق انسان. فروپاشی دولت در لیبیا این کشور را به یکی از مسیرهای اصلی قاچاق مهاجران به سوی اروپا تبدیل کرد.

ماتیا توالدو از شورای اروپایی در روابط خارجی "ای سی اف آر" می گوید شرایط زندگی مردم در این کشور در پی فروپاشی حکومت قذافی به وضاحت بدتر شده است: «برق به طور متداوم قطع می شود. در ماه سپتمبر تنها در طرابلس ۱۰۹ مورد آدم ربایی صورت گرفته است. پول نقد کمیاب است و مردم بخش بزرگی از وقت شان را در صف بانک می گذرانند تا به اندازه انگشت شماری یورو به دست آورند». زندگی روزمره و وضعیت امنیتی و اقتصادی بدتر شده اند.

پیش بینی اشتباه در ۲۰۱۱

انسان به یاد حرف توسیدید یکی از فرماندهان ناوگان یونان باستان می افتد که حدود ۲۵۰۰ سال قبل هشدار داده بود: «قبل از اینکه وارد جنگی شوید، تامل کنید که جریان آن جنگ چه اندازه غیرقابل پیش بینی است.»

کریستین موخ تا ماه سپتمبر برای سه سال سفیر آلمان در لیبیا بود. این دیپلومات سابق در مصاحبه ای با دویچه وله با نگاه خود انتقادی می گوید که در سال ۲۰۱۱ تمام جوانب درگیر، هم لیبیایی ها و هم جامعه بین المللی، "هردو با اعتماد به نفس کاذب" تصورات غلطی را در مورد آینده لیبیا داشتند.

به گفته وی بعدا مناسبات منطقه ای، هویت ها و قدرت های محلی همه به عنوان موانع بنیادی در برابر توسعه لیبیا عرض اندام کردند: «عامل مهم دیگر این بود که پس از ۲۰۱۱ به سرعت اردوی ملی ایجاد نشد. شبه نظامیان و به وسیله آنان، فکر چیزی به نام ساختارهای محلی معنی و قدرت بیشتری یافتند». این تحلیلی است که موخ سفیر سابق آلمان در لیبیا ارائه می کند.   

صادرات اسلحه و خشونت

عواقب ناشی از فروپاشی دولت در لیبیا به مرزهای این کشور محدود نمی شود. در پی سقوط قذافی، شورشیان ذخیره گاه های اسلحه اردو را غارت کردند. توالدو کارشناس شورای اروپایی در روابط خارجی می افزاید: «جریان ارسال سلاح های لیبیایی یکی از دلایل جنگ در مالی بود». رئیس جمهور چاد نیز به همین نظر است.

ادریس دبی، رئیس جمهور چاد هفته گذشته در جریان سفرش به برلین پایتخت آلمان، در مصاحبه با دویچه وله شکایت کرد و گفت: «قذافی مرده و لیبیا به گروه های مسلح سپرده شده است. افریقا باید امروز عواقب ناشی از این هرج و مرج را به دوش کشد».

بیشتر:شمار جنگجویان داعش در لیبیا دو چند گردیده است

دبی اضافه کرد که حالا باید اتحادیه اروپا پاسخگو باشد؛ چرا که کشورهای امن منطقه حالا توسط گروه تروریستی سابق "بوکوحرام" از نایجریا، به وسیله سلاح هایی که از لیبیا به دست آورده، درگیر جنگ و ترور شده اند.

اینکه چطور می توان اردوی ملی لیبیا را با رهبری غیرنظامی ساخت، سوالی است که امروزه در غرب هم مطرح می شود. مسئله ای که مارتین کوبلر، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد برای لیبیا با آن مشغول است.

کوبلر نیز چیز بیشتری به جز مذاکره میان گروه های مختلف لیبایی برای ارائه کردن ندارد. این دیپلومات آلمانی در مصاحبه با دویچه وله گفت: «این یک پروسه لیبیایی است که لیبیایی ها باید خودشان آن را پی ببرند. اما اتحادیه افریقا، سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا و همچنان لیگ عرب نیز آماده اند که لیبیایی ها را در این زمینه کمک کنند».

مداخله خارجی به معنای تجزیه

هرچند مداخله خارجی در ابتدا در جنگ داخلی لیبیا در سال ۲۰۱۱ درست به نظر می رسید؛ اما گروه های مختلف مسلح با پول و حمایت کشورهای مختلف ایجاد شدند. مثلا قطر و ترکیه گروه های ملیشه یی را در شرق لیبیا حمایت می کنند.

مصر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی گروه های مسلح را در غرب حمایت می کنند. ماتیا توالدو این مداخله خارجی را یکی از دلایل قابل ملاحظه فرو رفتن لیبیا در هرج و مرج پس از ۲۰۱۱ می خواند.

لیبیا در بهار عربی

در آغاز سال ۲۰۱۱ لیبیا همانند کشورهای همسایه اش مصر و تونس از اعتراضات تاثیرپذیر شد. به زودی مرکز تظاهرات در شهر شرقی بنغازی ایجاد گردید و تظاهرات ها در ماه فبروری همین سال به جنگ داخلی انجامید.

در ماه مارچ رژیم قذافی حملاتی را برای به دست آوردن مناطق از دست رفته اش آغاز کرد. حملات هوایی آغاز شد و شورشیان پیشنهاد زون پرواز ممنوع را کردند. بیشتر:قدرت های جهانی تهیه تسلیحات به حکومت جدید لیبیا را تصویب کردند

فرانسه این پیشنهاد را پذیرفت و در پی ایجاد نیروی محرکه برای مداخله در تقویت انقلاب بود. پس از آنکه فرانسه از بن علی دیکتاتور تونس و رژیم مبارک در مصر برای سال ها حمایت کرده بود، اینبار می خواست برگ برنده را به دست بگیرد.  

احتمالا معامله تازه ای میان لیبیا و فرانسه برای انتقال نیروگاه های هسته ای صورت گرفته بود که فرانسه نمی خواست آن را به خطر اندازد. دیگر اینکه فرانسه ۱۰ درصد از نفت مورد نیازش را از لیبیا وارد می کرد.

در هفدهم ماه مارچ سال ۲۰۱۱، قطعنامه ۱۹۷۳ شورای امنیت به ایجاد یک منطقه پرواز ممنوع به منظور حمایت از مردم این کشور اجازه داد و پیشنهاد یک آتش بس فوری کرد.

رفتار خاص آلمان

آلمان در آن زمان همانند چین و روسیه از دادن رای پرهیز کرد. گیدو وستروله وزیر خارجه وقت آلمان در همه جا از تماس گرفتن با این موضوع امتناع کرد. هم در جوامع سیاسی و هم در رسانه ها. در ۱۹ مارچ بود که مداخله نظامی بین المللی در لیبیا به وسیله ۱۰ طیاره جنگی فرانسه آغاز شد.

این عملیات علیه عملیات تهاجمی دولت بر بنغازی انجام شد. یک کاروان نظامی هدف قرار گرفت و توپخانه ها منهدم گردید. هفت ماه کامل نیروی هوایی ناتو در کنار شورشیان می جنگید.

هزمان با این شهر زادگاه قذافی توسط جنگنده های ناتو چنان بمب باران شد که به گفته هیلنه سوماز مبصر گاردین در بریتانیا "مثل گروزنی در چچن که به وسیله روس ها بمبماران شد، با خاک و خاکستر یکسان شد". 

یکی از اهداف مداخله نظامی بین المللی نجات زندگی مردم بود؛ اما در پایان این عملیات شورای ملی انتقالی در لیبیا شمار قربانیان این انقلاب را حدود ۳۰ هزار تن اعلام کرد. از دید رولف موتسنیش سیاستمدار امور خارجی حزب سوسیال دموکرات آلمان، به کار بستن قطعنامه ۱۹۷۳ شورای امنیت کاملا نامعقول بود.

موتسنیش در کل در مصاحبه با دویچه وله اندیشمندانه و منتقدانه گفت که با وجود رای ممتنع در شورای امنیت، آلمان در اخیر در این ماموریت سهم گرفت؛ اگرچه تنها هواپیماهای شناسایی آواکس و واحدهای نیروی دریایی برای جلوگیری از ارسال اسلحه در این ماموریت سهم داشتند.

ماتیاس فون هاین/ ر.ش